حسین ذوقی: چند سال اخیر با ظهور شعبات حراجی‌های مطرح دنیا همچون بونامز و ساتبی در همسایگی ما باعث شده وضعیت اقتصادی و جابه‌جایی پولی در حوزه هنرهای تجسمی به چشم بیاید. عمدتاً آثار تجسمی مطرح دارای قیمت‌های بسیار بالایی هستند که البته به دلیل عدم پوشش خبری رسانه‌ها معمولاً عمومی نمی‌شود؛ مگر در موارد خاص. اعلام قیمت‌ها در سال‌های اخیر در حراجی‌های معتبر بر آثار ایرانی باعث شده است که هم هیجان قیمت‌های بالا بر آثار ایرانی گریبانگیر ما شود و هم اینکه خوشحال از کسب بالاترین قیمت اثر هنری در میان کشورهای همسایه و منطقه که در حراج حاضر هستند.
بدون استثنا در سال‌های اخیر آثار ایرانی بالاتری قیمت‌ها را بر خود داشته‌اند. تا چند روز آینده حراجی بونامز، فروش آثار در سال 2009 را آغاز خواهد کرد و قیمت‌های پایه نیز مشخص و اعلام شده است. باز هم آثار ایرانی با قیمت‌های مناسب به فروش خواهد رسید. در اعلام ارقام، یک تابلو از سهراب سپهری نقاش و شاعر برجسته بالاترین قیمت را در میان آثار ایرانی نصیب خود کرده است.
در چهارمین حراج بونامز که 20 مهر ماه درهتل «رویال میراژ» برگزار می‌شود، آثار هنرمندان مطرح ایرانی همچون «سهراب سپهری»، «سیدمحمد احصایی»، «پرویز تناولی»، «حسین زنده‌رودی»، «فرامرز پیلارام»، «مسعود عربشاهی»، «مارکو گریگوریان»، «سیراک ملکونیان»، «محسن وزیری‌مقدم»، «کوروش شیشه‌گران»، «ابوالقاسم سعیدی»، «شیرین نشاط»، «غلامحسین نامی» و. . . در کنار آثار هنرمندان مطرح جهان عرب نظیر «عبدالرحمان جغتای»، «لعای خیالی»، «پل گریگوسیان» و «سیف وانلی»عرضه خواهد شد.
بنا به اعلام مطبوعاتی خانه حراج «بونامز»، گران‌ترین اثر حراج امسال، اثری بدون عنوان از «سهراب سپهری»؛ نقاش و شاعر درگذشته ایرانی است که ١٢٠ تا ١٤٠ هزار دلار قیمت‌گذاری شده است. این اثر زیبا و شاخص، به شیوه رنگ روغن روی کتان کشیده شده و ابعاد آن ٧٣ در ١١٤ سانتی‌متر است. از نکات مهم حراج امسال، همکاری این خانه حراج با انجمن خیریه «المدد» است که قرار است عواید این همکاری صرف آموزش هنر برای کودکان محروم در خاورمیانه شود. این برای بار دوم است که بونامز با این انجمن همکاری می‌کند. همکاری قبلی در ماه ژوئن در لندن صورت گرفت و ٤٥ هزار دلار صرف امور خیریه شد.
آنچه گذشت
در اولین حراج کریستی که در ماه می‌سال ۲۰۰۵ در دبی برگزار شد، تابلویی از فرهاد مشیری و عکسی از شیرین نشاط هر کدام با قیمت چهل هزار دلار رکورد‌دار فروش آثار ایرانی بودند. در دومین حراج در فوریه سال ۲۰۰۶، آثار هنری محمد احصایی خوشنویس، پرویز تناولی مجسمه‌ساز و فرهاد مشیری نقاش و طراح، با فروش ۱۰۲ هزار دلاری‌شان در مجموع، رکورد تاریخ فروش آثار هنری ایرانی را در دنیا شکستند. در سومین حراج کریستی که در ۳۱ اکتبر سال ۲۰۰۸، برگزار شد، فرهاد مشیری بعد از احمد مصطفی هنرمند مصری بیشترین قیمت را برای اثر هنری‌اش به دست آورد. تابلوی مشیری به مبلغی بیش از ۷ برابر برآورد اولیه چکش خورد و به قیمت ششصد هزار دلار به فروش رسید.
حراج چهارم آثار ایرانی به رکورد قابل توجه ۵/۲ میلیون دلاری دست یافتند و ایرانی‌ها در صدر کریستی چهارم ایستادند. در این حراج، شش اثر ایرانی در میان هفت اثرنخست این حراج از نظر قیمت قرار داشت. «پرسپولیس» ساخته پرویز تناولی مجسمه‌ساز ایرانی توانست با رکورد بی‌سابقه دو میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری به عنوان گران‌قیمت‌ترین اثر این دوره از حراج کریستی در دوبی به فروش برسد که در تاریخ حراج کریستی در خاورمیانه نیز رکوردی بی‌سابقه است. خریداران آثار ایرانی و هندی این فروش، عموماً به صورت تلفنی از نیویورک، لندن، میلان، پاریس، ژنو و... بودند، اما ۹۵ درصد فروش آثار عرب‌ها حضوری انجام شد. طبق آمار خانه حراج کریستی، ۷۷ درصد از خریداران این حراجی از خاورمیانه و ایران، ۱۷ درصد از اروپا و انگلیس و ۶ درصد از آمریکا بوده‌اند. در پنجمین حراج کریستی در ۲۸ اکتبر ۲۰۰۸، در بخش هنر بین‌الملل مدرن و معاصر، تابلو خط محمد احصایی با بالاترین رقم فروش در پنجمین حراج آثار هنری کریستی دبی، به قیمت ۴۸۲ هزار و ۵۰۰ دلار فروخته شد.
در حراج سال گذشته بونامز آثاری از هنرمندان برجسته ایرانی ازجمله حسین زنده‌رودی، آیدین آغداشلو، مارکو گریگوریان و عباس کیارستمی به حراج گذاشته شد، اما رکوردشکنی اصلی با تابلویی از حسین زنده‌رودی بود. ٢٧٦ هزار دلار قیمت فروش اثر زنده‌رودی بود. دومین اثر بدون عنوان زنده‌رودی هم با قیمت ٢٦٤ هزار دلار چوب حراج خورد. تابلویی به نام فرشته از فرهاد مشیری نیز به قیمت ٢٦٤ هزار دلار به فروش رفت.
آینده روشن اقتصادی
در بیانیه بونامز با اعلام قیمت‌ها اشاره‌ای هم به بازار ایران شده است. مهرین ریزوی رئیس بخش جنوب آسیای خانه حراج بونامز درباره آثار ایرانی و بازار اقتصادی هنر ایران می‌گوید: «در ده ماه گذشته، حراج بونامز آثار هنری مهمی را برای فروش پیشنهاد و عرضه کرده است. مارکت به سرعت در حال پیدا کردن جایگاه قبلی خود است. در این میان استراتژی خانه حراج بونام، عرضه آثار هنری باکیفیت بالاست؛ آن هم در شرایطی که مارکت هنر معاصر در حال تلوتلو خوردن است.»
فرح حاکمی مشاوربخش ایران خانه حراج بونامز است. حاکمی معتقد است دوران برزخی فروش آثار هنرمندان ایرانی رفته رفته در حال پایان یافتن است و به احتمال زیاد سال 2010 بازار هنر ایران جان دوباره‌ای می‌گیرد. او می‌گوید: «هنرمندان ایران همکاری خوبی با ما کردند تا قیمت‌ها بالا نرود و ما دراین حراج دست به تعدیل قیمت‌ها زدیم. رکود در بازارهای جهانی همان طور که به هنر بین‌المللی صدمه زد به هنر ایران هم صدمه وارد کرد که اگر تحمل داشته باشیم و بتوانیم قیمت آثار را متعادل نگه داریم، سال 2010 بازار هنر ایران جان دوباره‌ای خواهد گرفت.»
حاکمی در ادامه می‌افزاید: «اگر هنر ایران از طریق حراجی‌ها و نمایشگاه‌های هنری عرضه نشود، صدمه می‌خورد. سعی‌مان بر این است تا از طریق شرکت دادن آثار در حراجی‌ها، پشتیبان هنر ایران و معرف هنرمندان ایران به خصوص جوان‌ترها باشیم.»
سهم هنرمند و تأثیرات حراج
در حراج‌هایی که تا به حال انجام شده با اینکه آثار ایرانی ارقام بالایی را به دست آورده‌اند اما این نکته را هم نباید از یاد برد که کل این رقم به هنرمند نمی‌رسد بلکه صاحب اثر و کسی که اثر را در حراج شرکت داده حقوق مادی را می‌گیرد. این امکان وجود دارد که هیچ مبلغی نصیب هنرمند خالق اثر نشود. البته این عیب بزرگ که متوجه هنرمند می‌شود؛ حسنی هم در پی دارد. با ثبت رقم قیمت بر اثر یک هنرمند او می‌تواند سطح قیمت پایه آثار خود را بالا ببرد. تاکنون که اینگونه بوده است.
پرویز تناولی می‌گوید بعد از عرضه آثارش در حراج کریستی با سیلی از مشتری‌های آثارش مواجه شده است. او البته درباره سهم هنرمند از اثر فروخته شده در حراج‌ها به «خبر» می‌گوید: «معمولاً مقدار کمی از مبلغ اثر فروخته شده به هنرمند و خالق اثر نیز تعلق می‌گیرد، هر چند این اثر را هنرمند قبلاً فروخته باشد، اما تصور نمی‌کنم در ایران چنین باشد.»
شادی قدیریان عکاسی که در حراج‌های سال‌های اخیر آثارش با استقبال مواجه شده به «خبر» می‌گوید: «چیزی که به ما مربوط می‌شود این است که اتفاق خوبی است. به هرحال قیمت آثار هنری ایرانی دارد بالا می‌رود. در چند دوره قبلی اصلاً کار را از خود من نگرفتند، از یک کلکسیونری گرفتند که سال‌ها قبل کار من را خریده بود. یعنی هیچ‌گونه پولی به من تعلق پیدا نکرد. ولی در نهایت، اتفاقی که افتاد این بود که یک مقدار روی قیمت‌های بقیه کارهایم تأثیر گذاشت و بقیه هم کمی بالا رفت و این اتفاق به هرحال برای من خوب بود.»
آیا می‌توان به آینده حضور اقتصادی هنر ایران در جهان امیدوار بود؟ پرویز تناولی مجسمه ساز با اعتقاد به اینکه هنوز زود است که هنر ایران در مراکز هنری جهان به جایگاهی که شایسته آن است دست یابد، گفت: «موفقیت هنرمندان ایرانی در حراجی‌های معتبری چون کریستی بسیار تأثیرگذار خواهد بود.»
اما دلالان اقتصادی حراجی‌های هنری نگاه ویژه‌ای به ایران دارند. مطمئناً جایگاه هنر و ریشه تاریخی آن در ایران باعث نگاه ویژه خریداران آثار به ایران می‌شود. اتفاقی که کارشناسان بونامز آن را پیش‌بینی کرده‌اند.
نظر شما