بی پرده، پیرامون سفری پشت پرده

سید صادق روحانی: این خبر را سرگئی ریابکوف معاون وزیر امور خارجه روسیه در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد. سفر جلیلی در حالی در سکوت رسانه‌ای انجام شده که ایران به قول رییس جمهوری آمریکا تحت سخت‌ترین تحریم‌های اقتصادی قرار دارد.

سفرهای پیشین مقامات دو طرف حداقل آن‌هایی که در رسانه‌ها مطرح شدند بیشتر بر سر مسئله هسته‌ای ایران بوده است اما این سفر و احیانا سفرهایی که هیچگاه رسانه‌ای نشده اند نشان از هماهنگی مواضع دو کشور و یا همپوشانی بخش‌هایی از منافع ملی دو طرف دارد.

در گذشته های دور و زمانی که ایران از قدرت بالایی در صحنه بین المللی برخوردار نبود معقولانه‌ترین سیاست حاکمان وقت سیاست موازنه منفی بود. یعنی تنها کاری که می‌کردند این بود که با ایجاد توازن بین منافع روسیه و انگلیس ( و بعد تر آمریکا) سهم اندکی از منافع ملی را برای کشور به ارمغان می‌آوردند. بعدتر و در زمان شاه مخلوع قدرت ایران رو به افزایش گذاشت و به قول خود شاه ایران به ژاندارم منطقه بدل گشت. در این شرایط سیاست خارجی ایران نیز نه موازنه منفی که تبعیت از قدرت غرب و بهره‌مندی از مزایای آن در منطقه بود. سیاستی که این روز‌ها برخی از کشورهای عرب منطقه از آن بهره می‌برند.

پس از انقلاب اما شور و هیجان انقلابی به سیاست خارجی ایران نیز نفوذ کرد. شعار نه شرقی و نه غربی بر سر در وزارت خارجه نقش بست و دکترین ایران استقلال کامل از دو قدرت مطرح آن زمان یعنی آمریکا و شوروی بود. البته این سیاست اگرچه در شعار سرلوحه سیاست ما بود اما در عمل اتفاق‌هایی افتاد که مقامات ایرانی دوباره به یک سمت قدرت جهانی کشیده شدند. تسخیر سفارت آمریکا در تهران از یک سو و جنگ عراق علیه ایران و نیاز روز افزون ایران به تجهیزات نظامی روسی از سوی دیگر پایه‌های گرایش دولت‌مردان ایرانی به سمت شرق را بنا نهاد.

اگر دوره یلتسین در روسیه که گرایش‌های غربگرایانه افراطی دکترین اصلی سیاست خارجه کرملین بوده است را در نظر نیاوریم باید دوره پوتین را دوره نوین و بازگشت این کشور به معادلات قدرت در عرصه جهانی بدانیم. دوره‌ای که اگر چه این روزها با اعتراضات گسترده مردم روسیه شاید نیازمند یک خانه تکانی اساسی باشد اما ایران و روسیه را بیش از هر دوره‌ای از تاریخ به هم پیوند داده است.

ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای ضد آمریکا بهترین گزینه برای روسیه در تامین منافعش در منطقه خاورمیانه و برهم زدن موازنه بین المللی به نفع روسیه بود. از سوی دیگر ایران که در پی حمایت‌های بین المللی برای برنامه صلح آمیز هسته‌ای اش بود پشتوانه یکی از اعضای دائم شورای امنیت را به دست می‌آورد. از سوی دیگر با تحریم‌های آمریکا ایران نیازمند یک شریک اقتصادی برای پرکردن خلا شرکت‌های غربی بود. در حقیقت دشمن مشترکی به نام آمریکا عامل پیوند دو کشور شده است.

پیوند دو کشور اما پیوند مبارکی نیست. دشمنی ایران با آمریکا با دشمنی روسیه با این کشور از یک جنس نیست. دشمنی ایران ایدئولوژیک است و دشمنی روسیه صرفا در جهت منافع ملی روسیه. از این رو بار‌ها اتفاق افتاده که روسیه بر سر ایران با غرب به معامله کند. به نظر می‌رسد در مواقع بحرانی نمی‌توان به همراهی روسیه امیدی بست. از سوی دیگر وضعیت ایران و غرب در بحرانی ترین شرایط پس از انقلاب قرار دارد. غرب در شرایطی که خود را آماده می‌کرد تحریم‌های جدیدی را علیه ایران به مرحله اجرا بگذارد اقدام دانشجویان بسیجی در تسخیر سفارت انگلستان در تهران بهترین و بزرگترین بهانه برای هر اقدامی علیه ایران را فراهم کرد. روسیه هم در پی اعتراضات مردمی به نتایج انتخابات دوما با مشکلات داخلی دست و پنجه نرم می‌کند.

در عین حال این روزها لغزخوانی‌های مقامات رژیم صهیونیستی درباره اقدام نظامی علیه ایران رو به فزونی گذاشته است. اگرچه احتمال حمله پایین است اما محتمل به قدری جدی است که حتی اگر بعید الوقوع باشد نباید از نظر دور داشت.

معاون وزیر امور خارجه روسیه پس از اعلام حضور جلیلی در مسکو مسایل دیگری را مطرح کرد که صحت ادعای فوق را ثابت می‌کند. ریابکوف این موارد را مطرح کرده است:

اگرچه روسیه به خاطر رقابت شدید با توسعه طلبی های آمریکا در این سال‌ها به ایران نزدیک‌تر شده است اما به نظر نمی‌رسد بتوان به دوستی این کشور در شرایط کنونی چشم امید داشت اگرچه این به معنای نفی بهره گیری از سیاست‌های هم جهت دو کشور نیست.

27219