سوریه؛ آنها که رأی دادند و آنها که گردن زدند

*حسین رویوران

از زمان آغاز ناآرامی ها در سوریه، دولت بشار اسد به دنبال فرایند اصلاحات داخلی از طریق گفتگو با معارضین داخلی بود. اجلاسی نیز در همین راستا به ریاست فاروق الشرع، معاون اول رییس جمهور برگزار شد و مباحث مفصلی پیرامون اصلاح ساختار سیاسی از طرف معارضۀ داخلی مطرح و تصمیماتی نیز در آن گرفته شد. مثلاً اینکه روند دمکراتیزه کردن نظام سوریه از پایین به بالا آغاز شود و با آزاد کردن فعالیت احزاب و تشکل های سیاسی، در مرحلۀ اول انتخابات شوراهای شهر برگزار و در مراحل بعد با تصحیح قانون اساسی و آزادی فعالیت احزاب، پارلمان جدید براساس آراء مردم فعالیت خود را از سر گیرد.
انتخابات روز دوشنبه، مرحلۀ اجرایی همان توافقی بود که 4 ماه پیش میان دولت و معارضین حاصل شد. انتخابات برگزار شده انتخابات شوراهای شهر بوده که محدوۀ اختیارات شهرداریها، شوراهای شهر و نحوۀ ادارۀ شهرها را شامل می شود. نکتۀ حائز اهمیت اینجاست که انتخابات روز دوشنبه برخلاف قانون قبلی که ورود و حضور افراد و کاندیدهای احزاب مختلف را محدود می کرد، در فضایی آزاد با حضور احزابی با گرایشات مختلف اعم از معارضین برگزار شد.
اما سوال اصلی اینجاست که آیا می توان به برگزاری انتخابات در این شرایط امیدوار بود؟ عقل سلیم اینگونه ایجاب می کند که انتخابات در شرایط کاملا ایمن برگزار شود و نه در شرایط ناامنی که کشور صحنۀ درگیری بین افراد مسلح و نیروهای دولتی است.
واقعیت آنست به رغم همۀ این مسائل، از آنجایی که دولت سوریه تعهد مهمی را برای خود ایجاد کرده بود تلاش داشت با برگزاری انتخابات، نوعی راست آزمایی را از خود به نمایش بگذارد تا ثابت کند در اصلاح ساختار سیاسی دولت صداقت دارد و با برداشتن گام اول نشان دهد که مراحل بعدی تعهدات نیز صورت خواهد گرفت.
در واقع دولت بشار اسد در چنین وضعیت ناآرام و آشوب زده تنها دو گزینه را پیش رو داشت:
یا اینکه برگزاری انتخابات را عقب انداخته که در آن صورت به دلایل امنیتی، تصویر بسیار بدی از ارادۀ دولت در اصلاح ساختار سیاسی منعکس می شد و یا اینکه دولت علیرغم شرایط امنیتی انتخابات را برگزار می کرد که در واقع به گزینۀ دوم تن داد.
هرچند اوضاع در سوریه بسیار پیچیده و حساس است، اما فراموش نکنیم که در این شرایط امنیتی بسیاری از رسانه ها و حتی برخی از شوراهای حقوق بشری مخالفین(و نه مستقل) در انعکاس حوادث سوریه بزرگنمایی می کنند. نه اینکه در درگیریها، کشتاری صورت نمی گیرد اما در اعلام آمار کشتگان اغراق و در بسیاری از مواقع فقط آمار مخالفین منعکس می شود تا شرایط کشور را تیره و تار نشان دهند. این مسئله از چند زاویه قابل بررسی است:
اول اینکه، بخش وسیعی از این کشتارها را نیز باید در برخورد مخالفین مسلح جستجو کرد. دولت سوریه از آغاز درگیری ها بر وجود افراد مسلح در کشور تأکید می کرد اما چندان مورد توجه قرار نگرفت. امروز این مسئله در حال گسترش است به طوری که بسیاری از سلفی های مسلح و خطرناک دست به اعمال خشونت باری می زنند که به جنگ طائفه ای و مذهبی در این کشور دامن می زند.
دوم اینکه، رفتار این گروه های سلفی در داخل به شدت نگران کننده و خشونت بار است. مثلا شاید بیش از صد مورد از سلفی های مسلح طی روزهای اخیر بسیاری از شهروندان از سایر مذاهب را در ملأ عام گردن زده اند و این رفتارهای افراطی، اقلیت های سوریه را به شدت نگران کرده و عملا آنها را در کنار نظام و دولت بشار اسد قرار داده است.
سوم اینکه، هم اکنون مدیریت بحران سوریه با اعمال نفوذ آمریکا و نیروهای منطقه ای این کشور در جریان است. با وتوی چین و روسیه در شورای امنیت در قطعنامه ای علیه سوریه، آمریکا این مأموریت را به اتحادیه عرب واگذار کرد. اتحادیه عرب نیز با اعمال تحریم هایی اقتصادی شدید اعم از بانکی، مالی، پروازهای هواپیما علیه سوریه تلاش کرد اقتصاد این کشور را فلج کند. اما در مرحلۀ اجراء اکثر کشورهای عربی همچون اردن، الجزایر، یمن و مصر از اینکه نمی توانند این تحریم ها را عملی کنند، عذرخواهی کردند. این مسئله نشان می دهد به جای اینکه سوریه به دنبال اتحادیه عرب باشد، این اتحادیه عرب است که به دنبال سوریه و بشار اسد است و این شاید تا حدی به نفع نظام سوریه باشد.
گفتنی است نیروهای نظامی دولت سوریه تاکنون موفق شده اند بسیاری از شهرها را از افراد مسلح پاک سازی کند. هم اکنون نیز تنها شهر حمص و برخی روستاها هستند که ناآرامی در آنها به چشم می خورد و این نشان دهندۀ موفقیت نیروهای امنیتی بشار اسد است. بازگشت سفرای غرب به سوریه نیز نشان دهندۀ این واقعیت است که غرب نیز احساس می کند، شرایط در حال تغییر است.
اما سوال اساسی اینجاست که آیا دولت سوریه تنها با مدیریت امنیتی می تواند شرایط را یکسره کند؟ قطعاً خیر.
دولت سوریه باید در کنار مدیریت امنیتی، مدیریت سیاسی را به سرعت به مرحلۀ اجرا بگذارد. بدین معنا که با اجرای اصلاحات سیاسی وعده داده شده دولت راست آزمایی خود را به مردم ثابت کند تا دایرۀ اعتماد عمومی نسبت به نظام گسترش و در نهایت دولت بتواند از این بحران عبور کند. در غیر این صورت راه حل امنیتی به تنهایی قطعا جواب نخواهد داد. شاید در کوتاه مدت دولت و بشار اسد بتواند موفقیت هایی را با سرکوب کسب کند؛ اما زمانی می توان به نتایج اصلاحات امیدوار بود که در کنار آن دولت در اعمال اصلاحات سیاسی نیز قاطع باشد.51 263

*کارشناس خاورمیانه