حسین ذوقی: تا برگزاری حراج در دبی چند روزی نمانده است؛ آثار هنری ایرانی نیز در این حراجی طبق معمول سال‌های پیش عرضه خواهد شد که عموماً گرانقیمت‌ترین آثار ارائه شده از آثار هنری منطقه است. با توجه به این مسئله بسیاری معتقدند وقتی ایران بهترین بازار و مهمترین کشور منطقه به لحاظ تولید آثار هنری است بهتر است که حراجی‌های مهم دنیا همچون کریستی، ساتبی یا بونامز در ایران برگزار شود. اتفاقی که قرار بود بیفتد اما میسر نشد.
حراج کریستی معتبرترین و بزرگ‌ترین حراج هنری که مرکز اصلی آن در لندن قرار دارد، دو سال پیش تصمیم داشت این حراج را در تهران برگزار کند و در واقع تهران را مرکز خود در منطقه قرار دهد. این مؤسسه ناپایداری اوضاع سیاسی و مدیریتی ایران در آن زمان را تصمیم خود برای عدم انتخاب تهران اعلام کرد. مابقی حراج‌ها هم به تأسی از کریستی دبی را که مرکز تجمع ثروتمندان منطقه است را انتخاب کردند.
مطمئناً دلیل اصلی مسائل مدیریتی یا سیاسی نبوده است. شاید این مورد تأثیر‌گذار بوده باشد اما بحث اقتصادی اهمیت ویژه‌ای دارد. دبی در حال حاضر مرکز اقتصاد خاورمیانه است. بیشترین تجمع ثروت در این شهر کوچک است. نه تنها حراجی‌های مهم دنیا که بیشتر نمایشگاه‌های حوزه‌های مختلف که مربوط به خاورمیانه به عنوان یک بازار مهم می‌شود در دبی برگزار می‌شود. نمونه نمایشگاه بزرگ تکنولوژی جیتکس که تا مدتی دیگر در دبی برگزار خواهد شد.
شاید دبی شهری فرهنگی نباشد، شاید امارات متحده عربی هیچ ربطی به هنر نداشته باشد، اما در حال حاضر قلب اقتصاد خاورمیانه است. قدرت جذب توریست در این شهر اعجاب‌آور است. بسیاری از سراسر جهان به این شهر عجیب رفت و آمد دارند. مشاهیر جهان در همه زمینه‌ها از ورزش و فرهنگ و اقتصاد و سیاست احتمالاً خانه‌ای در این شهر دارند. مجموعه‌داران مهم آثار هنری دبی را به هر شهری در خاورمیانه ترجیح می‌دهند. نکته مهمتر مسائل نظارتی هنری در ایران است. مطمئناً بسیاری از آثاری که حراجی‌ها در دبی ارائه می‌دهند قابل ارائه و پوشش خبری در تهران نیست.
ایران به همین سادگی اقتصاد مهمی را از دست می‌دهد و سود بی‌نظیر فروش آثار هنرمندان خود را در دبی از دست می‌دهد. البته ایران خود صاحب چند اکسپوی بزرگ داخلی است. اکسپوهایی که به منظور فروش آثار هنری برگزار می‌شود. از چند سال پیش این سنت آغاز شد. تقریباً از همان زمان حراجی‌های بزرگ در همسایگی ما درآمدزایی را آغاز کردند، اما هنوز هم حراجی‌های داخلی ما نتوانسته‌اند ارقام نجومی بونمز و کریستی را تجربه کنند. البته ایران هنوز نتوانسته ساز و کار اکسپوهایش را به حراجی تبدیل کند. در اکسپوهای داخلی یک قیمت معین بر هر اثر تعیین می‌شود و هیچ چک و چانه‌ای هم زده نمی‌شود.
از سوی دیگر، با برگزاری حراج‌های بزرگ در شهر دبی، بسیاری از علاقه‌مندان و مجموعه‌داران آثار هنری با آثارهنری ایرانیان بیش از پیش آشنا شده‌اند. به نظر می‌رسد چنین رویداهای بزرگی برای فروش آثار هنری، به ویژه در کشورهای خاورمیانه، می‌تواند الگوی مناسبی برای برپایی نمایشگاه‌ها و حراج‌های هنری پررونقی در ایران باشند.
کارشناسان امور هنری معتقدند که حراج‌های اخیر کریستی دبی در معرفی آثار هنر مدرن و معاصر ایران در منطقه اهمیت ویژه‌ای داشته‌است. چنان‌که گالری‌های دبی به عنوان شهری که می‌خواهد قطب رویدادهای فرهنگی و هنری منطقه نیز باشد، این روزها بر دیوار خود تابلوهای هنرمندان ایرانی را به دوش دارد.
اکسپوهای داخلی
نخستین آرت اکسپوی تهران سال 1383 در تالار وحدت برگزار شد. دومین آرت اکسپوی رسمی تهران نیز با فروش کلی 257 میلیون و 300 هزار تومان، یکم تا 15 دی ماه سال جاری از سوی دفتر امورهنرهای تجسمی وزارت ارشاد در تالار وحدت برگزار شد.
با مرور گذشته می‌توان گفت که برپایی نخستین اکسپوی هنری ایران که در سال 1383 توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد، تجربه کم و بیش موفقی در فروش آثار هنرمندان ایرانی در داخل کشور محسوب می‌شود. برگزاری آرت اکسپوی تهران در تقویم برگزاری سایر برنامه‌ها و نمایشگاه‌های اداره کل دفتر امور هنرهای تجسمی وزارت ارشاد قرار گرفته است و از این پس، آذرماه هر سال شاهد برگزاری آرت اکسپوی تهران خواهیم بود.
در کنار این اکسپوی دولتی برخی خصوصی‌ها هم اکسپو برگزار می‌کنند. «هفت نگاه» مهمترین فروش آثار داخلی غیردولتی به حساب می‌آید که اتفاقاً همواره با دولت در چالش بوده و یک دوره هم به خاطر همین درگیری‌ها برگزار نشد. ایده اصلی تشکیل چنین حراجی توسط مدیران هفت گالری تهران مطرح شد و به فاصله پنج ماه بعد با تولد گروه «هفت نگاه» اولین حراج رسمی آثار هنرمندان ایرانی شکل گرفت. گالری‌های آریا، الهه، دی، گلستان، ماه مهر، هفت ثمر و والی اعضای گروه «هفت نگاه» هستند. گالری گلستان هم الان دو سال است که «صد اثر، صد هنرمند» را هم برگزار می‌کند که معمولاً فروش خوبی هم دارد.
اکسپوی عکس و اکسپوی مجسمه هم از حراج‌هایی بودند که تا به حال برگزار شده‌اند. قرار است که این اکسپوها هر سال برگزار شوند. مطمئناً استمرار این برنامه‌ها باعث افزایش علاقه برای خرید آثار هنری می‌شود و این برنامه‌ها باعث رونق اقتصاد هنری می‌شود.
با اینکه هنوز این اکسپوها ارقام مهمی را ثبت نکرده‌اند؛ اما با تشویق شدن هنرمندان جذب آثار مهم می‌توان بخش مهمی از بازار اقتصادی را به ایران هدایت کرد. قطعاً اگر در ایران حراجی مهمی برگزار شود دیگر آثار سپهری، زنده‌رودی و دیگر بزرگان نقاشی ما سر از دبی در نمی‌آورند.
چرا دبی؟
خیلی از هنرمندان با این مسئله که آثار ایرانی در حراج‌های دبی برگزار می‌شود، مخالفند. چنان‌که در افتتاحیه دومین اکسپوی تهران، ایران درودی نقاش مطرح ایرانی گفت: «چرا در یک کشور عربی که ما خود هنر را به آنها آموخته‌ایم این‌چنین است و در ایران که تاریخچه‌ای هفت هزار ساله دارد هنر درحال حاضر ارزش چندانی ندارد. هنر ایرانی سابقه تاریخی دارد و باید در این مملکت باقی بماند. از شهروندان ایرانی کمک می‌خواهم تا هنر ایرانی پشتوانه بانک‌های کشور شود.»
محمود شالویی مدیر مرکز هنرهای تجسمی در گفت و گویی که پیش‌تر با «خبر» داشت درباره این مسئله گفته بود: «اکسپوها تأثیر بسیار زیادی در هنرهای تجسمی دارند. وقتی سال گذشته اکسپو برگزار شد، خیلی‌ها ذهنیتی درباره آن نداشتند و نمی‌دانستند که مثلاً وقتی نقاشی اثری را خلق می‌کند، چگونه آن را عرضه می‌کند و چه کسانی این اثر را می‌خرند. ما در مرحله‌ای هستیم که احتیاج به فرهنگسازی در زمینه خرید و فروش و تولید آثار هنری داریم. باید آثار هنری در سبد فرهنگی خانواده‌های ما جای خود را پیدا کنند و در دکوراسیون دستگاه‌های اداری، در مراکز سیاحتی، تفریحی و سازمانی جای مناسبی برای حضور آثار هنری باز شود. اگر آثار ارزشمند هنرمندان ما مورد توجه قرار گیرند، دیگر جایی برای آثار سخیف خارجی وجود نخواهد داشت.»
وی درباره حراج‌های برگزار شده در همسایگی می‌گوید: «اولاً بازارهای جهانی با توجه به فلسفه وجودی خودشان شکل می‌گیرند، همان‌طور که درباره موضوعات دیگر و در همه دنیا این اتفاق می‌افتد. یکی از این بازارها هم دبی است. اینکه زمینه‌ای فراهم شود و هنرمندان ما آثارشان را به بازارهای جهانی ببرند، اتفاق مطلوبی است. نه‌تنها ایرادی ندارد، بلکه باید حمایت هم بکنیم. اصولاً یکی از دلایلی که ما داریم در خارج از کشور گالری تأسیس می‌کنیم، همین است. بله، از این منظر درست است اما اتفاقی که دارد رخ می‌دهد، دلالی آثار هنری است!»
اما راهکار مرکز تجسمی چیست؟ شالویی می‌گوید: «مهمترین کار دولت می‌تواند همین برگزاری اکسپوها باشد. اکسپو یعنی بستر مناسب را فراهم کردن؛ یعنی دولت هزینه کند تا هنرمندان آثار خود را در بهترین حالت ارائه کنند. در برگزاری اکسپو هیچ نفعی به دولت نمی‌رسد. اگر دولت از هنرهای تجسمی حمایت همه‌جانبه می‌کند، پس چطور می‌شود که آثار هنری ما سر از دبی در می‌آورند یا چند دست خرید و فروش می‌شوند؟ این موضوعی نیست که یک‌جانبه به آن نگاه کنیم. اگر بازارهای جهانی خرید و فروش شکل گرفته و اگر شرایط امروز چنین است، این به عملکرد یک یا دو دولت مربوط نیست.»
حراجی ما و حراجی آنها
حسین خسروجردی هنرمند نقاش و گرافیست به خبر می‌گوید: «در ایران تازه متوجه این قضیه شده‌ایم که تابلوهای نقاشی هم ارزش افزوده دارند و می‌توانند در سبد خرید خانوار قرار بگیرند.» او دلیل این امر را قیمت‌های بالایی می‌داند که در حراج‌های دبی اعلام می‌شود. او معتقد است که بازار هنر ایران در حال رونق است. خسروجردی تجارت آثار هنری را بهترین نوع تجارت می‌داند: «چون خرید و فروش آثارهنری به‌‌خصوص تابلوهای نقاشی ضرر ندارد بنابراین سالم‌ترین، کم‌خطرترین و پول‌سازترین تجارت موجود است. این نوع تجارت به زودی در ایران شدت و قوت پیدا می‌کند و فرهنگ آن هم توسعه خواهد یافت و شناخت هنرمند و خریدار در زمینه تجارت تابلوهای نقاشی در آینده بالاخواهد رفت. اگرچه ما در مقابل تجارت خرید آثار هنری کم اطلاع هستیم ولی همین اتفاقات اندک هم می‌تواند به نفع خریدار و هنرمند باشد.»
خسروجردی با اشاره به قیمت پایین تابلوهای نقاشی در ایران می‌گوید: «اکنون که کلکسیونرها و خریداران تابلوها به خرید و فروش تابلوهای نقاشی رو آورده‌اند، طبیعی است این توجه، به تعیین قیمت واقعی آثار هنرمندان کمک خواهد کرد تا بالاخره مشخص شود که قیمت واقعی تابلوی یک هنرمند چقدر است که البته این مسئله به گذشت زمان نیاز دارد.»
لیلی گلستان اما تقریباً با حراجی‌های دبی مخالف است. او می‌گوید: «اولین ضرر این حراج‌های جهانی در داخل کشور متوجه نقاشی است چرا که هنرمندی که اثرش را در حراج کریستی به مبلغ 100یا 200 هزار دلار فروخته است قصد دارد آثارش را به همان مبلغ در ایران هم بفروشد و این غیرممکن است چون قبلاً نظیر همان اثر در داخل کشور حداکثر دو میلیون تومان به فروش رفته است و نمی‌تواند آن را به مبلغ 100 برابر قیمت قبلی بفروشد.»
گلستان یکی از اعضای برگزار‌کننده اکسپوی «هفت نگاه» است. او می‌گوید: «ما قصد داریم که اهمیتی به قیمت آثار هنرمندان ایرانی در حراجی‌ها و نمایشگاه‌های خارجی ندهیم و قیمت‌های محیرالعقول برخی هنرمندان را در حراج‌ها نخواهیم پذیرفت چرا که در این حراج‌ها آثاری به قیمت بالا فروخته شد که از کیفیت لازم، شهرت و پیشینه خوبی برخوردار نبود بنابراین این قیمت‌ها کاذب است و نمی‌تواند اساس قیمت‌گذاری آثار هنری در تهران باشد.»
بیشتر کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که تا چند سال آینده و با تأثیر حراج‌های همسایه اقتصاد هنر ایران وضعیت متفاوتی پیدا خواهد کرد. ایران جایی است که به عنوان مهمترین قطب اقتصادی هنر در خاورمیانه شناخته خواهد شد. استمرار اکسپوها و تشویق خریداران خارجی به آثار ایرانی قطعاً می‌تواند ارز و سودآوری داشته باشد. سودی که امروز نصیب همسایه می‌شود؛ شاید سال‌های آینده در خانه بماند.
نظر شما