تعاريف:
"گردن آلپورت" و "لئوپستمن" در کتاب "روانشناسی شایعه"، آورده اند: شایعه اصطلاحی است که به نظری عینی و معین اطلاق میشود، نظری که مطرح شده است تا شنونده به آن اعتقاد پیدا کند. شایعه به طور معمول ازطریق صحبت از شخصی به شخص دیگر منتقل می شود، بدون اینکه این امر نیازمند سطح بالايي از برهان و دلیل باشد.
بر اساس اين تعريف، شایعه، خبر یا اطلاعات تاییدنشده ای است که مورد توجه گروه یا جمعیت خاصی بوده و برای ایجاد باور نزد دیگرانمعمولاً از فردی به فرد دیگر به طور شفاهی بدون هیچ گونه اطمینان و دلیل و مدرککافی انتقال می یابد.
نکته ای قابل توجه از تعريف بالا این است که بين "شايعه" و "خبر""تفاوت عمده ای وجود دارد؛ خبر، بر برهان و دلیل قاطع تکیه دارد،اما شایعه، فاقد برهان و غيرشفاف است.
وقايع و حوادث مبهمى که اخبار و اطلاعات موثق، دقيق و درستى در مورد آن وجود ندارد، يا اطلاعات ناقص و بعضا متناقض از آن در جامعه جريان پيدا مى‌کند، زمينه شکل‌گيرى يک جريان خبرى تخريب کننده، نادرست و غير واقعى به نام "شايعه" را فراهم مى‌کند.
بايد پذيرفت كه افکار عمومى قضاوتش در باره شايعه را تا به تصميم رسيدن مديران ارشد كشور براي شفاف سازي به تعويق نمى‌اندازد.
ماهيت شايعه:
استفاده از رسانه شايعه در حوزه روابط بين الملل به عنوان تكنيكي پذيرفته شده و كاربردي ، ريشه در تاريخ بشريت دارد. مطالعه تاريخ اقوام ، ملل و جنگ هاي صورت گرفته در دنيا بر اين حقيقت اشاره دارد كه استفاده از عنصر "شايعه" به عنوان يكي از ابزارهاي تسلط بر جوامع بشري مورد نظر اقوام پيروز و شكست خورده بود.
شايعه به عنوان يك پديده اجتماعي كه خاستگاه انساني دارد قادر است در شرايط "خلا اطلاعاتي" به صورت نرم، افكار عمومي يك جامعه را تحت تاثير خود قرار دهد.
پيشرفت در تكنيك هاي اطلاع رساني و شيوه هاي نفوذ در جوامع انساني، ماهيت شايعه را از پديده اي ساختگي و ذهني ، به پديده اي خاكستري شامل بخشي از واقعيات به صورت تحريف شده، تخيل و قصه پردازي بر اساس واقعيات موجود در جامعه هدف، تغيير شكل داده است.
در جهان امروز، شايعه همپاي رسانه هاي نوين در خدمت دولت ها و حكومت ها براي اداره امور داخلي و تاثيرگذاري هدفمند بر كشورهاي مورد هدف، قرار گرفته است.
زمينه هاي بروز شايعه در كشور
همانگونه كه پيشتر گفته شد " خلاء اطلاعاتي" و ناديده گرفتن لزوم "اقناع افكار عمومي " زمينه هاي اجتماعي براي ظهور و اشاعه شايعه در جامعه را فراهم مي كند.
وقتي مجاري رسمي اطلاع رساني هنگام بروز بحران هاي سياسي ، اقتصادي و بين الملل، نسبت به تزريق اطلاعات هدفمند به جامعه بي اعتنا باشند، اين فرصت را به ديگران مي دهند تا با تحليل وقايع روز جامعه بر اساس منويات و اهداف از پيش نوشته شده، نسبت به انتشار شايعه در قالب هاي مختلف اقدام كنند.
اطلاعاتي كه القاي ترس، بدبيني و تفرقه را در جامعه مورد نظر دنبال مي كند.
طي هفته هاي گذشته كشور شاهد تحولات گيج كننده در بازار ارز و سكه بود. تحولاتي كه با تحريم نفتي اتحاديه اروپايي، تحريم بانك مركزي ايران و نامه اوباما به رهبري نظام همراه شد.
"سرما خوردگي دولت" به تعبير وزير پهلوان كابينه ، نه تنها صحنه اي براي تمرين ديگران در زمين اقتصاد ايران فراهم آورد، بلكه آوردگاه مناسبي را براي جنگجويان لشكر رسانه اي شايعه ايجاد كرد . عمق استراتژيك شايعه سازان ، فروشگاههاي بزرگ تا سوپرماركت هاي محله بود.
اينكه در يك بازه زماني كوتاه، واژه فربه " قحطي" اين گونه به لاغري و رنگ پريدگي برسد، نشان از قدرت رسانه شايعه دارد.
اما آنچه كه لبه تيغ شايعه را تيزتر كرده بود، بي تحركي دولت در ساماندهي بازار و انفعال تشكل ها و اصناف بود. اگرچه موضع گيريهاي اخير مسئولان در قبال تحولات اقتصادي تا حدودي توانست جلوي گسترش نتايج شايعه را بگيرد اما طولاني شدن زمان ثبات اين حوزه، موجب خواهد شد تا تبعات شايعه در جامعه عمق بيشتري به خود بگيرد.
از ديگر زمينه هاي بروز و تاثيرگذاري شايعه در هر جامعه را مي توان به فاصله گرفتن مردم از مسئولان و كمرنگ شدن مشروعيت هر نظام سياسي تعبير كرد. وقتي مردم از نظام سياسي خود دلزده باشند به هر آنچه كه در مخالفت با نظام باشد، هم آوايي نشان مي‌دهند.
چه بايد كرد:
عمر شايعه به درازاي عمر بشريت است. هر چه جامعه بشري پيشرفت كرده است، تكنيك هاي نفوذ شايعه نيز توسعه يافته است.
ظهور و بروز شايعه نيازمند بسترهايي است، براي ناكارامد ساختن رسانه شايعه، مي بايست زمينه هاي بروز آن را كنترل كرد. بزرگ ترين زمينه ظهور و نفوذ شايعه در هر جامعه‌اي، ريختن قبح "دروغ " است.
وقتي يك مسئول در كشور هنگام مواجهه با دوربين و مردم، مثل آب خوردن دروغ بگويد، زمينه هاي پذيرش شايعه در جامعه را فراهم مي كند. وقتي تصميمات بزرگ در كشوري توسط آدم كوچكي گرفته شود ، پذيرش شايعه توسط مردم آن كشور روانتر صورت مي گيرد.
گرفتن تصميمات بدون پشتوانه ، رسانه اي كردن آن و عمل نكردن به قول هاي داده شده به مانند "يك ميليون براي هر كودك" ، موجب مي شود اعتماد مردم به نظام سياسي سلب شود و اين به آن معنا است كه اتمسفر لازم براي پذيرش شايعه در كشور فراهم شده است.
از آنجايي كه مجموعه تصميمات اشتباه در سطح كلان موجب بروز بحران در سطوح ملي و بين المللي مي شود، و "بحران" زمينه اصلي شكوفايي رسانه شايعه را فراهم مي سازد، براي ناكارامد ساختن رسانه شايعه بايستي از مسئولان رده بالاي كشوري آغاز كرد.
"صداقت بامردم، عمل به قول هاي داده شده، پرهيز ار دروغ، عدم استفاده ابزاري از شعائر و ائمه معصومين (س)، احترام به مردم ، بازكردن فضاي سياسي و رسانه اي ، ايجاد اشتغال و زمينه هاي ازدواج جوانان و ...." آيتم هايي است كه مرگ شايعه را رقم مي زند .
اگر مي خواهيم رسانه نرم شايعه از خاصيت بيافتد، مي بايست به موارد بالا توسط مسئولان كشوري مورد امعان نظر قرار گيرد.
نظر شما