قصه کارت های بی دفاع / پرونده

علی پاکزاد: بیست سال پیش زمانی که اولین کارتهای الکترونیکی با نام عابر بانک به مشتریان بانکها ارایه شد، تصور اینکه بخش عمده ای از مبادلات روزانه بانکی از این طریق انجام شود کمی دور از ذهن بود هرچند پایه گذاران این شبکه که چند دهه ای با فاصله از خدمات الکترونیکی در کشورهای توسعه یافته، آنرا به ایران آوردند، چنین چشم اندازی را در پیش رو داشتند.

در سالهای ابتدایی، توسعه این شبکه در کشور بسیار کند پیش رفت دلیل اصلی نبود ریر ساختهای مخابراتی و نا آشنایی مدیران بانکی و مردم با مزایای شبکه بانکداری الکترونیک و کاهش هزینه هایی بود که از این طریق ممکن می شد.

در سایت بانک مرکزی در مورد تاریخچه شکل گیری این شبکه آمده: «در سال های اخیر با کاهش نسبت ارزش واقعی به ارزش اسمی اسکناس و مسکوک در ایران، سهم ابزار اخیر در حجم پول کاهش قابل توجهی داشته و جای خود را به پرداخت های مبتنی بر انواع چک، خصوصاً چک های مسافرتی و تضمینی، داده است. معرفی ابزارهای نوین پرداخت الکترونیک به سال 1370 و آغاز به کار خدمت عابربانک سپه بازمی گردد که اولین نمونه از کارت ها را با قابلیت برداشت از پایانه های خودپرداز در اختیار مشتریان شبکه بانکی قرار داد. در طول سال های گذشته اکثریت قریب به اتفاق بانک های کشور خدمات کارت برداشت را برای مشتریان خود ارایه کرده اند که بهره گیری از خدمات مزبور عمدتاً با هدف توسعه کاربری باجه های الکترونیک به جای باجه های شعب و تحویل نقد به مشتریان بوده است.شبکه کارت های بانکی در جمهوری اسلامی ایران از سال 1381 و با آغاز فعالیت شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی (شتاب) به عنوان سوئیچ ملی کارت به صورت یکپارچه عمل نموده و در حال حاضر کلیه کارت های صادره بانک ها در کلیه پایانه های نصب شده در سرتاسر کشور پذیرش می گردند. مرکز «شتاب» تحت نظارت اداره نظام های پرداخت راهبری گردیده و این واحد پس از تهاتر اقلام مربوط به تراکنش های کارت های بانکی تا نیمروز بعد مبالغ مربوط به تسویه بین بانکی را در ساتنا تسویه می کند. با آغاز طرح نظام جامع پرداخت در سال 1380 و عملیاتی شدن اولین زیرساخت تسویه و انتقال آنی وجوه (تحت عنوان ساتنا) در سال 1385، برای اولین بار کشور دارای یک نظام واحد مبادله الکترونیکی وجه برای انواع پرداخت های خرد و کلان گردید. در ادامه پیشرفت پروژه های طرح نظام جامع پرداخت مقرر است سامانه پایاپای الکترونیکی (پایا) و سامانه تسویه اوراق بهادار الکترونیکی (تابا) و زیرساخت کلید عمومی و امضای الکترونیکی در سال 1388 به بهره برداری برسند».

به رغم سرعت اندک توسعه در دهه اول راه اندازی شبکه در دهه دوم فعالیت این شبکه که با شکل گیری بان های خصوصی در کشور همراه شد می بینیم که به ناگهان این شبکه از یکی از خدمات حاشیه ای بانکی به بستر اصلی توسعه خدمات بانکی تبدیل شد، به طوریکه در سال نیمه سال 90 به ازای هر ایرانی 2.1 کارت بانک در کشور صادر شده است (اینجا).

روند رشد بانکداری الکترونیک در کشور در تمام استانهای کشور از محروم ترین تا غنی ترین ها قابل مشاهده است( اینجا، اینجا).

البته نمی توان منکر شد بحث توزیع یارانه نقدی از طریق شبکه شتاب در یک سال اخیر شتابی بیشتری به توسعه و همه گیری این کارتها در کشور داد(اینجا)، اما این توسعه برای نخستین بار در چند روز اخیر با یک بحران جدی مواجه شد، شبکه کارت های بانکی کشور تا چه حد امنیت دارد؟

البته این سئوال هم مانند موارد مشابه در کشورهای توسعه یافته توسط یک هکر مطرح شده است ، خبر هک شدن و انتشار رمز عبور چند میلیون کارت بانک در اینترنت و البته خروج هکر از کشور و اعلام نگرانی از وضعیت امنیتی این شبکه در رسانه ها بیان شد (اینجا).

در پی انتشار این خبر بانک مرکزی از مردم خواست تا رمز عبور کارتهای بانکی خود را عوض کنند والبته مدیران بانکی تلاش کردند مردم را مطمئن کنند که هیچ نگرانی از نظر امنیت شبکه وجود ندارد(اینجا، اینجا).

در نهایت روند بازسازی اعتماد مردم نسبت به شبکه باید ادامه پیدا کند و از سوی دیگر بانکها نیز در رفع ضعف های احتمالی در این شبکه کوشا باشند، انتشار خبر مربوط به دو پرونده دیگر همزمان با بحث انتشار رمز کارتهای بانکی (اینجا) نشان می دهد که نسل جدیدی از کلاهبرداران سوء استفاده کنندگان مالی در کشور در حال فعالیت هستند که می توانند با تسلط بر ابزارهای الکترونیکی، از دنیای بانکداری مجازی مانند موجودی بی دفاع بهره برداری کنند.

البته باید خوشحال بود که دیدگاههای متخصصین نشان می دهد حداقل در مورد اخیر امکان سوء استفاده گسترده وجود نداشته است (اینجا) ولی تضمینی وجود ندارد در آینده نیز وضعیت به همین شکل باشد، واین بحثی نیست که یک بار اتفاق بیافتد و یکبار حل شود بلکه یک مبازره دائمی میان شبکه های مالی و فرصت طلبان است، بازی سنتی دزد پلیس که در فضای مجازی فقط شکل ظاهری اش عوض شده است.