تحلیلی از سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در تبیین منافع ملی

در دوران قدیم منافع شاه یا حاکم تعیین کننده منافع ملی بوده است . برای مثال، در ایران دوران قاجار وپهلوی ها که مردم وافکار عمومی نقشی در تعیین سیاست ها وبرنامه های کشور نداشتند؛ منافع شخص شاه وخاندان حاکم بیانگر سیاست خارجی بود.

بتدریج با رشد افکار عمومی و قدرت یابی گرو ها و طبقات ونقش انها در تصمیم سازی وتصمیم گیری مسائل داخلی وخارجی، منافع ملی برایند ارزش ها و حقوق عمومی جامعه شد. . امروز در نظام ج.ا.ایران ، ارزش ها، اعتقادات منبعث از آیین اسلام در قالب قانون اساسی، دیدگاه های مقام معظم رهبری،،افکار عمومی ، محیط بیرونی هریک در جایگاه خود نقش تعیین کننده در تامین منافع ملی ج.ا.ایران دارد
در یک رهیافت علمی و واقع گرابانه می توان گفت سیاست خارجی یک کشور در بر گیرنده اهداف، استراتزی ها ، برنامه ها، سیاست ها، نقش ها و سبک های تصمیم گیری در راستای تامین منافع ملی کشور می باشد.
برای تبیین وتامین منافع ملی در سیاست خارجی ایران می بایست از یک الگوی سه وجهی اوضاع داخلی، نظام بین المللی وسیاست خارجی کمک گرفت . سیاست خارجی همه کشورها با محیط داخل و خارج در تعامل است. اهداف، توانایی ها، استراتژی ها ، ابزارها، فنون، تاکتیک ها، سبک و دستگاه سیاست خارجی ، همچنین تصمیمات، اقدامات وپیامد های سیاست خارجی همکی در این تعامل نقش دارند. به نظر می رسدرویکرد تعامل سه جانبه پویا بهترین الگو برای تبیین منافع ملی در سیاست خارجی ج.ا.ایران باشد.
در تحلیل رویکرد فوق، اوضاع داخلی یک مفهوم کلی است که در برگیرنده متغیر های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، نظامی و... می باشد. منظور این است که محیط واوضاع داخلی بر حسب شاخص های گوناگون و لایه های اجتماعی در تبیین منافع ملی نقش دارند. برای نمونه، سال1391 که به عنوان سال تولید ملی وحمایت از سرمایه وکار ایرانی از طرف مقام معظم رهبری نامگذاری شده است ، نقش عوامل اقتصادی به عنوان محور تامین منافع ملی در نظر گرفته می شود وبقیه عوامل در یک هماهنگی وهم افزایی به میدان می آیند. بنابراین، برای عملیاتی نمودن الگوی نام گذاری این سال در بعد خارجی، کوشش وتلاش در جهت تامین سرمایه گذاری خارجی در داخل کشور، استفاده از نیرو و کارسرمایه های ایرانیان خارج از کشور می تواند در ارتقای تولید ملی و به کار افتادان ظرفیت های داخلی و رشد اشتغال داخلی موثر باشد.
وجه دیگر تعامل سه جانبه پویا، دستگاه سیاست خارجی ونهاد های اجرایی تصمیم گیر خارجی داخل می باشند که با توجه به سند چشم انداز ایران 1404، برنامه ریزی های بیرونی سیاست خارجی می بایست در راستای بکارگیری عوامل اقتصادی سیاست خارجی باشد. قدر مسلم این است که توجه جدی به دیدگاه مقام معظم رهبری در اصول سه گانه حکمت، مصلحت، و عزت در راستای استراتژی وبرنامه های سیاست خارجی برای ارتقاء تولید ملی به پویایی دستگاه سیاست خارجی کمک شایانی خواهد نمود..
تعامل با دنیای خارج به عنوان یک وجه دیگر در تعامل سه جانبه پویا در برنامه ریزیها ویاست گذاری خارجی می بایست به طور مداوم مد نظر تمامی نهاد های تصمیم گیر وتصمیم ساز باشد. نگاه به خارج وفضای بیرون به مفهوم تسلیم شدن به فشار های بیرونی نیست. نگاه به بیرون به مفهوم در نظر داشتن محذورات بیرونی می باشد. این محذورات از محیط منطقه ایی شروع وبه محیط بین المللی و جهانی ختم می شود. در نظام ج.ا.ایرا ن واکنش های خارج از نظام همواره از ابتدای تشکیل نظام ، تاثیر و نقش خود را در تصمیم گیریهای سیاست خارجی داشته است که در این نوشته کوتاه مجال پرداختن به انها نیست وتوان در یک فرصت دیگر انها را به بحث گذاشت.
*استادیار علوم سیاسی دانشکده حقوق دانشگاه تهران