*سیدمرتضی نعمت زاده
دست یافتن به تصویری شفاف از شرایط کنونی سوریه در پرتو انفجارات متعددی که این روزها در سطح این کشور اتفاق می افتد کاری است بس دشوار، به خصوص آنکه رسانه های وابسته به ائتلاف مخالف نظام سوریه همچنان تصویری منفی از تحولات داخلی کشور ارائه می دهند و از سوی دیگر نوعی سکوت ناظران اعزامی سازمان ملل در چهارچوب طرح کوفی عنان در مورد وضعیت آتش بس در این کشور، مزید بر علت شده و مانع از انعکاس و برداشت تصویری شفاف از این کشور می شود.
اما آنچه که سکوت مرموز ناظران سازمان ملل و یا برخی اظهارات کمابیش پراکنده آن ها در مورد همکاری دولت سوریه با آنان شنیده می شود، حکایت از روند مثبتی دارد که در عرصۀ اجرای آتش بس در این کشور در جریان است. هرچند کشمکشها همچنان در سوریه ادامه دارد و مدعیان حفظ حقوق بشر و خون شهروندان سوری همچنان بر طبل جنگ می کوبند و در تلاش برای ورود اسلحه و نفرات به داخل این کشورهستند. همین مسئله موجب وقوع انفجاری سیاسی و امنیتی در طرابلس پایتخت شمال لبنان و تلاش برای تبدیل کردن آن به دژ گروههای جهادی سلفی برای استمرار بحران سوریه از یک سو و ایجاد بحرانی جدید در لبنان و به یک معنا نوعی جنگ طائفی در این کشور شده است. آنچه که در حال حاضر در صحنۀ سوریه شاهد آنیم جنگ جدیدی است که با گذشته تفاوت دارد. سوریه پس از پشت سر گذاشتن الگوی لیبیایی کردن و الگوی یمنی کردن آن، اینک شاهد الگوی عراقی کردن تحولات سوریه از طریق زیر سوال بردن قدرت حاکمیت کشور در برخورد با انفجارات مهیب و ایجاد انبوه شهدا و قربانیان این انفجارات در میان شهروندان این کشور است.
ماه ها رسانه های وابسته به مؤسسات بین المللی و کشورهای ائتلافِ مخالف نظام سوریه تلاششان بر این بود که دولت را متهم به کشتار مردم و عدم توانایی آن برای تأمین امنیت شهروندان سوریه کنند. اما چون اینک نمی توانند دولت سوریه را به تنهایی مسئول این ناامنی ها تلقی کنند از زاویه ای دیگر در تلاش اند تا ناتوانی دولت را در ادارۀ کشور و تأمین امنیت شهروندان به عنوان یک نیاز ضروری اولیه زیر سوال ببرند. در واقع چون نمی توانند علناً با طرح کوفی عنان مخالفت کنند، تلاش دارند در جهت ناکامی، و ناکام جلوه دادن آن گام بردارند.
در همین چهارچوب گشوده شدن جبهۀ لبنان به طور فعال برای حمایت از مخالفان مسلح سوریه و ورود سلفی های جهادی و تجهیزات نظامی به این کشور، که پیشتر در مرزهای مشترک ترکیه با سوریه متمرکز بود، به نوبۀ خود قابل توجه است و حاکی از گسترش رویکرد امنیتی و نظامی از سوی مخالفان است.
بدین ترتیب سوریه در مقابل چالش جدیدی به نام فرسایشی کردن جنگ داخلی از نوع خاص آن مواجه است که به نظر می آید دولت تلاش می کند، ضمن رعایت چهارچوب های طرح کوفی عنان و بدون برانگیختن حساسیت ناظران بین المللی با این پدیدۀ نظامی- امنیتی مقابله کند که البته کار پیچیده و مشکلی است. یک سمت این رویارویی جدید در سوریه را القاعده تشکیل می دهد و بسیاری از انفجاراتی که اخیراً در این کشور رخ داده، دارای شاخصه های عملیات های انتحاری القاعده است و نسبت آن به القاعده تقریباً مورد اتفاق همه کارشناسان سیاسی و امنیتی وحتی سازمان ملل و دبیرکل آن است. همین امر موجب شده تا حدی معادلۀ رویارویی تغییر کند. به عبارت دیگر ایستادگی در مقابل القاعده تنها مسئولیت دولت سوریه نیست چرا که این جریان خطری غیرقابل انکار نه تنها برای کل منطقه بلکه به دلیل موقعیت ژئوپولیتیک سوریه خطری برای کل جهان به شمار می آید.
نباید فراموش کرد سوریه، افغانستان و یا حتی یمن نیست. این کشور به لحاظ اثرگذاری در سطح منطقه ای و بین المللی تفاوت بسیاری با این کشورها دارد و لذا سنگرگیری القاعده و گسترش نفوذ آن در سوریه خطری خواهد بود که علاوه بر خاورمیانه و آفریقا، اروپا و کل غرب را هم در معرض تهدید قرار خواهد داد. لذا این خطر را نمی توان تنها در معادلۀ القاعده- سوریه خلاصه کرد بلکه این مسئله به ناگزیر باید تعریف جدیدی پیدا کند که در آن بسیاری از کشورهای غربی بالاجبار باید در کنار رژیم سوریه برای مقابله با ویروس خطرناک و نابودکنندۀ القاعده قرار گیرند. تاکنون این تعریف تبلور عینی نیافته است اما به نظر می آید به مرور زمان این مسئله اتفاق خواهد افتاد.
هرچند این مسئله متأسفانه مورد توجه جدی قدرتهای جهانی در اجلاس جی 8 قرار نگرفته است و آنچه که از نشست گروه 8 پیرامون سوریه صادر شد در چارچوب همان موضع و نگاه گذشته به تحولات این کشور صورت گرفته است. در عین حال نباید فراموش کرد تاکنون گزارش رسمی از مأموریت ناظران سازمان ملل در سوریه که بیانگر واقعیات این کشور باشد، منتشر نشده است که در پرتو آن بتوان قضاوت دقیقی در مورد روند اجرای آتش بس و چگونگی کمک کردن به تحقق آن فراهم شود.
اما برخی از نشانه ها حاکی از آنست که ناظران بین المللی با نگاه مثبت به دولت سوریه و همکاری آن با ناظران و روند تحقق این آتش بس می نگرند و برخی از طرف های مقابل هم درصدد آماده سازی مخالفان برای مرحلۀ پس از آتش بس یعنی گفتگوهای سیاسی هستند که به طور غیر مستقیم مؤید موفقیت نسبی مرحله نخست طرح عنان یعنی همان آتش یس است، هرچند وقوع انفجارات جدید در سوریه نوعی احساس ناتوانی در ناظران بین الملل در مقابله با این پدیدۀ جدید و تحقق نهایی آتش بس در سایۀ پایبندی دولت سوریه به آن را نشان می دهد. در این میان به نظر می رسد چالش جدیدی که دولت سوریه در مقابل خود دارد، فراتر از توان نظامی و امنیتی این کشور برای مقابله با آن است و قطعاً بدون قرار گرفتن ملت سوریه اعم از موافقان و مخالفان داخلی در کنار نظام، برای مقابله با این پدیده که آیندۀ این کشور را صرفنظر از نوع نظام آن تهدید می کند، امکانپذیر نیست.
بنابراین سرعت و جدیت اصلاحات و جذب مخالفان داخلی می تواند در تسریع روند تحقق آتش بس و حل بحران به صورت سیاسی در داخل اثرگذار باشد و رویکرد دشمنان را برای امنیتی کردن بحران این کشور خنثی کند. بدون تردید گروههای سلفی و القاعده تنها در شرایط عدم انسجام ملی در داخل کشور قدرت تحرک و فعالیت پیدا می کنند و عملاً فعال شدن شکاف های موجود در جامعۀ ناهمگون سوریه به لحاظ مذهبی و قومی، می تواند رشد و گسترش فعالیت این گروه ها را به همراه داشته باشد. اما به هر میزان که این شکاف ها در نتیجه انسجام ملی ترمیم و فاصله ها کاهش یابد، قدرت تحرک این گروه ها محدودتر می شود.
باید توجه داشت که به طور اصولی و تاریخی نظام سوریه، چه در دوران حافظ اسد و چه در عصر بشار، در حوزه سیاست، مواضع، و عملکردِ خارجی همواره اثرگذاری همگرایانه خوبی بر جامعۀ سوریه داشته وموجب افزایش انسجام ملی در آن بوده است، اما در حوزۀ داخلی اعمال سیاست های اقتدارگرایانه و مدیریت اقتصادی ضعیف، اثرگذاری واگرایانه ای در پی داشته و همین مسئله باعث به وجود آمدن برخی شکاف ها و فعال شدن برخی دیگر شده است، که مخالفان، عملاً درون این شکاف ها و در سایۀ وجود آن ها حرکت می کنند. پرکردن این شکاف ها قطعاً در وهلۀ اول مسئولیت نظام حاکم است و راه حل اساسی برای خروج از بحران بویژه با شاخصه های کنونی آن بشمار می آید و این امر قبل از هرچیز راه حل سیاسی و رویکرد اصلاح طلبانه را طلب می کند و نه راه حل امنیتی و نظامی.
*رایزن اسبق فرهنگی ایران در سوریه
26349
نظر شما