این گفتوگوی علامه طباطبایی با جوانان از دوجهت اجتماعی و فلسفی برایم تامل برانگیز بود. جنبه نخست آنکه نگاه غالب امروز مدیران پیر به جامعه و طیف جوان، نگاهی عاقل اندر سفیه است و به قول فخرالدین عراقی گویی خود تاکنون گُنه را تجربه نکردهاند و حالا از اقبال بد گرفتار نسلی گناهکار شدهاند:
ناکرده گنه در این جهان کیست بگو؟
آن کس که گنه نگرد چون زیست بگو ؟
از همین نگاه فراموشکارانه به گذشته و بیاعتنا به ماهیت انسان است که تصور «انسان کامل» تبدیل به الگویی تحمیلی میشود و از دل آن توصیههای اجباری و اخلاق آمرانه در قالب پند و اندرز و گاه قانون شکل میگیرد و جامعه را دچار تشتت و درگیری میکند. جالب اینجاست که آمران، درحالی لباس شحنگان را بر تن میکنند که خود به قول حافظ خرقه آلوده را به شعبده رفو کردهاند:
شرمم از خرقه آلوده خود میآید
که بر او وصله به صد شعبده پیراستهام
نکته فلسفی ماجرای سخنان علامه هم اشراف دقیق ایشان به خوشبینانه بودن نگاه سقراط به معرفت نفس است. سقراط معتقد بود که انسانها به دلیل جهل دست به اشتباه میزنند. اگر کسی به دانش حقیقی دست پیدا کند، به اشتباهات گذشته باز نمیگردد. اما این دیدگاه خوشبینانه است و برخی فلاسفه مانند نیچه آن را نقد کردهاند.
نیچه در «چنین گفت زرتشت» به مفهوم بازگشت جاودان (Eternal Recurrence) اشاره میکند او معتقد است که زندگی ما بارها و بارها تکرار میشود و ما دقیقاً همان اشتباهات را انجام میدهیم. او معتقد بود که ماهیت انسان و شرایط زیستی او به گونهای است که فرد تحتتاثیر ناخودآگاه، جبر زیسته و غریزه به سختی میتواند از مسیر اشتباهات خود فراتر رود چه برسد به اینکه بقول سارتر «سوء نیت»(Bad Faith) یا اشتباه عامدانه هم در کار باشد.
آنچه علامه طباطبایی میگوید البته لزوما به معنای این نیست که هیچ راه دررویی نیست بنابراین در پایان و در پی الزام مکرر نوجوان پرسشگر میگوید:« تجربه البته تاثیرهایی دارد» اما برای من بیش از تقلای اینهمان دانستن نظرات علامه با دیگران، مهم، آن تواضعی است که آگاهانه میکوشد از وسوسهی جلوه دادن خود در شمایل «خردمند فرزانه و پاک» بگریزد و صادقانه اذعان کند که اگر به عقب بازگردد باز همان اشتباهات را تکرار خواهد کرد چون ماهیت و طبیعت آن سن این است و تجربه اکنون را نمیتوان برای بهبود زندگی گذشته خرج کرد.
ایشان با این نگاه واقعگرایانه با هوشمندی به مخاطبین جوان خود میگوید که اگرچه تقلا برای بهبود فضیلت است اما خود را آنگونه که هستند بپذیرند و بدانند پختگی حاصل تجربههای توام با آزمون خطاست و کسی که خود خطاکار بوده نمیتواند با تکیه به تجربیات کنونی خود به آنها احساس بد غرقه بودن در گناه را تحمیل کند.
*منبع: کانال سهند ایرانمهر
۲۱۶۲۱۶
نظر شما