پیامدهای یک سونامی

در تاریخ 29 سپتامبر / 7 مهرماه گذشته، به دنبال وقوع زلزله‌ای 8.3 ریشتری در نزدیکی سواحل ساموا (کشوری در اقیانوس آرام جنوبی، در نزدیکی نیوزیلند)، سونامی بزرگی به سواحل این کشور برخورد کرد و بیش از صد نفر را به کام مرگ فرستاد. دیل دومینی هاوز از مرکز تحقیقات سونامی استرالیا در سیدنی، در آن زمان یک گروه پژوهشی را که از سوی کمیسیون بین‌المللی اقیانوس‌شناسی سازمان آموزشی و علمی و فرهنگی سازمان ملل، یونسکو به آن منطقه اعزام شده بودند، هدایت می‌کرد. او در گفتگو با نیچر، مشاهدات خود را از این سفر بازگو کرد.

هیئت اعزامی به ساموا شامل چه افرادی بودند؟
در تیم پژوهشی بین‌المللی ما بیش‌از 80 دانشمند از ساموا و هم‌چنین 16 موسسه خارج از این کشور عضو بودند. تحقیقات محلی در دو جزیره اصلی ساموا شامل آپولو وساوایی، بین روزهای 14 تا 21 اکتبر (22 تا 29مهر) انجام شد و در روز 26 ماه اکتبر (4 آبان) نیز گزارش موقت پیشرفت کار در حضور اعضای دولت ساموا به نمایش درآمد.

هدف از این پژوهش چه بود؟
این اولین باری بود که یک ارزیابی بعد از سونامی در کشور ساموا انجام شد. دلیلش هم این بود که این اولین باری است که چنین اتفاقی در زمان معاصر این کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
هدف اصلی این بود که در رابطه با ماهیت سونامی و تاثیراتش کاوش شود تا به دولت‌های ملی کمک شود تا استراتژی‌های مدیریت مخاطرات سونامی خود را بهبود ببخشند. برای اولین بار در یک ارزیابی یونسکو- آی.او.سی، ما تلاش کردیم تا طبیعت و ارتباط (اگر وجود داشته باشد) بین سیستم‌های فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی را بیابیم تا به درک جامع‌تری از سونامی و تاثیراتش برسیم؛ درکی که خیلی بیشتر از توضیحات ساده‌ای مانند «بیشینه ارتفاع موج» و یا «آمار تلفات» خواهد بود.

یافته‌های شما چه بود؟
ما میزان آب‌گرفتگی در ساحل را ضبط کردیم و نکته تعجب‌برانگیز، این بود که بیشینه ارتفاع آب اندکی کمتر از 15 متر بالاتر از سطح متوسط آب دریا بود. در بعضی جاها نیز ارتفاع آب خیلی بیش از اندازه بالا بود. سونامی تاثیراتی بر محیط زیست طبیعی داشت که شامل جابجایی و تغییر مکان رسوبات می‌شد. خیلی از گیاهان ساحلی و درختان نابود شده بودند. بدتر از همه این بود که خسارات وارد به باغ‌های کشاورزی، بر منابع غذای خیلی از خانواده‌ها تاثیر گذاشت.
ما توانستیم عواملی را که خسارات گسترده‌ای به ساختمان‌ها وارد کرده بود، شناسایی کنیم. ما همچنین با افراد محلی که دچار ضربه روحی شدید شده بودند، صحبت کردیم. یکی از قوی‌ترین احساسات در بین این افراد، حس ترس بود.

آیا هیچ چیز خاصی بود که در مورد این سونامی غیر عادی باشد؟
به جز آمار 40 سونامی در این کشور از سال 1837 / 1216 تاکنون، هیچ حافظه فرهنگی یا اجتماعی از سونامی در ساموا وجود ندارد. از دید ما این امر خیلی عجیب بود! به این ترتیب، اداره مدیریت بحران در قانع کردن مردم ساموا به این‌که سونامی‌ها یک خطر واقعی برای جوامع ساحلی به شمار می‌روند، مشکلات جدی خواهد داشت. به نظر می‌رسد سونامی سال 1917 / 1296 از حیث گستردگی و احتمالا خسارات وارده با سونامی سال 2009 / 1388 برابری کند؛ ولی نیاز جدی وجود دارد که تحقیقات در مورد سونامی‌های قدیمی در این منطقه انجام شود، تا دامنه و تناوب آنها مورد بررسی قرار گیرد.

سیستم هشدار در این منطقه چگونه است؟
اداره مدیریت بحران ساموا در سال‌های اخیر به سختی کار کرده تا با همکاری جوامع بین‌المللی، سیستم هشدار سونامی را بهبود بخشد و فرایند تخلیه افراد را در مواقع اضطراری تمرین و اجرا کند. این تلاش‌ها جان خیلی از افراد را نجات داد. به هنگام وقوع زمین‌لرزه، عکس‌العمل بسیاری از اهالی ساموا مناسب بود: آنها بدون انتظار برای هشدار رسمی به داخل جزیره رفتند؛ با این حال بیش از صد نفر جان خود را از دست دادند. این امر به ما یادآوری می‌کند که دانشمندان و دولت‌مردان باید بیش از این تلاش کنند تا تلاش‌های خود را برای کاهش مخاطرات بهبود ببخشند.

آیا یک سیستم هشدار موثرتر نمی‌توانست جان‌های بیشتری را نجات دهد؟
به نظر من نه. سیستم‌های حسگر، نظارت و هشدار به خوبی کار کردند و نمی‌توانستند کار بیشتری انجام دهند. زمین لرزه‌ای که سبب سونامی شد، آن‌قدر نزدیک به ساحل ساموا اتفاق افتاد که زمان کافی برای پردازش اطلاعات لرزه‌نگاری و انتشار یک سیستم هشدار وجود نداشت (به رغم این‌که دولت در اولین زمان ممکن بعد از این‌که اطلاعات در مورد سونامی تایید شد، هشدار رسمی منتشر کرد). پیام اصلی این است: اگر شما در منطقه ساحلی یک زمین‌لرزه را احساس کردید، به مناطق مرتفع‌تر فرار کنید.

آیا نتایج ارزیابی‌ها برای افزایش آمادگی مناسب است؟
قطعا. ما توانستیم پیشنهادهایی برای طراحی بهتر ساختمان‌ها و مدیریت زیست‌بوم ارائه کنیم تا خسارات سونامی‌های آینده کاهش یابد. علاوه بر آن، پژوهش‌های جامعه محور انجام شده ما نشان داد که تلاش‌ها برای کاهش خطرات بحران، به کجا و چگونه باید متمرکز شوند. ما پیشنهادهای متعددی در این زمینه ارائه کردیم؛ اکنون دیگر بر عهده متولیان امر در ساموا است تا تصمیم بگیرند که چگونه از این اطلاعات استفاده کنند.

نیچر، ترجمه: مجید جویا