اما از دو سال پیش تاکنون تحولاتی در روابط دو کشور ظهور کرد که بار دیگر موضوع روابط تهران و قاهره را پیش کشید و در قالب مذاکرات پارلمانی، فرهنگی یا اسلامی میان دو کشور، گزینه‌های مختلفی از بی‌توجهی به ادامه روابط تا برقراری روابط مستقیم دیپلماتیک به بحث و بررسی گذاشته شد.
روز گذشته علاء‌الدین حسن یوسف، رئیس جدید دفتر حافظ منافع مصر در تهران با منوچهر متکی دیدار و پیرامون مسائل دوجانبه، همکاری در سازمان‌های بین‌المللی و مسائل منطقهای گفت‌وگو کرد. قابل توجه است که وزیر خارجه ایران در این دیدار از همتای مصری خود برای سفر به تهران دعوت به عمل آورد و تأکید کرد که «مشورت‌های تهران - قاهره پشتوانه خوبی برای ملت‌های منطقه است.»
در سال‌های اخیر شاید یکی از معدود نقاط تفاهم ایران و مصر، نگاه مشترک آنها به بهره‌مندی کشورهای منطقه از فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای بوده و مصر همواره بر حق ایران در مسئله هسته‌ای تأکید داشته است، در این مورد تهران دیدگاه قاهره را حسن نیتی نسبت به خود تلقی کرده و موضع مصر را اصولی و منطقی ارزیابی کرده است.
مصر و ایران هر دو کشورهای تأثیرگذار خاورمیانه و عضو گروه عدم تعهد هستند، این دو می‌توانند با اتکا به اشتراک‌ها، اختلاف‌ها و موانع را کنار زده و راهی برای ارتباط مثبت و همه جانبه باز کنند اما این که چه عواملی تاکنون این امکان را فراهم نساخته، بحثی قدیمی است.
ایران شیعی با اتکا به قدرت خود در تحولات منطقه همواره از ابتدای انقلاب اسلامی با اسرائیل مخالف بوده و این کشور را به رسمیت نشناخت، در این فاصله مصری‌ها نه تنها اسرائیل را به رسمیت شناختند بلکه روابط دیپلماتیک، سیاسی و حتی اقتصادی قابل توجهی با این کشور برقرار کردند. عامل دیگر، ارتباط مصر و ایالات متحده آمریکاست، ارتباطی که از سطح روابط دوستانه به سطح استراتژیک ارتقا یافت و اکنون مصر را به اولین متحد استراتژیک آمریکا و یکی از مهمترین حافظان منافع این کشور در خاورمیانه تبدیل کرده است.
این روابط مستحکم هم از سوی طرف مصری و هم از سوی طرف آمریکایی مخالف ارتباط و همکاری تهران و قاهره بوده و هر زمان که یکی از دو طرف- مصر یا آمریکا- با ارتباط مصر و ایران کنار آمده‌اند، طرف دیگر مخالف بود.
برخی تحلیل‌گران حتی کشورهای عربی حامی غرب همچون عربستان، امارات، اردن و مغرب را در خاورمیانه و کشورهای اروپایی را در بیرون از منطقه، مخالفان ارتباط ایران و مصر می‌دانند. اما اکنون ایران و عربستان در شرایطی نامطمئن و ناپایدار به لحاظ روابط سیاسی و دیپلماتیک به سر می‌برند و نشانه‌های اختلاف مواضع و دیدگاه میان دو کشور در مسئله درگیری‌های یمن، مراسم سالانه حج، مناسبات سیاسی درون عراق، ارتباط با سوریه و احتمال تعامل ایران و آمریکا، در کنار اختلافات سنتی دو کشور بر سر مسائل مذهبی و حوزه نفوذ در خلیج‌فارس و خاورمیانه، فضای تیره‌ای را بر روابط‌‌شان حاکم کرده است.
به این ترتیب چندان دور از ذهن نیست که حالا که عربستان یعنی قدرت اول جهان عرب و حامی آمریکا در منطقه دچار تنشی ارتباطی با ایران است، تهران برای ارتباط با مصر شانس خود را امتحان کند؛ با این فرض، اولاً یکی از موانع نزدیکی تهران و قاهره یعنی عربستان شاید در دوره تیرگی ارتباط با ایران اهمیتی برای تعامل تهران و قاهره قائل نشود و ثانیاً تهران می‌تواند جای خالی ریاض را در تحولات منطقهای با قاهره پر کند.
عربستان در مخالفت با اسرائیل سرسخت بوده، در موضوع لبنان وارد مذاکره با سوریه شده و اختلافات را نادیده انگاشته و در مورد عراق نیز به توازن سیاسی داخل این کشور به سود جهان عرب توجه دارد، حالا که روابط ایران و عربستان در ابهام قرار گرفته، ارتباط با مصر می‌تواند قدرت مانور و چانه‌زنی ایران در مسائل منطقهای را ارتقا دهد، هرچند نباید فراموش کرد که اعراب هرگز کشوری غیر عربی را در مناسبات مربوط به خود اولویت نخواهند داد.
از سوی دیگر ارتباط عربستان و روسیه که چندی است رو به افزایش گذاشته، بر ابهام روابط تهران و ریاض افزوده است. در همین زمینه برخی با توجه به بدقولی‌های روسیه در همکاری‌های نظامی و فنی با ایران و نارضایتی مقام‌های ایرانی در این خصوص، معتقدند که تیرگی روابط ایران و عربستان با این بدقولی‌ها ارتباط دارد. به نظر می‌رسد که ریاض هم در پی جایگزینی تهران با مسکو در تحولات منطقهای است.
در این شرایط وزیر امور خارجه ایران با دعوت از وزیر امور خارجه مصر و تأکید بر عضویت دو کشور در جنبش عدم تعهد، به دنبال فعال ساختن دیپلماسی میان دو کشور است، متکی هدف از این دیپلماسی را ایجاد اعتماد و کار در سایه آن می‌داند و امیدوار است که «در چارچوب شرایط جدید جهانی، مصر و ایران بتوانند در بستر تفاهم مشترک و منافع متقابل گام‌های جدیدی برای خدمت به مصالح کشورهای اسلامی بردارند.»
به نظر می‌رسد در دیدار حسن یوسف و متکی، حتی تضمین‌هایی برای تقویت روابط دو کشور نیز داده شده است، در واقع طرف مصری هم مایل است رابطه با ایران را جدی‌تر از گذشته در دستور کار قرار دهد. حال باید دید که عزم تهران برای نزدیکی به مصر تا چه اندازه جای خود را در سیاست خارجی کشور باز می‌کند و در مقابل مصر چه واکنش و تلاشی برای آغاز مجدد روابط و بهبود مناسبات فی مابین خواهد داشت.
نظر شما