اسد، مخاطبی برای مذاکره ندارد

زهرا خدایی
در بیستمین ماه بحران سوریه، دوحه، پایتخت قطر، میزبان نشست(4 روزۀ) دیگری با حضور معارضین و طرف های درگیری است که هدف اصلی خود را تشکیل دولت انتقالی اعلام کرده اند؛ آنهم در حالیکه هنوز تعارضات میان طرف های درگیر(در سطوح اجرایی و نظامی) در سطح بالایی قرار دارد و به رغم وساطت بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای هنوز این مانع لاینحل باقی مانده است. به گونه ای که تاکنون بسیاری از نشست های برگزار شده با درگیری لفظی و حتی در پاره ای از مواقع نزاع تن به تن به پایان رسیده است. حسین رویوران کارشناس خاورمیانه با تأکید بر همین مسئله می گوید: "بشار اسد در سال 2014 ناچار به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری است و حتی مانعی هم نمی بیند که این انتخابات زودتر از موعد و حتی هم اکنون برگزار شود ولی مشکل اینجاست که طرفی برای گفتگو وجود ندارد و مخالفان هر یک ساز خود را می زنند. اینکه نشست دوحه با در نظر گرفتن این ملاحظه چه دستاوردی خواهد داشت و تا چه میزان پتانسیل اجرایی شدن دارد، سوالی است که رویوران به آن پاسخ گفته و در پی می آید.
در ابتدا دربارۀ ماهیت و چرایی تشکیل نشست دوحه برایمان بگوئید.
اجلاس دوحه از آنجا شروع شد که هیلاری کلینتون، وزیر خارجۀ آمریکا چندی پیش اعلام کرده بود که مجلس ملی سوریه، نمایندۀ معارضۀ سوریه نیست و تنها نمایندۀ بخشی از معارضه است و نه همۀ آنها. این موضع خانم کلینتون وزیر خارجۀ آمریکا پیام خاصی داشت، اول اینکه براساس باور آمریکا، ناکارآمدی مجلس در جمع کردن مخالفان را نشان می داد و دوم اینکه ایجاد یک ساختار در برگیرندۀ جایگزین را هم به گونه ای مطرح می کرد. متعاقباً قطر فوراً معارضۀ سوریه را به نشست دعوت کرد که البته پیشتر نیز اجلاسی در اردن با این هدف برگزار شده بود. البته به صورت علنی مجلس ملی سوریه اعلام کرد که هرگونه ایجاد ساختار جایگزین را پیشاپیش محکوم می کند و این مسئله را در جهت تضعیف این مجلس می داند. این رفتار واکنشی در مقابل هرگونه اقدام برای حذف مجلس از جایگاه رهبری و قرار دادن آن به عنوان بخشی از معارضین بود. آقای حجاب، نخست وزیر قبلی سوریه که در اردن مستقر است، با بخشی از اخوان المسلمین و با ریاض سیف که نمایندۀ مجلس بوده و بخشی از مجلس تصمیم گرفتند پیشنهاد بدهند که مجلس ملی گسترش پیدا کند و تعداد نمایندگان به 300 الی 400 نفر افزایش یابد تا دربرگیرندۀ همۀ طیف های مخالف باشد. ضرورت این کار زمانی مطرح شد که در بین اجزای معارضه درگیری به وجود آمد. در منطقۀ شیخون در شمال حلب و در درگیری بین معارضان کرد و ارتش آزاد سوریه بیش از 40 نفر کشته شدند و این نشان می دهد نه تنها معارضه یکدست نیست، بلکه در برخی موارد در تعارض کامل با یکدیگر قرار دارند و بر روی مسئله ای همچون بسط سلطه ممکن است همدیگر را قربانی کنند که در شیخون و اشرفیه این کار را انجام دادند. در چند منطقۀ مهم دیگر نیز اتفاقات مشابه رخ داده است.
اهداف و تصمیمات نشست تا چه سطحی می تواند اجرایی شود؟
اولین بحثی که در دوحه مطرح شد این بود که همۀ گروههای معارض جمع شوند، رهبری جدید از طریق گسترش مجلس شکل بگیرد، شورای محلی، گروههای نظامی، هیئت های پارلمانی و همه گروهها وارد مجلس شوند و بعد مجلس جدید بتواند رئیس جدیدی انتخاب کند. این خود نشان می دهد از ریاست فعلی(عبدالباسط السیدا) رضایتمندی کافی وجود ندارد. هدف بعدی اینست که ساختار جدید، حکومت انتقالی انتخاب کند و در واقع به دنبال یکسری سازی کار در داخل باشد. در آتش بس این مسئله محرز شد که یکی به آتش بس پایبند است و دیگری آن را نقض می کند و این ناهمگونی معارضه را به طور کامل نشان داد. برخی بر این باور بودند که معارضه در حال آماده کردن خود برای گفتگو با نظام است. اما در دوحه هدف اصلی بر اسقاط نظام بود و نه گفتگو با نظام. طبق چیزی که اعلام شده و قرار بر اینست که یک کابینۀ در تبعید تشکیل شود.
آیا تشکیل کابینۀ در تبعید امکان پذیر است؟
خیر. به این دلیل که اختلاف میان معارضه بسیار شدید است. اولاً هیئت هماهنگی ملی، نشست دوحه را تحریم کرده که تقریباً همۀ گروههای معارض غیرنظامی در داخل را در بر می گیرد و این نشان می دهد بخشی از معارضۀ داخل اساساً با این رویکرد موافق نیست و حرکت معارضۀ زیر چتر عربستان، قطر و ترکیه را کاملاً محکوم می کند و اعلام کرده است که ما نوکر کشورهای منطقه نیستیم و در چهارچوب نیازهای داخلی و براساس عزت و استقلال حرکت می کنیم.
مجلس ملی سوریه در یک سال و اندی گذشته چندین انشعاب در آن رخ داد و حتی در میان اعضای آن پرونده های مختلف از جمله اتهام اختلاس مالی نیز دیده می شود. همۀ این اتفاقات نشان می دهد که معارضۀ سوریه دچار پراکندگی شدیدی است و احتمال جمع کردن آنها همچنان وجود ندارد.
با توجه به مقاومت دولت بشار اسد، این فرضیه مطرح می شود که جنگ در داخل سوریه تا سال 2014 که این کشور انتخابات ریاست جمهوری را در پیش دارد، ادامه خواهد یافت و پس از آن بشار اسد در روندی انتخاباتی موافقت خواهد کرد که از قدرت کنار برود. آیا این فرضیه صحت دارد؟
بشار اسد در سال 2014 ناچار به برگزاری انتخابات است و مانعی هم نمی بیند که این انتخابات زودتر از موعد و هم اکنون برگزار شود. به همین دلیل دولت سوریه حاضر به همکاری با کوفی عنان و اخضر ابراهیمی شد. ولی مشکل در اینست که طرف مقابلی برای گفتگو وجود ندارد. طرفهای پراکندۀ بسیاری در مقابل دولت وجود دارند. به دلیل اتفاقات خشونت باری که رخ داد اعم از کشتار، انهدام، استفاده از مردم به عنوان سپر انسانی، حمله به اقلیت ها، حمله به اماکن مقدس شیعیان و مسیحیان و...همۀ اینها سبب شده که در سوریه نوعی نفرت عمومی از این سلفی های تکفیری به وجود بیاید. بسیاری از مخالفین می دانند که با توجه به عمق فجایع صورت گرفته در سوریه، اگر انتخابات در سوریه برگزار شود، بشار اسد با رأی بالایی انتخاب خواهد شد و این بر نمی گردد به اینکه دولت دستاوردهای زیادی داشته است. تنها دلیلش اینست که مخالفان جنایت های بسیار زیادی مرتکب شدند.
یعنی شما می گویید که مخالفان پایگاهی ندارند؟
مردم سوریه به دنبال امنیت هستند. کسی که پیشتر امنیت را برای مردم تأمین کرده بود، دولت بود. مخالفان با خود ناامنی آورند. الگویی که از سوریه در آینده وجود دارد، الگوی لیبی است که همچنان مجلس ملی آن ظرف یک هفته 4 تا 5 بار مورد حمله قرار گرفته است. آقای ابراهیمی در سفری که به ایران داشت، اعلام کرد که مخالفان حدود 15% جامعه هستند. این ارزیابی ابراهیمی خیلی مهم است. توجه داشته باشید در سوریه سنی ها 60% جمعیت را تشکیل می دهند ولی تنها یک چهارم آنها در این حرکت سیاسی حضور دارند.
یعنی شما می گوئید سه چهارم بقیه پشت سر بشار اسد هستند؟
خیر. بقیه در این درگیری بی طرف هستند، اما اولویت شان امنیت است، چون در گذشته امنیت از سوی دولت تأمین شده بود. به همین دلیل شاهدیم که در حال حاضر پایگاه نظام از معارضه بیشتر است. گروههای تکفیری در جاهای مختلف، کارهای فجیعی کرده اند.
من در مصاحبۀ مشترکی که با حضور هیثم مناع، رئیس شورای هماهنگی ملی و رهبر معارضین نظامی در داخل با شبکۀ المیادین داشتم، مناع به صراحت اعلام کرد ما از نظام بشار اسد طلبکار بودیم، خواهان انتخابات، پایان استبداد، اصلاحات، دمکراسی و آزادی بودیم اما کاری که مخالفان مسلح کردند، ما را بدهکار کردند. هم اکنون بسیاری از دادگاههای بین المللی به دنبال جنایتکاران جنگی مخالف هستند که جنایت و کشتار علیه بشریت انجام دادند.
مناع که خودش عضوی از معارضه است، اجلاس دوحه را تحریم کرده است. او در این مصاحبه اعلام کرد که بخشی از نیروهای مسلح بخشی از جوانان را جمع کرده و اعلام کردند که آنها باید به ارتش آزاد سوریه بپیوندد، آنها در مقابل امتناع جوانان، بخشی از آنها را تیرباران کرده و در مقابل دوربین ها اینگونه نشان دادند که این کشتار توسط دولت بشار اسد صورت گرفته است. البته این بدان معنا نیست که دولت سوریه کشتار انجام نمی دهد.
پراکندگی حضور مخالفان در بخش های مختلف سوریه چگونه است؟
مخالفان در روستا پراکنده اند، در حالیکه عمدۀ افراد بیطرف و طرفدار دولت در شهر هستند. هم اکنون، تقریباً، وضعیت فعلی، قیام روستاها علیه شهرهاست. شاید استثنا، شهر حمص باشد که شهر و روستا یکی است. اوج خشونت های موجود تنفر عمومی زیادی را در میان مردم به وجود آورده است. روستائیان از لحاظ توسعه در سطح پائین تری قرار دارند و با تعصبات کوری معمولاً رفتار می کنند، این خشونت ها، مشکلات جدی سیاسی و جامعه شناسی زیادی در سوریه ایجاد کرده است.
آینده سوریه را چگونه پیش بینی می کنید؟
پیش بینی آینده سوریه متأسفانه با امیدواری همراه نیست. هم اکنون بسیاری از گروههای اجتماعی از لحاظ هواداری سیاسی پراکنده اند. در این میان دولت توانسته ساختار خود را حفظ کند. علیرغم اینکه ارتش سوریه یک ارتش باز است و نظام وظیفه در آن اجباری است و اکثریت این ارتش سنی است، ولی این ارتش همچنان به هم پیوسته است و علیه مخالفین می جنگد و این نشان می دهد که موضع دولت نسبت به معارضه قوی تر است.
اقبال نشست دوحه را چگونه ارزیابی می کنید؟
تلاشی که در دوحه آغاز شده، برای تغییر معادله برای تجمیع معارضه است. درست است که شرایط قفل شده و هیچکدام از دو طرف قدرت یکسره سازی ندارند، اما دولت دست برتر را دارد و در چنین شرایطی مخالفان تحت فشار بیشتری قرار گرفتند.
نشست دوحه با هدف تغییر شرایط کیفی در میدان با تزریق سلاح های مدرن تر علیه دولت سوریه برنامه ریزی ش اما من تصور نمی کنم که مقدمات چنین کاری فراهم شود چون مقدمۀ این کار ابتدا وحدت است؛ زمانی که مخالفین وحدت پیدا کنند، این تغییرات کیفی میدانی امکانپذیر است، من تصور می کنم در آینده شرایط ناامنی همچنان ادامه پیدا کند و برتری دولت نیز همچنان ادامه خواهد یافت، تا اینکه یک راه حل سیاسی پیدا شود، بحران سوریه تنها با راه حل سیاسی قابل حل است. چون شرایط چند ماه گذشته نشان داده که از لحاظ نظامی کسی قادر به یکسره سازی نیست. 
 

26349