کتاب سوزی در مالی

کتاب‌سوزی اقدامی است که به نابودی یک یا چندین نسخه از کتاب یا دیگر مکتوبات به وسیله آتش منجر می‌شود و دارای انگیزه‌های سیاسی، دینی و اخلاقی است. بی تردید کتاب‌سوزی‌ها آسیب‌های جبران ناپذیری را به میراث فرهنگی کشورها وارد کرده و بسیاری از این خسارت ها قابل جبران و جایگزینی نبوده‌اند. در تاریخ بشریت کتابسوزی‌های زیادی به ثبت رسیده است. کتابسوزی در جندی شاپور پس از فتح ایران توسط اعراب، سوزاندن کتابخانه اسکندریه، سوزاندن کتاب‌ها و دفن دانشمندان در چین، نابود کردن کدکس‌های مایاها به وسیله اسپانیایی‌ها و کتاب‌سوزی‌ به وسیله نازی‌ها از مهم‌ترین این وقایع است. کتابخانه سلطنتی سامانیان در هجوم ترکان از شرق در سده 11 میلادی سوزانده شد. در جریان حمله سلطان محمود غزنوی به ری نیز بخشی از کتابخانه بزرگ ری به آتش کشیده شد و بخشی دیگر به بخارا و یا به نقلی دیگر به غزنین انتقال یافت.
در سال 502 هجری قمری به روزگار حکومت علی بن‌یوسف بن تاشفین در اندلس، بدلیل مخالفت‌های فقیهان شهر، تمام نسخه‌های کتاب احیاء علوم‌الدین تالیف محمد غزالی را در مسجد قرطبه انباشته و آتش زدند. آتش زدن دانشگاه و کتابخانه عظیم ولابی توسط اعراب دانشگاه ولابی هند در بین سالهای 475-775 میلادی ساخته شده بود و کتابخانه آن شامل بخش‌های متعددی از ادبیات شرقی بود. در سال213، چین شی هوانگ امپراتور چین دستور داد همه کتاب‌ها به‌جز کتاب‌های مربوط به موضوعات پزشکی، کشاورزی و طالع‌بینی را بسوزانند.تخریب مکتوبات یهودیت در قرون وسطی، تخریب کتابخانه‌های اسکندریه در مصر در مقاطع مختلف تاریخی، کتابسوزی در آفریقای جنوبی در سال‌های 1955 تا 1971 میلادی و به آتش کشیده شدن دو کتابخانه «ملی» و کتابخانه «اوقاف» بغداد از مهمترین حوادث در این خصوص است.
جدیدترین کتابسوزی و تخریب کتابخانه‌ها طی درگیری‌های اخیر در کشور مالی بوقوع پیوسته است. طی اخبار منتشره شورشیانمسلح شمال مالی مرتبط با القاعده پیش ازرسیدن نیروهای فرانسوی-مالی وبه هنگام فرار ازشهرتومبوکتوکه در نهصد کیلومتری شمال شرقی باماکو پایتخت مالی و در لبه جنوبی صحرای بزرگ آفریقا و در 15 کیلومتری شمال شاخه اصلی رود نیجر واقع شده‌است،کتابخانه معروف«احمدبابا»دراین شهررابه آتش کشیدند. این کتابخانه،یکی ازمیراث‌های مهم فرهنگی درقاره آفریقامحسوب می‌شود وحاوی هزاران نسخه خطی باارزش بسیاراست.
آقای هالی عثمان شهردارشهرتومبوکتوکه دفتروی نیز دراین شهربه وسیله افراطیون اسلامی تخریب گردیده درگفتگوباخبرگزاری رویترزاعلام کردبه وسیله مسئول سابق روابط عمومی شهرداری تومبوکتودرجریان این فاجعه فرهنگی قرارگرفته است وهنوزنمی‌داندگستره خسارت وارده به این مرکزمهم فرهنگی به چه میزان است. دراین کتابخانه بیش از 20 هزارنسخه خطی که برخی ازآنها 1000 سال قدمت داشته و برخی از آنها در خزانه های زیر زمینی نگهداری می‌شدند، به ثبت رسیده است.
این نسخ خطی به زبانهای عربی وآفریقایی برروی کاغذ،پوست درخت وپوست بزکوهی نوشته شده ودربرگیرنده تاریخ،علم پزشکی،حقوق،حقوق بشر،نجوم،فلسفه،قطعنامه جنگ وادبیات است. کتابخانه و مجموعه فرهنگی این شهر به احترام عالم قرن پانزدهم این شهربه نام«احمدبابا» برجسته ترین دانشمند ادبی و فرهنگی این شهر نامگذاری شده است. شهرتومبوکتوبه وسیله یونسکوبه عنوان میراث فرهنگی جهانی شناخته شده است وآفریقای جنوبی درسال‌های اخیرمبلغ 8 میلیون دلاربرای حفظ هزاراننسخه خطی که درانبارهای شهرتومبوکتودرمعرض نابودی بوده هزینه کرده است.
طی ماههای گذشته در شهر تاریخی تومبوکتو ده‌ها مقبره تاریخی آن که به صوفیان تعلق داشت، توسط شورشیان تخریب شد، بسیاری از آنها در سال 1988 میلادی در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو به ثبت رسید.در سال‌های گذشته سازمان یونسکو میلیون‌ها دلار برای حفظ هزاران نسخ خطی که در انبارهای شهر تومبوکتو در معرض نابودی بودند، هزینه کرده بود که در قالب آن بخشی از اسنادی که در نتیجه رطوبت و موریانه آسیب دیده بود، بازسازی و به اسناد دیجیتالی تبدیل شدند.براساس اسناد تاریخی، در قرن 15 میلادی بیش از 25 هزار دانشمند در تومبوکتو تحصیل می‎کردند. به همین دلیل هزاران نسخه خطی از تاریخ اسلام در این شهر وجود دارد که بیشتر آنها به زبان عربی نوشته شده است.
در ماه می‌2012 نیز نیروهای انصارالدین مقبره‌ای را در این شهر ویران کردند. همچنین در ژوئن 2012 در پی نبرد گائو و تیمبوکتو، دیگر مقبره‌ها، از جمله مقبره سیدی محمود، توسط دیگر گروه‌های مشابه که با بیل و کلنگ به آنها یورش برده بودند، تخریب شدند. یکی از سخنگویان انصارالدین مدعی بود« این مقبره‌ها از آن رو که نمادهای شرک آلود بودند، می‌بایست تخریب شوند!» این عمل به عنوان جنایت علیه بشریت و جنایت جنگی توصیف شده‌است. صدها هزار نسخه خطی در طول سده‌ها در تیمبوکتو جمع‌آوری شده است. بعضی در خود این شهر نوشته شده است، بعضی از جمله نسخه‌های نفیس قرآن که به خانواده های ثروتمند تعلق دارد، در جریان فعال تجارت کتاب به تومبوکتو انتقال یافته است.
محکومیت به آتش کشیدن کتابخانه توسط مراکز فرهنگی نیز همچنان ادامه دارد.آقای اکمل الدین احسان اوغلو دبیر کل سازمان همکاری اسلامی اقدام افراد تندرو در به آتش کشیدن کتابخانه نسخه‌های خطی قدیمی اسلامی در شهر تومبوکتو در مالی را محکوم کرد. به گفته وی این کتابخانه حاوی « نسخه‌های خطی اسلامی و اسناد قدیمی بود که میراث انسانی و گنجینه‌ای برای همه مسلمانان محسوب می‌شد. اقدامات خشونت آمیز و به وحشت انداختن مردم و ویرانگری برخی تندروها محکوم است».
مدیر کل سازمان آموزشی، علمی، فرهنگی ملل متحد (یونسکو)نیز اعلام کرد «این سازمان می‌خواهد به محض امکان، برای ارزیابی کامل از خسارات ناشی از مناقشه مالی بر میراث جهانی، تدوین برنامه بازسازی این میراث و مشخص کردن نیازهای فوری و تدوین طرحی برای بازسازی و مرمتهیئتی را به مالی اعزام خواهد کرد. یونسکو از هیچ تلاشی برای کمک به بازسازی مقبره‌های تومبوکتو و همچنین مقبره‌های گائو و کمک به نجات و حفظ دستنوشته‌های قدیمی تومبوکتو فرو گذار نخواهد کرد».این دو شهر حدود بیست ساختمان از جمله شماری از مساجد و مقبره‌ها را در خود جای داده‌اند که جزو میراث جهانی یونسکو طبقه بندی شده اند.
4949