مجید رئوفی:
از سالی که دکتر فواد روحانی فعالیت سه سال و سه ماهه اش به عنوان اولین دبیرکل اوپک را آغاز کرد، 52 سال می گذرد. از آن زمان تا امروز ایرانی ها سالهاست که رویای ناکام دبیرکلی دوباره اوپک را در سر می پرورانند؛ رویایی که ممکن است چند ماه پس از آغاز ریاست جمهوری دکتر حسن روحانی به واقعیت بپیوندد.
رویای 50 ساله دبیرکلی اوپک
رسانه ها چند روزی است که از توافق جدید نفت و گازی ایران و عراق خبر می دهند؛ توافقی که هنوز در مرحله ارزیابی توانایی های طرفین است و به قرارداد مشخصی منتهی نشده است. طرفه آن که ایران و عراق به احتمال بسیار زیاد، رقبای اصلی کسب عنوان دبیرکلی اوپک در نشست ماه دسامبر هستند. دسامبر سال گذشته پس از شش سال دبیرکلی عبدالله البدری لیبایی، سه کشور ایران، عربستان و عراق برای جانشینی او اعلام آمادگی کردند که از همان ابتدا مشخص بود حضور این سه کشور نهایتا نمی تواند اجماع عمومی اعضای اوپک را ایجاد کند و به همین دلیل و مخالف با رویه 50 ساله اوپک، البدری برای یک سال دیگر عهده دار مقام دبیرکلی اوپک شد. امسال اما پس از انتخاب عمر عبدالحمید از عربستان به عنوان رئیس بخش تحقیقات که پس از دبیرکل کلیدی ترین پست اوپک را در اختیار دارد، رقابت اصلی میان ایران و عراق خواهد بود که اخبار توافقات آنها و البته مشترکات بسیار دیگر، می تواند بلوک بندی جدیدی در اوپک به نفع این دو کشور همسایه ایجاد کند. عراق به دلیل ساختار سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و مذهبی خود به صورت بالفعل نمی تواند در بلوک بندی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس قرار بگیرد. از سویی عربستان در تاریخ اوپک تنها 11 ماه پست دبیرکلی را در اختیار داشته و به نظر می رسد چندان به احراز این مقام علاقه ای ندارد. نگاه عربستان شاید در این مدت فقط این بوده که مانع دبیرکلی ایران یا عراق و تقویت بلوک مقابل خود شود.
به همین دلیل و در حالتی بدبینانه هم می توان با استفاده از ظرفیت های دیپلماسی و همگرایی جدیدی که می توان آن را اتحاد جدید نفتی تهران - بغداد نامید، در روز رای گیری با کناره گیری یکی از طرفین، بازی احتمالی عربستان را به هم زد و اجماعی عمومی بر تنها نامزد باقی مانده ایجاد کرد. عراق همچنان به سقف تولید اوپک پایبند نیست و این مساله می تواند یکی از نقاط ضعف گزینه این کشور در انتخاب نهایی اعضای اوپک باشد. مزیت دیگر ایران نسبت به عراق در حال حاضر روی کار امدن دکتر حسن روحانی و کاهش سیاست های تنش زای رقبای ایران در اوپک و از بین رفتن نسبی نگرانی های بین المللی از برخوردهای سیاسی ایران در استفاده از موقعیت دبیرکلی اوپک خواهد بود.
سفر به عربستان و تاکید بر نگاه تعامل سازنده با جهان
شاید بتوان از سفر قریب الوقوع حسن روحانی به عربستان در امتداد همراه کردن این کشور یا حداقل جلوگیری از سد سازی و سنگ اندازی طرف عربستانی در اوپک استفاده کرد. اطمینان بخشی به عربستان و عراق به عنوان مهم ترین کشورهای عضو اوپک در جهت معرفی نگاه کلان نگر و استراتژیک ایران و امتیازدهی متقابل در تصمیمات اوپک در کنار همراهی بالقوه ونزوئلا و لیبی و نیجریه می تواند زمینه را برای دستیابی به پست دبیرکلی اوپک فراهم می کند. اگر عراق توانست از ظرفیت چانه زنی خود برای معافیت از سقف تولید اوپک به بهانه سالها تحریم و عدم صادرات استفاده کند، ایران نیز می تواند از پتانسیل تازه انتخاب رئیس جمهور جدید و رهایی از مشکلات تحریم هایی که دو سال است با آن مواجه است، برای رسیدن به این هدف خود بهره ببرد. به ویژه آن که حسن روحانی نه امسال که رئیس جمهور ایران شده است، در سخنرانی 11 اسفند 88 خود در همایش ملی"نفت و سیاست خارجی"که به همت دکتر محمود واعظی برگزار شد، گفته بود: "اتخاذ سیاست های متناسب در ارتباط با نفت قادر است از یک سو در سطح ملی تولید ثروت و قدرت نماید و از سوی دیگر در سطح منطقه ای و بین المللی به محورتعامل سازنده ایران وجهان تبدیل شود." برمبنای این نگاه استراتژیک وکلان نگر و رویکرد توسعه ای - تعاملی روحانی و تیمش در حوزه امنیت بین المللی که بر اصل امنیت زایی و بازدارندگی مثبت در حوزه نفت و امنیت انرژی استوار است، می توان به نقش سازنده اوپک در سیاست جدید انرژی ایران پی برد. روحانی معتقد است باید از رشد وتوسعه کشور به عنوان یک فرصت جمعی تصویرسازی شود تا این رشد نه تنها تهدیدی برای سایرین تلقی نشود که اکثر بازیگران بین المللی نیز این روند را فرصتی برای خود تلقی کنند. اشاعه این نگاه در میان اعضای اوپک قطعا برگ برنده ایران خواهد بود.
آیا دبیرکلی اوپک به نفع ایران است؟
کارشناسان از نظرگاه های مختلف به دبیرکلی اوپک می نگرند و برخی از آنها اساسا احراز پست دبیرکلی اوپک در شرایط تحریم های امروزین ایران را چندان مناسب نمی بینند اما برخی نیز معتقدند که با انتخاب یک چهره مقبول جهانی مثل حسن روحانی و ظرفیت های تولیدی ایران می توان از فرصت دبیرکلی اوپک در جهت تقویت موضع ایران در مذاکرات پیش رو با کشورهای مختلف با اهرم دیپلماسی انرژی استفاده بهینه کرد. ضمن اینکه حضور در راس اوپک و استفاده از فرصت های پیش رو، منافع فراوانی نیز برای صنعت نفت ایران در پی خواهد داشت. با این وصف ناگفته پیداست که در صورت رجحان دید دوم، گروه اقتصادی کابینه و در راس آنها چهره های مدبر نفتی که هریک کارنامه ای بلند بالا و موفق در این عرصه دارند و ضمنا در شمار نزدیکان و معتمدان رئیس جمهور نیز هستند، از همین امروز باید برنامه ریزی در جهت کسب دبیرکلی اوپک را به عنوان یکی از پروژه های کوتاه مدت خود آغاز کنند.
گزینه ایران کیست؟
نامزد ایران برای پست دبیرکلی اوپک در دسامبر سال گذشته، غلامحسن نوذری وزیر نفت دولت نهم بود. با وجود اینکه نوذری در زمان خود چهره ای مقبول نزد رسانه های جهانی و هیات های بین المللی داشت، اما به دلایلی از جمله مخالفت های نهادینه شده عربستان و کشورهای نزدیک به او، ضعف لابی گری گروه ایرانی پیش از آغاز نشست اوپک در دسامبر سال گذشته و مهم تر از آنها به این دلیل که او وزیر معزول دولت دکتر احمدی نژاد بود، نتوانست اجماع اعضای اوپک را کسب کند. طبیعتا در دوره جدید باید از این آزمون و خطا درس گرفت و یک فرد کارآمد و با تجربه و نامدار در سطح بین المللی را که در نگاه اعضای اوپک جزو نزدیکان رئیس جمهور و تحت حمایت بی چون و چرای او قلمداد می شود، به عنوان نامزد پست دبیرکلی اوپک معرفی کرد. انتخاب دبیرکل اوپک از سال 1988 به بعد مطابق ماده 28 اساسنامه اوپک بر مبنای اصل لیاقت و شایستگی اعمال شده است و قطعا پس از انتخاب وزیر نفت از میان گزینه های محتمل نزدیک به حسن روحانی - که این بار تعدادشان هم بسیار زیاد است - می توان از دیگر چهره های شاخص معتمد رئیس جمهور، نامزد ایران را تعیین کرد؛ نامزدی که تمرکز اصلی اش برحوزه اوپک باشد تا از ثبات مدیریتی ایران در عرصه های بین المللی و اعتماد رئیس دولت و وزیر نفت به گزینه انتخابی اش بگوید نه اینکه به وضعیتی دچار شویم که به قول دکتر برکشلی در سالی که ایران رئیس کنفرانس های اوپک بود، تغییرات سه باره رییس ایرانی اوپک، وجهه بین المللی و نفتی ایران را تضعیف کند.
هرچند امروز نگاه ها و منافع کشورها نسبت به اوپک بسیار متفاوت از یکدیگر است، نامزد ایرانی و تیمش می توانند در این مدت برنامه جامعی در جهت حفظ منافع عمومی کشورهای عضو اوپک و در جهت همگرایی بیشتر این کشورها و بالا بردن سطح نفوذ این سازمان در عرصه های بین المللی آماده کنند و این اطمینان را به کشورهای مقابل ایران بدهند که تا حد امکان و با حسن نیت در جهت رفع تنش ها و سیاست ورزی های مرسوم قدم بر می دارند. حداقلش این است که رئیس ایرانی کنفرانس در اجلاس 159 اوپک در یادداشتش نمی گوید اقدامات طرف مقابل ایران، عصبی، غیرمنطقی و خارج از عرف بود!
امیدواری وجود دارد؟
دکتر فواد روحانی یک مدیر و حقوقدان برجسته بود که توانست با تکیه بر سوابق اجرایی، علمی، فنی و اداری خود نمایندگان کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را مجاب کند تا بپذیرند کسی جز او نمی تواند مدیریت نهاد نوپای اوپک را به عهده بگیرد. آیا می توان امیدوار بود با تکیه بر حمایت و پتانسیل های یک حقوقدان برجسته دیگر که نام او هم روحانی است و امروز رئیس جمهور ایران اسلامی است ، دبیرکلی اوپک پس از نیم قرن دوباره به یک ایرانی برسد؟
*کارشناس ارشد انرژی
3939
نظر شما