وزارت خارجه، وزیر خود را پیدا می کند؟

از آنجا که وزارت خارجه همواره گل سرسبد همه وزارتخانه ها بوده، کسی که سکان دیپلماسی کشور را در دست می گیرد بایستی دارای اکثریت شاخصهای مورد نیازاین پست باشد. علاوه بر داشتن ایمان و تعهد به نظام جمهوری اسلامی، تسلط کامل بر زبان خارجی آنهم زبان انگلیسی، دارای تحصیلات مناسب برای شناخت و درک تعاملات جهانی از دانشگاههای خوب امتیاز بعدی است. آشنایی با جهان خارج، سابقه مسولیت در حوزه روابط خارجی، سابقه خانوادگی و برخوداری از دوران رشد و تربیت مناسب، و سابقه ماموریتهای دیپلماتیک نیز همه از فاکتورهایی است که سبب ایجاد اعتماد بنفس در شخص وزیرخارجه در مواجهه با همتایان خود می شود و او را از وادادگی، تمکین و خودباختگی در برابر زرق وبرق نشست و برخاستهای سیاسی و دیپلماتیک با قدرتها و کشورهای غربی تا حد زیادی حفظ می کند. وزیر خارجه باید دارای شخصیت تاثیرگذار باشد. این ویژه گی ها ضریب موفقیت دیپلماسی کشور را بویژه در گفتگوها و مذاکرات حساس و سرنوشت ساز منطقه ای و بین المللی بالا می برد.  
به این مهم بایستی بطور کلی توجه شود که سیاست از علم می گذرد. بعنوان یک نورم جهانی، بهترین شرایط برای گرفتن مسولیتهای رسمی و سیاسی آنست که فرد ابتدا دوران طبیعی کسب علم و دانش مربوطه را در شرایط سنی مناسب طی کرده باشد و بعد از تحصیل علم در حوزه مسئولیت و مقامهای اجرایی و تصمیم گیری کشوری قرار گیرد. عمدتا چنین افرادی از درک و آشنایی عمیقتر علمی و منطقی ساز و کار اجرایی برخوردارند. البته در ایران، این مسئله هنوز فرهنگ خاص خود را پیدا نکرده و اهمیت چندانی ندارد.
داشتن تخصص علمی در مطالعات بین المللی برای سکاندار وزارت امور خارجه و اصولا برای مدیران و کارشناسان دستگاه دیپلماسی یک امتیاز خاص محسوب می شود. لذا این وزارتخانه که برای دفاع از منافع ملی در جبهه مقدم کارزاربا سیاستهای قدرت جهانی قرار دارد بدلیل حساسیت و اهمیت آن، نیازمند شخصی است که این ویژ گی ها را در خود داشته باشد. هر چه شاخصهای فوق در وزیرخارجه بیشتر باشد میزان موفقیت وی در پروسه تصمیم گیری و اجرای سیاست خارجی بیشتر و طرح و ارائه آن با طرفهای خارجی کم هزینه تر خواهد بود. البته شایان ذکر است، وزیر خارجه که دارای شرایط فوق باشد، بار مسئولیت سنگین تری را می بایست پذیرا باشد. زیرا خود دارای نظرکارشناسی است، کارش و بار مسئولیتش در اجرای سیاست خارجی حساس تر و سخت تر از کسی است که فقط مجری سیاست خارجی است و تخصص علمی در سیاست خارجی ندارد.
اگرچه در کشورما همچون سایر کشورهای دموکراتیک جهان، همه چیز در دست وزیر خارجه نیست، و راهبردهای کلان و حساس سیاست خارجی را مقام رهبری ارائه و تفویض می نمایند، اما نقش وزیر خارجه در نوع اجرای سیاست خارجی ، سلیقه، تیم کارشناسان و مشاوران و بکارگیری هنر دیپلماسی بسیار تعیین کننده است.
حال با این مقدمه، حیف است که به مصداق کاندید معرفی شده از سوی رییس جمهور محترم برای این پست اشاره ای نشود. آقای دکتر ظریف با توجه به سابقه علمی مناسب و مسئولیتهای متعدد و مهم، با بخش بزرگی از ویژگی های ذکر شده مطابقت دارد. در صورت کسب رای اعتماد از مجلس، ایشان اولین وزیر خارجه ای بعد از انقلاب خواهد بود که تخصصش با مسئولیتش همخوانی دارد، و البته این برای عالمان علم سیاست و روابط بین الملل یک موفقیت بسوی استفاده کاربردی از علوم اجتماعی و انسانی در شناخت مسئله و حل مسئله و بنفع منافع ملی است. با توجه به خصوصیات اخلاقی دکتر ظریف، ایشان فردی است که آشنایی عمیقی با ظرایف و پیچیدگی و حساسیتهای سیاست خارجی دارد، و بنظر می رسد بیشترین هماهنگی را با شخص رییس جمهور داشته باشد. در اینصورت، وزارت خارجه جایگاه نهادینه و کارشناسی خود را در هدایت و تنظیم روابط خارجی کشور، بعد از سالها غیبت، دوباره بدست خواهد آورد.
* استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران

 4949