کدامیک زودتر تسلیم می‌شوند؛ ارتش یا اخوان‌المسلمین؟

زهرا خدایی

مصر روزهای دشواری را پشت سر می‌نهد. دور جدیدی از درگیری‌های خونین میان هواداران اخوان‌المسلمین و نیروهای امنیتی که از روز چهارشنبه آغاز شده و تاکنون صدها قربانی برجای نهاده، مصر و مسیر انقلاب در این کشور را در جادۀ جدید و پر پیچ و خمی قرار داده است.
اخوانی‌ها در پاسخ به خشونت‌های "جمعۀ خشم" ادامۀ تظاهرات‌ها را برای یک هفتۀ دیگر تمدید کرده‌اند، اما سوالی که باقی می‌ماند اینست که آنها تا کجا در مقابل مشت آهنین ارتش مقاومت خواهند کرد؟ نظامیان باید چه امتیازی بدهند تا هواداران مرسی با تلفات و خسارتی که متحمل شده‌اند به تسامح تن دهند؟ و آیا ارتش می‌پذیرد که در استفاده از زور، زیاده روی کرده است؟
قاسم محب‌علی، مدیرکل اسبق خاورمیانۀ وزارت خارجۀ کشورمان در گفتگو با خبرگزاری خبرآنلاین به این سوالات پاسخ داده است که در ادامه می‌خوانید:
اخوانی‌ها تا کجا به این مقاومت سرسختانۀ خود ادامه خواهند داد؟
رفتار مرسی و اخوان‌المسلمین در حکومت این فرصت را به مخالفان داد که به میدان بیایند و مردم را جمع کنند و در واقع آنها توقعاتی را ایجاد کردند؛ همین وضعیت، فرصتی را برای ارتش به وجود آورد که مداخله کند و مرسی را برکنار کند. در مقابل اقدام غیرمتعارف ارتش در برکناری مرسی این فرصت را به اخوان المسلمین داد که طرفداران‌شان را میدان بیاورند.
هم اکنون سه طرف در مصر توقعات و انتظاراتی را ایجاد کرده‌اند که بازگشت و به عبارتی عقب نشینی از آنها مشکل است؛ در واقع هم برای ارتش عقب نشینی مشکل است، هم برای مخالفین مرسی و اخوان‌المسلمین بازگشت از خواسته‌هایشان مشکل است و هم برای اخوان المسلمین که هواداران‌شان را از بیش از یک ماه پیش به خیابان آورده‌اند و خسارات انسانی بالایی را متحمل شده اند. اخوان‌المسلمین در واقع توقعاتی را ایجاد کرده است که برای رهبران امکان بازگشت و یا عقب نشینی از آنها بسیار سخت است.
تلاش غرب بر این بود که این اختلافات به درگیری منجر نشود و طرفین به مذاکره بنشینند که متأسفانه این اتفاق رخ نداد. اخوان اگر در این موقعیت عقب نشینی کند پاسخگوی هوادارانش و خساراتی تحمیلی نیست و اگر هم مقاومت کند، مشخص نیست چه نتیجه‌ای خواهد گرفت. این بحرانی است که اخوان‌المسلمین با آن روبروست. من فکر می‌کنم اخوان نهایتاً باید تحت فشار داخلی، منطقه‌ای و بین المللی پای میز مذاکره بیاید. اینکه کجا این کار را کند مقداری زود است چون تصور می‌کند که همچنان می‌تواند شرایط را بازگرداند.
بالاترین و بیشترین امتیازی که ارتش می‌تواند به اخوان‌المسلمین بدهد و به وضعیت خونبار فعلی پایان دهد، چیست؟ به یک معنا رهبران اخوان المسلمین در ازای گرفتن چه چیزی حاضر به جمع کردن نیروهای خود از خیابان‌ها هستند؟
وضعیت برای هر سه طرفی که بدان اشاره کردم دشوار است. همانطور که شاهد بودیم البرادعی استعفا داد، جنبش 6 آوریل و دمکراتها جنایات اخیر را محکوم کردند. در واقع می‌توان گفت که وضعیت برای هر سه طرف حالت حیثیتی پیدا کرده است. اگر ارتش بپذیرد که اشتباه کرده و دست به کشتار زده، ممکن است در آینده دچار بحران شود.
باید مصالحه‌ای صورت گیرد که طی آن وضعیت موقت فعلی پذیرفته شود و در مقابل رهبران اخوان المسلمین و از جمله مرسی آزاد شوند و بپذیرند نقشۀ راهی که ارتش ایجاد کرده با تعدیلاتی که نقش اخوان و نیروهای مذهبی نیز در آن دیده شود، ادامه پیدا کند. این وضعیتی است که شاید ارتش حاضر به پذیرفتن آن شود.
احتمال تشدید وضعیت مصر شبیه آنچه در سوریه شاهد آنیم، وجود دارد؟
این نگرانی وجود داشت که چنین وضعیتی پیش بیاید. چون دو طرف (به غیر از نیروهای دمکراسی‌خواه و نیروهای معتدل که عموما اشتیاقی به استفاده از زور در منازعات سیاسی ندارند) یعنی هم اخوا‌المسلمین و هم ارتش ابزاری که دارند خشونت و زور است.
این نگرانی وجود دارد همانگونه که در سوریه ارتش از زور استفاده کرد و مخالفین نیز از زوز استفاده کنند، طبیعتاً این نگرانی نیز خواهد بود که در مصر نیز اوضاع آشفته و خونباری مثل سوریه اتفاق بیفتد.
آیا دو طرف پتانسیل آن را دارند که بحران را به آن سمت سوق دهند؟
بله. هر دو طرف به اندازۀ کافی نیرو دارند. هم ارتش مصر بسیار قدرتمند است و کسی قادر نیست آن را در مقابل اسلحه وادار به تسلیم کند. در جبهۀ اخوان المسلمین نیز گروههای افراطی زیادی قرار دارند که می‌توانند اوضاع را هم بریزند. باید توجه داشت که اخوان المسلمین قدرت تخریب دارند اما قدرت اداره ندارد. ارتش قدرت ادارۀ کشور را دارد اما قدرت برقراری امنیت را به طور کامل ندارد. این مشکل مصر است.
آیندۀ مصر را در کوتاه مدت و میان مدت چگونه پیش بینی می‌کنید؟
مصر کشور مهمی است و برای مدت زمان مدیدی نمی‌تواند ناآرام باشد. بنابراین در کوتاه مدت همۀ نیروها تلاش می‌کنند که وضعیت را از حالت بحران خارج کنند. ولی خروج از بحران به مفهوم برقراری آرامش و حل و فصل و رفع مشکلات مصر نیست.
در کوتاه مدت با احتمال ورود قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای اعم از شورای امنیت، کشورهای عربی و غربی و در داخل نیز گروههای مختلف به نحوی در راستای پایان دادن به درگیری‌های خیابانی گام برمی‌دارند. این مسئله امکانپذیر است. اما مشکلات مصر بسیار عمیق است. ریشه مشکلات این کشور در بحران‌های اجتماعی، اقتصادی نهفته است. به دلیل اینکه مصر به تنهایی توان حل مشکلاتش را ندارد، سایۀ این بحران‌ها همچنان بر این کشور سنگینی می‌کند و این کشور را هر از گاهی دچار و دستخوش بحران‌هایی از این دست می‌کند.

5252