فرهنگ؛ نیازی خفته یا بیدار؟

«نیاز» حسی است ساکن و ساکت در درون جامعه که تا برانگیخته نشود، نمود و تظاهر ندارد، اما زمانی که تحریک شد، سر برمی‌آورد و تبدیل به «احساس نیاز» می‌شود؛ کشش و گرایش پیدا می‌کند. آن وقت می‌گویند جامعه احساس نیاز می‌کند یعنی به طرف موضوعی گرایش دارد.
مثال اینکه: همه ما به آب «نیاز» داریم، اما تا وقتی تشنگی به سراغ‌مان نیامده است؛ تبدیل به حس نمی‌شود.
پس نیازها را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: نیازهای پنهان و نیازهای آشکار. نیازهای آشکار آن دسته از کشش‌های ظاهر شده است که واسطه‌ای آنها را بیدار کرده است و نیازهای پنهان آن دسته از گرایش‌های خفته‌ای است که هنوز واسطه‌ای برای برانگیخته شدن آنها یافت نشده است.
و اما یک پرسش: فرهنگ جزو کدام یک از نیازهای جامعه است؟ نیازهای پنهان یا نیازهای آشکار؟
یک پاسخ عمومی - در همه جوامع - به این پرسش وجود دارد: «بله. فرهنگ یک نیاز آشکار است و جامعه ما به واسطه خواست مسئولان و مردم نسبت به فرهنگ احساس نیاز می‌کند.» این پاسخ عمومی که اعتماد هیچ آدم فرانگری را برنمی‌انگیزد، یک جواب رسمی است و جواب‌های رسمی قبل از اینکه راست یا ناراست باشند، جواب هستند و به همین اندازه کاربرد دارند. اما برای دریافت پاسخ حقیقی می‌بایست به سراغ نمادهای فرهنگی آن جامعه رفت، ضربان آنها را گرفت و به تپش قلب‌شان گوش داد. یعنی باید نبض کتاب و تابلو را گرفت و گوش به سینه نشریه و فیلم گذاشت. اگر صدای زندگی از آنها به گوش برسد، پاسخ این است که جامعه نسبت به فرهنگ احساس نیاز کرده است و اگر تپشی نباشد، فرهنگ به شکل یک نیاز پنهان، ساکن و ساکت در درون آن جامعه خفته است.
در این میان، آنچه خطربار می‌نماید آن است که باور شود همه نیازهای پنهان به فرهنگ، تبدیل به نیازهای آشکار شده است. این تلقی، آن هم در جوامعی که فرهنگش با عصای سلیقه‌ها و مدیریت‌های موسمی حرکت می‌کند، یک باور کاذب است که فقط می‌تواند آن عده از صاحبان قدرت را که متخصص دادن پاسخ‌های رسمی هستند قانع کنند. در مقابل، گروهی که عادت به دادن پاسخ‌های رسمی ندارند، معتقدند که فرهنگ در بسیاری از وجوه خود هنوز یک نیاز پنهان است و واسطه‌ای که بتواند تشنگی بیافریند و احساس نیاز برانگیزد، یافت نشده است. نویسنده‌های مستمندی که قلم‌شان شده است نان‌آور خانه، فیلمسازانی که با گذرنامه‌های آماده مواظب آینده‌اند، نشریاتی که مطالب تیغ‌دار تولید می‌کنند، کتاب‌هایی که با ضربدر «بزرگان اهل تمییز» خوب و بد می‌شوند و ... نشان می‌دهد که هنوز واسطه‌ای برای برانگیختن «احساس نیاز» به فرهنگ پیدا نشده است. بله، فرهنگ امروز ما هم در برخی از وجوه خود، هنوز یک نیاز پنهان است.