*دکتر سعید خالوزاده
موضوع جاسوسی تلفنی امریکا از کشورها و مقامات رسمی اروپایی طی چند روز اخیر بازتاب بسیارگسترده ای داشته است. این موضوع حتی منجر به ایجاد تنش در روابط دو سوی آتلانتیک شده است. البته این موضوع بحث جدیدی نیست و طی چند ماه گذشته نیز این اتفاق موجب جنجال بزرگی شد. در اوائل ژوئیه گذشته موضوع جاسوسی سرویسهای اطلاعاتی آمریکا از ادارات، نهادهای و سفارت‌خانه‌های اروپایی تبدیل به جنجالی بزرگ در مناسبات دو طرف شد. تا جایی که برخی از تعلیق مذاکرات تعیین‌شدۀ مربوط به موافقتنامه تجارت آزاد صحبت به میان آوردند. در کل به نظر می‌رسد که مناسبات دوستانه‌ی دو سوی آتلانتیک، در حال حاضر، از رسوایی‌های مربوط به جاسوسی اطلاعاتی آمریکا از کشورهای اروپایی رنج می‌برد. افشای جاسوسی سرویسهای آمریکا از شرکای اروپایی، مناسبات آمریکا‌ـ اروپا را به یکی از بدترین و عمیق‌ترین وضعیت‌های خود رسانده است.
یکی از دلایل جاسوسی امریکا از کشورهای اروپایی به عدم اطمینان امریکا نسبت به نیات شرکای اروپایی باز می گردد. ظاهرا از نظر امریکا، اتحادیه اروپایی گاهی دست به اقدامات یکجانبه می زند و یا کشورهای اروپایی تلاش می کنند سیاست های مستقل از آمریکا اتخاذ کنند و این امر سرویسهای امریکایی را نسبت به اطلاع از آنچه که از سوی اروپائیان صورت می گیرد، تحریص می کند. بنظر می رسد در چند سال گذشته به ویژه از زمان به قدرت رسیدن باراک اوباما، بین آمریکا و اروپا درباره مسایل زیادی شکاف به وجود آمده است. زیرا اوباما مواضعی اتخاذ می کند که با موضع اروپا فاصله دارد. به همین علت اروپایی ها به طرف اتخاذ سیاست های خاص خود سوق داده شدند و واشنگتن می خواهد بداند اروپایی ها چه تفکراتی دارند.
این اقدامات غیر معمول امریکایی ها اروپاییان را به تحرک واداشته است. در این رابطه، دیداری بین خانم مرکل صدر اعظم آلمان با فرانسوا اولاند رئیس جمهوری فرانسه صورت گرفت. در این دیدار که در نوع خود تاکنون در این باره بی سابقه بوده است آخرین تحولات مربوط به رسوایی جاسوسی آمریکا که در برگیرنده شنود مکالمات تلفنی سران اروپا از سوی سرویس های اطلاعاتی و جاسوسی آمریکاست مورد بحث و گفت وگو قرار گرفت.
در همین رابطه برزیل و آلمان، در تاریخ 10/8/1392، پیش نویس قطعنامه ای مشترک را درباره «حفظ آزادی های فردی در عصر دیجیتال» به سازمان ملل متحد ارائه کردند. براساس بیانیه وزارت خارجه برزیل، برزیل و آلمان پیش نویس قطعنامه ای مشترک را درباره «حفظ آزادی های فردی در عصر دیجیتال» به سازمان ملل متحد ارائه کردند. متن این پیش نویس به کمیسیون حقوق بشر و مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک ارائه شد. این قطعنامه که از لحاظ قانونی الزام آور نیست، از جامعه جهانی خواسته است فشارهای لازم را به آمریکا با هدف مهار کردن برنامه گسترده جاسوسی این کشور، وارد کنند.
این در حالی است که بسیاری از کشورهای اروپایی سفرای امریکا را به وزارت امور خارجه خود احضار کرده اند تا در باره احتمال شنود مکالمات تلفن همراه شهروندان و مقامات اروپایی از سوی سرویس های اطلاعاتی آمریکا توضیحات لازم خواسته شود. همچنین، سران اتحادیه اروپا در اجلاس خود در بروکسل بیانیه ای را در خصوص فعالیت های جاسوسی امریکا منتشر کردند. سران در این بیانیه، به نگرانی های عمیق خود و شهروندان اروپا از رخدادهای اخیر مربوط به طرح های جاسوسی آمریکا اشاره کردند. سران اروپا همچنین اعلام کردند به باور آنها، شراکت (اروپا و آمریکا) باید مبتنی بر اعتماد و احترام باشد. این نشست عمدتا تحت الشعاع موضوع جاسوسی آمریکا قرار گرفت.
آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان نیز بعد از انتشار این خبر بلافاصله با باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا تلفنی تماس گرفت و علت و صحت و سقم این خبر را از وی جویا شد. خانم مرکل در گفتگو با خبرنگاران تصریح کرد که از باراک اوباما، رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا می خواهد که عمل کند و نه فقط به اظهار تاسف و عذرخواهی بسنده کند. خانم مرکل همچنین افزود: "فکر می کنم مهم ترین موضوع دستیابی به مبنایی است که بتوان در آینده بر اساس آن عمل کرد و همانطور که گفته ام اعتمادی که به شدت متزلزل شده باید بازسازی شود. بدیهی است که تنها حرف کافی نیست بلکه تغییر واقعی نیاز است."
فرانسوا اولاند، رئیس جمهوری فرانسه نیز در یک نشست خبری ضمن اظهار نگرانی از گسترش فعالیت های جاسوسی در عصر جدید، گفت: "مساله دانستن اینکه این یا آن رهبر احتمالا مورد شنود قرار گرفته نیست بلکه مساله اندازه و وسعت جاسوسی است. برای اینکه این سیستم هم به رهبران، کارفرمایان و شهروندان عادی نظر دوخته است. از اینرو، این موضوع فراتر از صرف روابط است و می تواند روابط دولت ها را تحت تاثیر قرار دهد و این، مساله ای اساسی محسوب می شود." وی افزود جاسوسی از دوستان پذیرفتنی نیست، در درخواست مذاکره با آمریکا به منظور تعیین قوانین جدید در مورد راه های جمع آوری اطلاعات به مرکل پیوست. مرکل در نشست سران اتحادیه اروپا در بروکسل گفت که روابط با آمریکا به دلیل اتهامات جاسوسی، به شدت تکان خورده و این اعتماد آسیب دیده باید از طریق اعمال قوانین بازسازی شود. وی گفت: "ظاهرا کلمات کافی نخواهند بود".
آنگلا مرکل و فرانسوا اولاند همچنین در یک اقدام مشترک از آمریکا خواستند تا واشنگتن با برلین و پاریس به توافقنامه ای مبنی بر «منع جاسوسی» دست یابند. ایالات متحده آمریکا، بریتانیا، استرالیا، زلاند نو و کانادا، کشورهای موسوم به «گروه پنج چشم»، پس از جنگ جهانی دوم به توافقنامه ای مبنی بر منع جاسوسی دست یافتند.
به عقیده برخی کارشناسان اطلاعات و امنیت ملی، پاسخ اساسی این است که روابط میان کشورها لزوما بر پایه منافع است و بدون لحاظ کردن سطح دوستی کشورها، منافع شان به ندرت کاملا مشترک است. جیمز لویس، مدیر برنامه سیاست عمومی و تکنولوژی در مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی در واشنگتن می گوید "آمریکا و آلمان در مورد برخی مسائل مهم همواره توافق کامل ندارند. یکی از راه های دستیابی به اطمینان از مسیری که متحدی مانند آلمان در مورد یکی از همین مسائل پیش خواهد گرفت، آگاهی از مطالبی است که آلمان می گوید". لویس متذکر می شود که طی سال های اخیر آمریکا و آلمان در مورد مسائل مختلف، از تجارت تکنولوژی با ایران تا چگونگی مواجهه با جاسوسی سایبری چین، اختلافاتی داشته اند. وی در ادامه می افزاید که ورای این حوزه های مورد اختلاف، آمریکا از آگاهی درباره طرز تفکر آلمان نسبت به مسائل با مفاهیم جهانی که ایالات متحده نقش محوری در آن ایفا می کند، سود می برد. لویس با اشاره به اینکه در طول بحران مالی سال 2008، آلمان نقش عمده ای در حفظ اروپا داشت، نمونه ای از چالش جهانی که آمریکا خواستار دریافت بیشترین اطلاعات ممکن در موردش بود را بیان می کند. وی می گوید: "برای مثال اگر آلمان تصمیم به توقف حمایت از یونان می گرفت، شاهد پیامدهای جهانی آن می بودیم. برای ما مهم بود که از این تصمیم آگاه باشیم".
رسوایی جاسوسی، باعث شد لیزا موناکو، دستیار باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا در امور امنیت داخلی و مبارزه با تروریسم طی مقاله ای در شماره روز جمعه یو اس ای تودی، سعی کند که به متحدان آمریکا اطمینان دهد که بخش جمع آوری اطلاعات ایالات متحده عقلانیت خود را از دست نداده است. وی با اشاره به اینکه جهان امروز به شدت به هم پیوسته است و گردش حجم بالای داده ها بی سابقه است، گفت که اوباما دستور بازبینی توانمندی های نظارتی - از جمله در ارتباط با شرکای خارجی آمریکا- را داده چرا که ما می خواهیم اطمینان دهیم که این اطلاعات را به دلیل نیاز به آن و نه به دلیل توانایی انجام آن، جمع آوری می کنیم.
آلن فریدمن مدیر تحقیق مرکز نوآوری تکنولوژی در موسسه بروکینگز واشنگتن می گوید: "این عقیده وجود دارد که شنود دشمنان مشکلی ندارد اما در مورد دوستان نه. تنها آمریکا نیست که دست به جاسوسی می زند. هیچکس تردید ندارد که اعضای اتحادیه اروپا برای کسب آگاهی بیشتر در مورد یکدیگر، از سرویس های اطلاعاتی شان استفاده می کنند".
استاد دانشگاه پژوهشگر ارشد مطالعات اروپا
4952
نظر شما