سمیه علیپور: جشنواره فیلم فجر بهانه‌ای برای یک گردهمایی است؛ گردهمایی تمامی افرادی که سینما را دوست دارند، با فیلم‌های خود خاطره می‌سازند و یا افرادی که خاطره‌هایشان در همین جشنواره ساخته می‌شود. آنانی که برای اولین بار فیلم‌شان را روی پرده سینما می‌بینند، با واکنش‌ها روبرو می‌شوند، با تعریف‌ها شاد می‌شوند و با انتقادها برافروخته و کسانی که با تماشای یک اثر به هیجان می‌آیند و از دیدن بعضی فیلم‌ها دلسرد می‌شوند. جشنواره پر از هیجان است، هیجان اولین‌ها و هیجان‌هایی تکراری که هر بار طعم و رنگ خود را دارد.
جشنواره فیلم فجر در آینه 31 سالی که از آن گذشته لحظه‌ها و دقایقی دارد که بیادمانی و ماندگار است؛ زمان‌هایی که اثری درخشان مخاطب را شگفت‌زده کرده و یا وقتی که بازیگری و کارگردانی مزد مدت‌ها تلاش خود را از دست داوران گرفته و گاه در میان بی‌توجهی داوران این مخاطبان بودند که جایزه را به دست برگزیدگان خود سپرده‌اند.
اولین‌ها
مسیر هر فیلمسازی از یک جا آغاز شده و این امر بدیهی زمانی که شکل روایت خاطره و ورق زدن تاریخ پیدا می‌کند، جذابیت‌هایی به همراه دارد. مثلا وقتی که پرویز پرستویی برای اولین بار روی سن اختتامیه جشنواره فیلم فجر حاضر شد و جایزه دریافت کرد. او در این سال در فیلم «دیار عاشقان» بازی کرده بود و برای حضور در نقش دوم این فیلم سینمایی لوح زرین جشنواره را از آن خود کرد تا شروعی برای تقدیر از بازی این بازیگر در جشنواره رقم بخورد. او در سال‌های بعد برای حضور در فیلم‌های «آژانس شیشه‌ای»، «بیدمجنون» و «به نام پدر» سیمرغ بلورین گرفت و همین طور برای بازی در «لیلی با من است» و «مارمولک» مورد تقدیر قرار گرفت. این بازیگر سرشناس سینمای ایران امسال با سه فیلم به جشنواره آمده است؛ «امروز»، «مهمان داریم» و «بیداری برای سه روز».
یا زمانی که سومین دوره جشنواره فیلم فجر در سال 1363 برگزار می‌شد و کیومرث پوراحمد با «تاتوره» نخستین فیلم سینمایی‌اش برای اولین بار حضور در این جشنواره سینمایی را تجربه می‌کرد. او پیش از این فیلم «باران» را به عنوان نخستین فیلم سینمایی‌اش تولید کرده بود، اما برگزارکنندگان سومین دوره جشنواره فیلم فجر این اثر فیلمساز را به عنوان اولین کار سینمایی‌اش به رسمیت شناختند. از آن زمان تاکنون نزدیک 30 سال می‌گذرد و حالا این بار پوراحمد با اثری دیگر به جشنواره فجر آمده، «چند قدم آخر» میتازه‌ترین ساخته این فیلمساز است که در بخش رقابتی سی و دومین جشنواره فیلم فجر پذیرفته شده است.
ابراهیم حاتمی‌کیا امسال با فیلم پرادعای «چ» که به فرازی از زندگی شهید چمران می‌پردازد به جشنواره آمده، اما حدود 20 سال قبل، او دو فیلم کوتاه به نام‌های «تربت» و «صراط» ساخته بود و این فیلم کوتاه، کارگردان جوان و خوش‌فکری را در جشنواره فجر به منتقدان و علاقمندان سینما معرفی می‌کرد. از آن سال تا چهار سال بعد زمان لازم بود تا هیئت داوران توجهی به این فیلمساز جوان نشان دهند و بالاخره در هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر حاتمی‌کیا با «چ» توانست تقدیر هیئت داوران را داشته باشد و بعد از یکسال دیپلم افتخار جشنواره به «مهاجر» تعلق گرفت و هشت سال زمان لازم بود تا حاتمی‌کیا «آژانس شیشه‌ای» را بسازد و فیلمش در جشنواره گل کند و دو سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی و بهترین فیلم را برای او به همراه بیاورد. «روبان قرمز» هم مورد توجه قرار گرفت و سیمرغ دریافت کرد و دوباره هشت سال بعد از «آژانس شیشه‌ای»، این بار «به نام پدر» جوایز جشنواره را از آن حاتمی‌کیا کرد. این فیلم به عنوان بهترین فیلم جشنواره شناخته شد. فیلم از توقیف در آمده «به رنگ ارغوان» هم در سال 1388 دستان حاتمی‌کیا را با سیمرغ آشنا کرد.
«رهایی» به عنوان اولین فیلم سینمایی رسول صدرعاملی و همچنین «گل‌های داودی» دومین ساخته این فیلمساز در سومین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمدند. «رهایی» که محصول سال 1361 بود نتوانست چندان مورد توجه قرار بگیرد، اما «گل‌های داودی» جوایز متعددی چون بازیگری زن، بازیگری مرد، تدوین و موسیقی متن را برای عوامل به ارمغان آورد تا فیلمساز جوانی که سال‌ها در عرصه عکاسی فعالیت کرده بود، به طور رسمی به سینمای ایران معرفی شود.
فیلمساز سرشناس سینمای اجتماعی ایران با جشنواره چهارم به اهالی سینما و مخاطبان معرفی شد. او سینما را با «تنوره دیو» آغاز کرد. کارگردانی برآمده از سرزمین خوزستان، با دغدغه‌های مردمان آن سرزمین، اما بیانی بدیع. فیلم نخست این کارگردان توانست لوح زرین کارگردانی را برایش به همراه بیاورد. به نوعی می‌توان گفت منوچهر محمدی، مجید بهمن‌پور، کمال حاج‌سیدجوادی، فرید حاج‌کریمخان، محمد خزاعی، جلال رفیع و مهدی فرید‌زاده به درستی درک کرده بودند که عیاری کارگردان به معنای واقعی کلمه است. زنده‌یاد مهری مهرنیا و اسماعیل محمدی برای بازی در این فیلم جایزه بازیگری گرفتند و داریوش عیاری نیز برای فیلمبرداری این کار تقدیر شد.
کیانوش عیاری شروعی خوش در سینما داشت، اما برخلاف اینکه اثرش در جشنواره مورد توجه قرار گرفت، قرار را بر پرکاری نگذاشت «آن سوی آتش» دو دوره بعد لوح زرین جشنواره را گرفت و «بودن یا نبودن» او در دوره هفدهم هم مورد توجه واقع شد و برای ساخت «بیدارشو آرزو» جایزه کارگردانی و دستاورد فنی و هنری و اثر هنر و تجربه را به دست آورد. پس از آن عیاری سکوت کرد و از سینما دور شد تا آنکه با «خانه پدری» بازگشت؛ اما این بازگشت چنان پرحاشیه شد که فیلمساز بارها مجبور شد تمامی حرف خود را در سینه نگه دارد و چیزی به زبان نیاورد. او سختی در محاق شدن فیلم خود را به عنوان اثری که تماشاگرانش اعلام کرده‌اند جزو فیلم‌های درخشان سینمای ایران محسوب می‌شود، را سه سالی تحمل کرد تا اینکه امسال فرصت نمایش خارج از مسابقه برای اثر او به وجود آید.
عیاری امسال به عنوان داور هم در جشنواره حضور دارد. این حضور به عنوان داور و از سوی دیگر نمایش «خانه پدری» هرچند خارج از مسابقه این امید را به وجود می‌آورد که فیلمساز مطرح سینمای ایران باز هم به سینما روی خوش نشان دهد و به عرصه‌ای که به آن تعلق دارد بازگردد.
بزرگان در حاشیه
هرچند در برخی دوره‌ها درخشش یک سینماگر همانطور در جشنواره فجر اتفاق افتاد که مخاطبان توقع داشتند، اما در بعضی موارد فیلمی که محبوب تماشاگران بود به صورت جدی از طرف داوران مورد بی‌توجهی قرار گرفت، این بی‌توجهی زمانی با نامزد نکردن فیلم‌ها و به تبع جایزه ندادن به آن اتفاق افتاد و در برخی موارد حتی فیلم نامزد هم نشد.
یکی از این موارد زمانی بود که «اجاره‌نیشین‌ها» به کارگردانی داریوش مهرجویی در جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد. فیلم مهرجویی در پنجمین دوره جشنواره به نمایش درآمد و در بخش‌های مختلف از جمله بهترین فیلم، کارگردانی، بازیگر مرد، فیلمنامه، صدابرداری، تدوین و فیلمبرداری نامزد دریافت جایزه شد، اما هیچ سیمرغ بلورینی را برای سازندگانش به ارمغان نیاورد. گویا منوچهر محمدی، محمدباقر کریمیان، عطالله مهاجرانی، منوچهر عسگری‌نسب و محمد خزاعی تصمیم گرفته بودند تا مرحله امیدوار کردن سازندگان فیلم برای کسب جایزه بروند، اما هیچ سیمرغی را به دست آنان نسپرند. البته این کم‌توجهی در سال 1367 و زمان حضور «هامون» در جشنواره فیلم فجر جبران شد و فیلم مهرجویی دو سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی و فیلمنامه و تقدیر داوران را در بخش بهترین فیلم به دست آورد. فیلمنامه «سارا»، کارگردانی «پری» دیگر جایزه‌های مهرجویی بود تا جایی که «مهمان مامان» و «سنتوری» جایزه مردمی را گرفتند و «نارنجی‌پوش» در بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر جایزه کسب کرد. حالا نوبت به «اشباح» مهرجویی رسیده است. باید دید هیئت داوران این دوره از جشنواره همان برخوردی را با مهرجویی خواهد کرد که داوران در سال 1365 با او فیلمش کردند و یا مانند دوره هفتم جشنواره فیلم مهرجویی را قدر می‌نهند.
مسعود کیمیایی با «سرب» در هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر حضور داشت؛ کارگردانی که همانند مهرجویی با تجربه بود و آثارش طرفداران بسیار داشتند، با «سرب» در سال 1367 به جشنواره فجر آمد، اما فیلمش غیر از دو جایزه فیلمبرداری و چهره‌پردازی نتوانست موفقیتی در جشنواره به دست آورد. این در حالی بود که فیلم این کارگردان در رشته‌های مختلفی نامزد دریافت جایزه شده بود. کیمیایی نه فقط در این دوره از جشنواره بلکه تا سال‌ها نیز نتوانست جایزه‌ای از جشنواره بگیرد تا آنجا که در سال 1389 فیلم «محاکمه در خیابان» او در رقابت با «جدایی نادر از سیمین» توانست جایزه بهترین فیلم را برای کیمیایی به همراه بیاورد. امسال هم ابن فیلمساز «متروپل» را به جشنواره فیلم فجر ارائه کرده است تا کفه ترازوی جشنواره با نام او سنگین شود، اما اینکه جایزه‌ای از دست داوران بگیرد یا نه، فعلا و قطعا تا زمان دیده شدن فیلم مشخص نخواهد بود.
کارگردان و خود فیلم «عروس» با فاصله از دو فیلم و کارگردان قبلی که از آن‌ها یاد شد، قرار می‌گیرند، اما این فیلم به عنوان آغازگر جریانی نو در سینمای ایران آن طور که تصور می‌شد در جشنواره فجر مورد توجه قرار نگرفت. فیلم در رشته‌های مختلفی نامزد دریافت جایزه شد، اما به جز تدوین و موسیقی متن در سایر بخش‌ها جایزه نگرفت. نهمین دوره جشنواره فیلم فجر زمانی که فیلم افخمی وارد رقابت شده بود، «پرده آخر» واروژ کریم‌مسیحی در جشنواره بود و همه چیز به نفع فیلم او چرخیده بود و ارزش‌های فیلم چنان داوران را تحت تاثیر قرار داده بود که دیگر کارها چندان مورد توجه قرار نگرفتند، از جمله «عروس». «گاوخونی» افخمی هم با انتقادات جدی از سوی منتقدان مواجه شد، با این حال فیلم یک جایزه ویژه داوری را دریافت کرد. افخمی یک خاطره ناخوشایند از جشنواره فیلم فجر دارد؛ زمانی که «فرزند صبح» او در سینمای اهالی مطبوعات به نمایش درآمد و او در زمان نمایش فیلم شاهد شوخی تماشاگران با کارش بود. البته افخمی قبل از این نمایش اعلام برائت کرده بود و گفته بود این نسخه از «فرزند صبح» را به عنوان فیلمی از خود قبول ندارد.
حالا کارگردان «عروس» با فیلم تازه‌اش «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» به جشنواره فیلم فجر آمده است. امید می‌رود نمایش این فیلم خاطره‌ای خوش از این کارگردان به باور بیاورد.
رخشان بنی‌اعتماد به عنوان یکی از سینماگران مطرح حوزه آثار اجتماعی، هرچند جوایزی از جشنواره فجر دریافت کرده، اما در برخی دوره‌ها کارهای او مورد بی‌مهری داوران قرار گرفته است. به عنوان مثال سهم فیلم رخشان بنی‌اعتماد از بیست و دومین دوره جشنواره فیلم فجر فقط دریافت یک سیمرغ بود. به گفته اغلب منتقدان نسخه کوتاه فیلم سینمایی «گیلانه» یعنی همان اپیزود «ننه گیلانه» در فیلم «روایت سه گانه» اثر قابل بحث‌تر بود. با این حال فیلم بنی‌اعتماد که یکی از تصاویر به یادماندی و انسانی از نتایج جنگ را به نمایش می‌گذاشت غیر از جایزه چهره‌پردازی دریافتی دیگری از فجر بیست و دوم نداشت و این در حالی بود که بازی فاطمه معتمدآریا در این فیلم جزو بازی‌های درخشان این هنرمند محسوب می‌شود. البته هیئت داوران برای خالی نبودن عریضه جایزه ویژه‌ای به بنی‌اعتماد اعطا کردند.
کمال تبریزی با «مارمولک» و «خیابان‌های آرام» جشنواره‌های تلخی را پشت سرگذاشت. فیلم نخست با آنکه جایزه مردمی را به دست آورد، اما برخلاف قابلیت‌هایش فیلم مطرح جشنواره نشد. «خیابان‌های آرام» را می‌توان یکی از فیلم‌های مهم کارنامه تبریزی دانست؛ فیلمی که هم توقیف است و هم از جوایز جشنواره فجر بی‌نصیب ماند.
عرصه‌ای برای کشف هنرمندان خلاق
یکی از کارکردهای جشنواره فیلم فجر در تمامی این سال‌ها کشف استعدادهای تازه سینمای ایران بوده و یا با تایید یک رویکرد هنرمند مهر تاییدی بر کار او زده و گاه مسیر هنرمند را تثبیت کرده است. یکی از بازیگرانی که در نخستین حضورش توانست سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر را از آن خود کند، ترانه علیدوستی است. این بازیگر که در «من ترانه 15 سال دارم» خوش درخشیده بود، توانست با اولین بازی خود نظر داوران را جلب کند و سیمرغ بگیرد و در ادامه راه نیز نشان داد، جایزه را براساس توان گرفته نه از روی شانس.
مهناز افشار هرچند کمی قبل‌تر از آنکه برای «سعادت آباد» سیمرغ بلورین بگیرد جنس انتخاب‌های خود را تغییر داده بود، اما بعد از جایزه‌ای که برای آن فیلم دریافت کرد، مقابل دوربین پیمان معادی قرار گرفت و یا با بهرام توکلی همکاری کرد.
امید می‌رود کشفی تازه در جشنواره امسال باشد، داورانی با نگاهی جسور و نوخواه تا به واسطه آن سینمای ایران سال‌های بعد از آنان به عنوان کشف‌کنندگان ستارگان سینما یاد کنند.
57244
نظر شما