کاکایی: کردها تعیین کننده سرنوشت اردوغان هستند/ سیاست خارجی پاشنه آشیل حزب عدالت و توسعه است

سعید جعفری - انتخابات پارلمانی ترکیه در حالی یکشنبه ۱۷ خرداد ماه در این کشور برگزار می شود که نظرسنجی ها از وضعیت لغزنده حزب حاکم عدالت و توسعه حکایت دارد. در حالی که سالهاست اردوغان از ایده تغییر قانون اساسی ترکیه و گذار از نیمه پارلمانی به ریاستی سخن می گوید حالا آخرین تحولات حاکی از این است عدالت و توسعه حتی ممکن است در تشکیل دولت بدون نیاز به ائتلاف با احزاب دیگر هم با مشکل رو به رو شود. برای درک صحیح تحولات انتخاباتی ترکیه به سراغ یکی از کارکشته ترین کارشناسان این امر رفتیم و گفتگوی مفصلی را با سیامک کاکایی انجام دادیم. این پژوهشگر مساسل ترکیه معتقد است عامل تعیین کننده در انتخابات این دوره آرایی است که کردها به دست می آورند و سرنوشت این دور را آنها رقم خواهند زد. 

شرایط انتخابات پارلمانی ترکیه چگونه است؟

انتخابات پارلمانی ترکیه در این دوره از اهمیت و حساسیت بالاتری دست کم نسبت به ۳ دوره گذشته برخوردار است. این بار ۲۰ حزب و گروه سیاسی در انتخابات شرکت می کنند که در میان اینها چند گروه اصلی قابل توجه هستند. نخست عدالت و توسعه. دوم حزب جمهوری خلق، سوم حرکت ملی و چهارم حزب موسوم به دموکراتیک خلق ها که برگرفته زا چند گروه عمدتا کردی است. انتخابات پارلمانی ترکیه و نتایج آن اینبار می تواند چهره سیاسی ترکیه را دگرگون کند. ۵۵۰ کرسی پارلمانی ترکیه تحت تاثیر رقابت های جریان های سیاسی برای این کرسی هاست.

وضعیت حزب حاکم عدالت و توسعه چگونه است؟

حزب عدالت و توسعه که توانسته در سه دوره پیاپی بیشترین کرسی را به دست آورد و به تنهایی زمام امور دولت را در کنترل داشته باشد این بار انتخابات پارلمانی می تواند وزن جدیدی را برای این حزب تعیین کند. از آن جهت که ترکیه در یکی از مهم ترین شرایط سیاسی سالهای اخیر خود قرار گرفته است.  به این دلیل که اهداف و برنامه هایی که حزب اعلام کرده هم در شکل دهی به شرایط و بافت سیاسی ترکیه و هم حتی در تغییر آرایش سیاسی این کشور تاثیر گذار است. مهمترین هدفی که عدالت و توسعه در این دوره اعلام کرده تغییر قانون اساسی و برنامه ایجاد نظام ریاستی است که به معنای تغییر سیستم سیاسی ترکیه از پارلمانی به ریاستی یا شبه ریاستی است. این تعریف و این هدف موجب جبهه گیری شدیدتر احزاب و گروه های رقیب در برابر عدالت و توسعه شده است. یکی از شاخص های اصلی که عدالت و توسعه در این دوره بر آن متمرکز است مسائل اقتصادی و تاکید بر این که این حزب در ۱۲ سال زمامداری توانسته سطحی از ثبات اقتصادی و سیاسی را در این کشور پدید آورد و نقطه ثقل تبلیغات رهبران عدالت و توسعه حول همین محور می چرخد. ضمن آنکه در چهارچوب استراتژی کلانی که حزب عدالت و توسعه برای ۲۰۲۳  طراحی کرده توسعه اقتصادی و تبدیل ترکیه به دهمین قدرت اقتصادی دنیا است.

اما این ایده عدالت و توسعه منتقدانی هم دارند و ادامه این روند را پی ریزی دیکتاتوری در ترکیه می دانند.

همینطور است. منتقدان این پرسش و تحقق این خواسته را از سوی عدالت به نقد کشیده اند. اینبار رهبران ارشد عدالت به ویژه داوود اوغلو نخست وزیر و رهبر حزب تاکید کرده اگر حزب وی نتواند بیشترین کرسی را به دست آورد او از سمت خود کناره گیری می کند. همین نوع برداشت را در سال ۲۰۱۴ اردوغان نخست وزیر وقت ترکیه در جریان انتخابات محلی ابراز داشته بود. این شیوه متداول تبلیغاتی از سوی عدالت و توسعه است اما این را نباید نادیده گرفت که این حزب همچنان پایگاه قوی اجتماعی بین طبقات متوسط به ویژه در میان تفکرات اسلامگرایی دارد. اگرچه منتقدان این حزب نیز همچنان جدی هستند و شاید یکی از مهمترین نقاط به چالش کشانده شدن حزب عدالت و توسعه، سیاست خارجی پرتنشی باشد که این حزب در سالهای اخیر با آن مواجه بوده است.

به بحث سیاست خارجی اشاره کردید. ناکامی های که ترکیه طی سالهای اخیر و به ویژه پس از تحولات موسوم به بهار عربی با آن مواجه بوده نوک پیکان انتقادات را به سمت رهبران این حزب نشانه رفته است.

ضمن تایید صحبت شما باید تاکید کرد پاشنه آشیل حزب عدالت و توسعه در این دوره سیاست خارجی پرانتقادی بود که پس از ورود ترکیه به جریان بحران سوریه و دخالت ها در این کشور و همچنین بالا گرفتن تنش با عراق و کمی دورتر ناکارآمدی و رویکرد ترکیه در ارتباط با شمال افریقا پس از انقلاب ها و به ویژه در مصر مشاهده شد. مجموعه اینها سبب شد در دوره سوم حکومت عدالت و توسعه مخالفان بر ضعف ها و یا رویکرد سوال برانگیز سیاست خارجی اردوغان و عدالت و توسعه تمرکز کنند و در همین حال نگاه اردوغان به نئو عثمان گرایی خود به پدیده نوظهور در سیاست خارجی ترکیه تبدیل شده که مخالفان خاص خود را نیز داشته و نگاه همسایگان را هم نسبت به ترکیه تغییر داده است.

به نظر می رسد انتقادات نسبت به عملکرد اردوغان تنها به حوزه سیاست خارجی محدود نشود و عرصه تحولات داخلی هم عملکرد حزب حاکم نقدهای جدی را با خود به همراه داشته است. شرایط در این رابطه چگونه قابل تحلیل است؟

در عرصه داخلی نیز خیلی از منتقدان در شیوه تبلیغاتی خود از انحصار گرایی و قدرت طلبی بیش از حد طبیعی حزب حاکم به عنوان یک مشی ناپسند عدالت و توسعه انتقاد می کنند و مخالفان اتفاقات چند سال پیش در گزی پارک را فراموش نکردند و همچنان بر شیوه برخورد تند عدالت و توسعه با مخالفان مانور می دهند.

یک مسئله اساسی تری که این روزها در جریان تبلیغات انتخاباتی مورد نقد جدی مخالفان بوده ورود اساسی رجب طیب اردوغان به کارزار انتخابات پارلمانی است. این موضوع هم انتقادات زیادی را با خود به همراه داشته است.

 طبق قانون اساسی ترکیه رئيس جمهور نباید وارد بازی های حزبی شود و به عنوان یک شخصیت فراحزبی عمل نماید. اما برخورد اردوغان در مسافرت ها و میتینگ های چند هفته اخیر به شیوه تبلیغی عدالت و توسعه متمرکز بود. به عنوان مثال سفر رجب طیب به استان حکاری و برای افتتاح فرودگاه صلاح الدین ایوبی منتقدانی چون دمیرتاش را بر آن داشت تا لب به انتقاد از عدالت و توسعه بگشاید و مدعی شود: اردوغان برای تبلیغات عدالت و توسعه به این استان آمده و هدف او افتتاح فرودگاه نبوده است.

موضوع شرکت کردها و نحوه عملکرد آنها هم در این دوره بسیار مورد توجه قرار گرفته است. آیا باید شاهد بازی جدید کردی در این کارزار باشیم؟

یکی از اساسی ترین مساسلی که این بار سبب شده تا عدالت و توسعه احتمالا از شمار کرسی هایش کاسته شود، برآمدن دو جریان قدرتمندی چون کردها و علوی هاست. به این معنا که کردها تلاش کردند اینبار در قالب حزب و ائتلاف واحد در انتخابات شرکت کنند و بسیار امیدوارند حد نصاب ۱۰ درصدی را به دست آوردند. چنان چه حزب دموکراتیک خلق ها بتواند این حد نصاب را کسب کند به این معناست که از دامنه آرای عدالت و توسعه در مناطق کرد نشین کم شده است. از سوی دیگر اینبار علویان از منتقدان جدی عدالت و توسعه هستند به ویژه که شیوه برخورد این حزب با آنها سبب شده تا به سمت احزابی چون جمهوری خلق گرایش یابند.

وضعیت حزب کلاسیک جمهوری خواه خلق چگونه است؟ آیا آنها امیدی دارند که بتوانند عدالت و توسعه را به صورت جدی به چالش بکشند؟

جمهوری خلق حزب کهنه کار و قدیمی ترکیه است که به کسب کرسی بیشتر نسبت به انتخابات قبلی چشم دوخته و به طور جدی لبه تیز انتقادات خود را متوجه عدالت و توسعه و به ویژه حوزه سیاست خارجی اردوغان نموده است. ضمن اینکه حزب قلیچ داراوغلو سیاست های اقتصادی اردوغان را هم به نقد کشیده و از وخامت اوضاع اقتصادی سخن گفته است. جمهوری خلق یکی از مخالفین اصلی تغییر نظام سیاسی ترکیه است. در تبلیغات انتخاباتی رهبران این حزب تلاش دارند با جلب آرای علویان موقعیت خود را تقویت کنند البته باید توجه داشت این حزب همچنان نتوانسته جایگاه قدرتمندی در فضای اقتصادی و سیاسی ترکیه در سالهای اخیر پیدا کند و به نوعی همچنان در حاشیه به سر می برد.

حزب حرکت ملی و آقای دولت باغچه لی چه وضعیتی دارد؟

حزب حرکت ملی به رهبری دولت باغچه لی دیدگاه های متفاوتی در عرصه انتخابات پارلمانی دارد. از یکسو حرکت ملی مخالف جدی عدالت و توسعه در عرصه سیاسی و اقتصادی است. بدان معنا که اعلام کرده این حزب با برنامه های اردوغان و داوود اوغلو نمی تواند رشد و ثبات  اقتصادی پایدار را برای ترکیه به ارمغان بیاورند.  یکی دیگر از رویکردهای حزب حرکت ملی نقد سیاست عدالت و توسعه در مذاکره با کردها و پ.ک.ک است. باغچه لی عدالت و توسعه را به خیانت به کشور متهم کرده و اعلام کرده مذاکره با آنها به معنای تجزیه کشور است. حرکت ملی اینبار با وارد کردن اکمل الدین احسان اوغلو رئیس سابق کنفرانس اسلامی و رقیب اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری به درون این حزب چشم به جذب آرایی دارد که دست کم در بخش های مذهبی و سنتی می توان کسب کرد و تلاش کرده از جایگاه احسان اوغلو استفاده کند.

وضعیت احزاب کردی و به عنوان مثال ح.د.پ چگونه است؟ آیا آنها می توانند به حد نصاب ۱۰ درصدی دست یابند؟

یکی از جریان های سیاسی که اینبار در انتخابات پارلمانی پدیدار گشته حزب دموکراتیک خلق ها یا ح.د.پ است. این حزب در ترکیب خود عمدتا شامل احزاب کردگرا صلح و دموکراسی و یا جامعه دموکراتیک است و جریان هایی که نزدیک به پ.ک.ک هستند در ح.د.پ حضور دارند و این باعث شده رهبران این حزب تبلیغات خود را بر این محور متمرکز کنند که کردها باید بتوانند در قالب واحد در انتخابات شرکت کنند. رهبری حزب دموکراتیک کردها را صلاح الدین دمیرتاش که او هم رقیب اردوغان بوده بر عهده دارد. مهمترین نکته تبلیغاتی که حزب دموکراتیک خلق ها اعلام کردند مخالفت با نظام ریاستی و تاکید بر لغو سخت گیری های مذهبی و حذف امور دیانت بوده است. ضمن اینکه آنها خواهان تغییر در دروس مدارس دبیرستان ها هستند و این دقیقا نقطه محوری دموکراتیک خلق ها برای جلب آرای علویان کرد و ترک تبار است که از منتقدان عدالت و توسعه به شمار می روند. واقعیت این است اجتماع چند گروه کرد در یک ائتلاف ریسک بزرگی برای کردهاست. از آن جهت که کردها عمدتا در دوره های مختلفی که در انتخابات شرکت کردند گاه نزدیک به ۷ درصد آرا را به دست آوردند و به جز انتخابات سال ۹۴ که تعداد زیادی از نمایندگان کرد به پارلمان راه یافتند معمولا ۷ درصد کردها موفق می شدند به قوه مقننه برسند.

بر این اساس به نظر شما چرا کردها دست به چنین ریسکی زده اند؟

 کردها تحت تاثیر چند عامل اقدام به شرکت در انتخابات به شکل ائتلاف حزبی کردند. نخست اینکه در سالیان اخیر تحرکات سیاسی و اجتماعی در استان های کردنشین ترکیه افزایش یافته. دوم حقوق فرهنگی کردها در ده سال گذشته در دوره سوم عدالت و توسعه از آزادی های بیشتری برخوردار بوده و توجه بیشتری به حقوق فرهنگی کردها شده است. سوم اینکه دولت در مسیر ایجاد آنچه خود از آن به عنوان مذاکرات صلح نام می برد با روی بازتری با کردهای مخالف مانند پ.ک.ک برخورد کرده و چهارم رسانه های کردی در سالهای گذشته از آزادی عمل بیشتری برخوردار بوده اند و همین مسئله سبب افزایش بینش کردگرایی در مناطق کردی شده و پنجم و عامل بسیار مهم روند تحولات در سوریه بوده که موجب پدید آمدن دو وضعیت شده است. نخست اینکه سیاست ترکیه در قبال سوریه مورد نقد عمده احزاب کردی قرار گرفت. دوم تحولات در مناطق کردنشین سوریه و حملات داعش به مناطق کردنشین سوریه و به ویژه حمله به کوبانی که به موضوعی بین المللی تبدیل شد سبب گردید کردها در مناطق مختلف در ترکیه به هواخواهی از کردهای کوبانی برخیزند و به نقد سیاست دولت ترکیه که مخالف کمک به کوبانی بود بپردازند. عامل ششم هم شرکت بلند پروازانه صلاح الدین دمیر تاش در انتخابات ریاست جمهوری و حضور او به عنوان یک کرد در انتخابات ریاست جمهوری جمهوری ترکیه است. آن هم در شرایطی که در روزگاری نه چندان دور این دولت کردها را ترک های کوهی می خواندند. 

49308