عبای پیامبر، انقلاب باورنکردنی و سپتامبرهای شیراز

محمد حسنلو: انقلاب اسلامی ایران در نگاه دیگران، همواره جزئی از تاریخ نوشتاری نویسندگان و تحلیل‌گران قرن معاصر به شمار می‌رفته و می‌رود؛ انقلابی که هر چه بر عمر آن افزوده می‌شود، گویی تشنگی دانستن از چگونگی وقوع و پایداری آن نیز بیشتر می‌شود. آنچه در این گزارش آمده است، روایتی است کوتاه از نگاه برخی نویسندگان غربی به انقلاب 57. نگاهی به برجسته‌ترین آثار این حوزه در بین سالهای 1999 تا 2008 میلادی است که به زعم خود غربی‌ها، جزء کتاب‌های مرجع درباره تاریخ‌نگاری و تحلیل انقلاب اسلامی ایران هستند. تحلیل‌هایی که در بسیاری از موارد، نتوانسته‌اند به تحریف دست یازند و به ناچار منصفانه شده‌اند. و البته در مواردی هم با توجه به ضعف حضور رسانه‌ای انقلاب در غرب، تا آنجا که توانسته‌اند واقعیت‌ها را «قلب» کرده‌اند به ویژه در حوزه ادبیات داستانی و بیان عقاید مذهبی ملت ایران.

ایران مدرن: ریشه ها و دلایل انقلاب / نیکی آر کدی
انتشارات دانشگاه ییل آمریکا. آگوست 2006

نیکی کدی، تاریخ‌نگار و استاد دانشگاه کالیفرنیا در این کتاب به بررسی ریشه‌های انقلاب اسلامی ایران و عوامل پیدایش آن می‌پردازد. وی در این کتاب 448 صفحه‌ای سعی می‌کند روایتی از ایران مدرن سال های آینده را در زمان حال نقل کرده و همچنین تغییرات و اصلاحات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی که در یک ربع قرن گذشته رخ داده در مقابل مخاطب ترسیم کند.
کدی در این کتاب علاوه بر حوادث و جریانات انقلاب به نقد و بررسی جنگ ایران و عراق، جنگ خلیج فارس و حوادث یازدهم سپتامبر و تاثیرات هر یک بر روابط ایران و آمریکا می‌پردازد.
اگرچه نگاه کدی در این کتاب خالی حب و بغض‌های مرسوم غرب نسبت به اسلام نیست، اما وی در این کتاب به پیشرفت‌های قابل توجه ایران پس از سقوط رژیم شاه در حوزه‌های مختلف علمی، بهداشتی، فرهنگی و افزایش نقش زنان در امور جامعه اشاره می کند و از ایران پس از بهمن 57 تمجید می‌کند.

دموکراسی در ایران / ولی نصر و علی قیاسی
انتشارات دانشگاه آکسفورد. ژوئن 2006

«امروزه ایران از یک سو مورد تهاجم سیاست‌های جنگ‌طلبانه‌ی بوش قرارگرفته و از طرفی دیگر به عنوان تنها دروازه‌ی خاورمیانه معرفی می‌شود. لذا آینده‌ی این کشور به طور مستقیم با امنیت و ثبات منطقه خاورمیانه مرتبط است.»
«ولی نصر و علی قیاسی«در این کتاب، با بررسی تاریخ سیاسی ایران در عصر معاصر، از مردم‌سالاری سخن می‌گویند. فاکتوری که در ایران بعد از انقلاب 57، رشدی چشمگیر داشته و همچنان سیر صعودی خود را دنبال می‌کند.
«بعد از انقلاب و استقرار نظام جمهوری اسلامی، ایران در حال تجربه نوع تکامل یافته‌ای از دموکراسی در میان کشورهای اسلامی است.»
نویسندگان این کتاب، دموکراسی در ایران را نه تنها یک امر اتفاقی نمی‌خوانند، بلکه آن را اصیل و دارای ریشه در فرهنگ و جامعه‌ی ایرانی معرفی می‌کنند که زمزمه های آن را می‌توان از آغاز انقلاب مشروطیت در دوره قاجار شنید. مفهوم دموکراسی در ایران در حال حاضر از غرب وارد نشده و خود از فرهنگ و تاریخ سنتی مردم این کشور برخاسته است.» نویسندگان این کتاب به تاثیر انقلاب و تغییر و تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در رسیدن به این دموکراسی ایده آل پرداخته‌اند.

فوکالت و انقلاب ایران / جانت افاری و کوین اندرسون
انتشارات: دانشگاه شیکاگو . ژوئن 2005

در سال 1978 زمانی که اعتراض مردم علیه شاه به اوج خود رسیده بود، مایکل فوکالت، استاد فلسفه و خبرنگار روزنامه‌ی لوموند فرانسه برای دیدار با امام خمینی(ره) و سایر رهبران انقلاب مردمی ایران به ایران سفر کرد و در طول اقامت طولانی‌اش، مجموعه مقالات و تحلیل‌هایی درباره انقلاب نوشت که در آن زمان از سوی محافل غربی مورد انتقاد واقع شد.
 
«جنت افاری و کوین اندرسون» در این کتاب در اصل به شفاف‌سازی علل تغییر عقیده‌ فوکالت پس از دیدار با امام خمینی(ره) و حمایت و طرفداری وی از حرکت اسلامی مردم ایران می‌پردازند. آنها تجربه‌ فوکالت در سفرش به ایران را به رشته تحریر درآورده و از عقاید و افکاری صحبت می‌کنند که فوکالت تحت تاثیر رهبر انقلاب کسب کرده است. نویسندگان این کتاب همچنین با استناد به نوشته‌های ژورنالیستی فوکالت جوان در سال‌های اوایل انقلاب، مبحثی درباره‌ اسلام‌گرایی مطرح می‌کنند که باید در روابط غرب و ایران و به طور کل جهان اسلام، مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. در واقع آنها از انقلاب اسلامی ایران، نوعی الگوسازی برای سایر ملل را ارائه می‌کنند.

انقلاب باورنکردنی در ایران / چارلز کورزمن
انتشارات دانشگاه هاروارد. سپتامبر 2005

«محمد رضا پهلوی، شاه ایران در آینده‌ای قابل پیش بینی در راس قدرت باقی خواهد ماند.» این جمله سخنان و تحلیل یک مقام ارشد سازمان سیا در اکتبر سال 1978 است. «صد روز بعد، شاه با وجود حمایت شدید از سوی دولت‌های غربی و ارتش تا دندان مسلح، توسط قشرهای مردمی طی یک انقلاب صلح آمیز سقوط می کند.» چارلز کورزمن با بیان وقایع قبل و بعد از سقوط شاه اگرچه از کلمه‌ «باورنکردنی» برای کتابش استفاده کرده، ولی روند پیشرفت انقلاب را کاملاً منطقی و روشن ارزیابی می‌کند.
کورزمن با استفاده از مصاحبه‌ها و اسناد و مدارک محرمانه و همچنین سخنان شاهدان عینی این انقلاب را بر خلاف افکار رایج آن روز، کاملاً قابل پیش‌بینی می‌داند.
وی می نویسد «شاید در آن زمان مردم با پیروی از یکدیگر در تظاهرات شرکت می‌کردند، ولی راه انقلاب چنان ‌روشن و هموار بود که اگر مردم به این مسئله آگاهی داشتند‌، خیلی زودتر به پیروزی می‌رسیدند. »

ایران مدرن بعد از 1921 / علی انصاری
انتشارات لانگمن . آوریل 2003

«وجود دو منطقه خلیج فارس و دریای خزر، باعث شده نام ایران از سال‌های اوایل قرن بیستم همواره در محافل اقتصادی مطرح باشد. ولی بعد از وقوع انقلاب در سال 1978 این نام به محافل سیاسی نیز کشیده شد.»
علی انصاری در این کتاب با نگاهی گذرا به تاریخچه‌ی رشد و توسعه اقتصادی در ایران، به نقش انقلاب در جریان رشد اقتصادی و تاثیر محدودیت روابط ایران با کشورهای غربی در سیر صعودی و نزولی این روند پرداخته است. انصاری توسعه‌ی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران را از سال 1921 به بعد دنبال و از پیدایش تفکر و گرایش‌های جدیدی دراین حوزه‌ها خبر می‌دهد. وی ایران مدرن را مخلوطی از سیاست و فرهنگ قلمداد می‌کند که می‌تواند نقش بسزایی در رشد و توسعه‌ی این کشور در سالهای آینده ایفا کند.

آخرین انقلاب بزرگ /  رابین رایت
گروه انتشاراتی نوف Knopf Publishing Group . مارس 2001

در غرب، کمتر خبرنگاری پیدا می‌شود که به اندازه رابین رایت به فرهنگ بعد از انقلاب ایران و نوع نگرش مردم آن آشنایی داشته باشد. رایت برای اولین بار در سال 1973 به عنوان خبرنگار به ایران سفر کرد و در روزهای وقوع انقلاب در ایران حضور داشت. رایت لحظه به لحظه انقلاب را در کتابش به تصویر کشیده و به عنوان یک زن نویسنده با نگاهی تحلیلی، اتفاقات پس از انقلاب 57 را ـ بویژه در حوزه سیاست ـ به نفع قشر زن تشریح می‌کند.

او اعتقاد دارد انقلاب اسلامی ایران بود که آموزه‌های اسلام را به طرز صحیح به اجرا گذاشت. وی می‌نویسد: «من در اینجا زنانی را می‌بینم که با روسری و چادر در صحنه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی حضور پیدا می کنند و این از نتایج بزرگ انقلاب 57 است، حضور فعال و معتقدانه زن در جامعه ایرانی.»
او انقلاب اسلامی را با انقلاب های روسیه و فرانسه مقایسه و از آن به عنوان آخرین و بزرگترین انقلاب تاریخ بشریت یاد می‌کند.   

عبای پیامبر: مذهب و سیاست در ایران / روی متحده
انتشارات: oneworld . آگوست 2000

از 15 سال پیش که اولین نسخه از این کتاب نوشته «روی متحده» به چاپ رسیده، هنوز هم اگر کسی بخواهد درباره‌ فرهنگ و جامعه‌ ایرانی بعد از انقلاب مطالعه‌کند، به این کتاب مراجعه می‌کند. عبای پیامبر با روایت داستان زندگی یک طلبه‌ جوان و شیوه‌ زندگی وی در شهر مذهبی و قدیمی قم، در حقیقت به زندگی و فرهنگ نسل اول انقلاب می‌پردازد. روی متحده به صورت داستان‌گونه فرهنگ شیعه و زبان فارسی و فرهنگ ایرانی را در میان کشورهای اسلامی خاورمیانه مطالعه و منتشر می‌کند. وی همچنین سعی دارد کتاب خود را به عنوان مرجعی در این زمینه برای مخاطب غربی معرفی کند، مرجعی که مبدا خود را انقلاب اسلامی ایران می‌داند.

نمایش یک انقلاب: هنر اعتقاد در انقلاب اسلامی ایران / پیتر چاوسکی
انتشارات دانشگاه نیویورک. اکتبر 1999

«انقلاب اسلامی ایران یکی از نادرترین حوادث تاریخی است که برتری و قدرت کلمات را در مقابل اسلحه به خوبی نشان داد. سخنان امام خمینی(ره) و شعار‌ها و پوسترهای مردم، رژیمی را سرکوب کرد که بیش از دوهزار سال ادعای حکومت و سلطنت را با خود داشت.»
پیتر چاوسکی با همکاری حامد دهباشی همکار ایرانی خود در دانشگاه نیویورک، با نوشتن نمایش «یک انقلاب» سعی دارد به بررسی چگونگی وقوع انقلاب مردمی ایران بپردازد. چاوسکی نمایش بزرگی از انقلاب را به تصویر می‌کشد که در آن به ظاهر مجموعه‌ای شعار و سمبل‌های انقلابی، رژیم شاه را سرنگون می‌کند. ولی نویسنده مهم‌ترین سلاح مردم را در مقابل رژیم طاغوتی، نیروی اعتقاد و مذهب ارزیابی می‌کند. چاوسکی با بهره گیری از اسناد و مدارک، بر خلاف متفکران و تحلیل‌گران غربی، ثابت می‌کند که تنها نیروی مردم در به ثمر نشستن انقلاب57، ایمان و باور به آینده‌ای روشن بوده است.
 
 
انقلاب ناشناخته ایران / مارک داونز
Ashgate Publishing, Limitedانتشارات 
 
«انقلاب اسلامی تاثیرات عمیق و گسترده‌ای در ساختار سیاسی کشور ایران ایجاد کرد و این تحولات سیاسی بیش از همه روی تفکر و هویت اجتماعی مردم این کشور تاثیر گذاشته است.» این کتاب با تاکید بر این تغییر و تحولات درونی به بررسی و کاوش در ساختارهای جدید جامعه ایرانی نیز می پردازد.
 
داونز به عنوان نویسنده و عضو آژانس بین المللی حقوق مدنی و دموکراسی جهانی، در این کتاب به مبحث برخورد نامناسب کشورهای غربی با انقلاب اسلامی ایران می‌پردازد. وی می‌نویسد «نظریه پردازان غربی از انقلاب به عنوان حرکتی غیر دینی و غیر مردمی یاد می‌کنند و آن را زاییده افکار قشر خاصی از مردم می‌دانند، حال آنکه انقلاب اسلامی در ایران زاییده قشرهای مختلف مردمی بود که حکومت را برای خود می‌خواستند و نه بیگانگانی از آن سوی مرزهاشان».
داونز انقلاب ایران را حرکتی مذهبی عنوان می‌کند و اندیشمندان غربی را در درک صحیح اسلام شیعی که سکاندار اصلی این انقلاب است، ناتوان ارزیابی می‌کند.

سپتامبرهای شیراز/ دالیا سوفر
دسامبر 2006

وقتی نویسنده‌ای از لغات و ادبیات قدیم برای بیان حوادث و اتفاقات و یا حتی داستانهای معاصر استفاده می‌کند، به سختی می‌تواند جذابیت نوشته‌های خود را مانند کتاب جدید «دالیا سوفر» حفظ کند. البته انتخاب عنوان «سپتامبرهای شیراز» اولین رمان بلند و ادبی دالیا سوفر، کمی شاعرانه و دور از موضوع اصلی است. موضوعی که ممکن است مخاطب آگاه آمریکایی را به دنیای سنگ‌ها و آثار قدیمی تخت جمشید سوق داده و مخاطب عامی انگلیسی زبان را به خواندن اثری منظوم دعوت کند؛ ولی در همان صفحات اول هر خواننده‌ای متوجه عنوان نامناسب کتاب خواهد شد.

چرا که سپتامبرهای شیراز، داستان زندگی خانواده‌ای یهودی اما ایرانی الاصل را در دوره‌ی قبل و بعد از انقلاب اسلامی در شهر تهران روایت می‌کند و بر خلاف انبوه لغات عامیانه‌ای که در آن استفاده شده، می‌توان این رمان را در زمره‌ی آثار ادبی کلاسیک قرار داد. سپتامبرهای شیراز شرح حال و زندگی خانواده‌ی "امین«است. زندگی مردی پا به سن گذاشته و ساکن تهران، که از زبان سوم شخص در دوره‌ای بین سپتامبر 1981 تا 1982روایت می‌شود...روایتی تحریف شده و دور از واقعیت که نوعی نگاه مکتوب از دریچه ساختارهایی کلیشه‌ای چون فیلم "300«است با این تفاوت که نظام جمهوری اسلامی ایران در این رمان هدف قرار گرفته است.
اسحاق امین«60 ساله و صاحب یک جواهر فروشی معروف در تهران است. فروشگاهی که حتی خانواده و همسر شاه ایران از مشتری‌های آن به حساب می‌آیند. مشتری‌هایی که بعد از وقوع انقلاب اسلامی در ایران موجب پیگردهای قانونی برای امین می‌شوند.

در صفحات ابتدایی کتاب، از دستگیری اسحاق توسط نیروهای انقلابی در دفتر کارش مطلع می‌شویم و بر خلاف پیش‌بینی مخاطب عامی، دالیا سوفر با اشاره کوتاهی به اتفاقات سیاسی دوران اولیه‌ انقلاب ایران از این لحظه به بعد آزادی اسحاق و زندگی و سرنوشت همسر و فرزندان وی را در کشورهای خارجی مورد بررسی و نقد قرار می‌دهد!

1979: سالی که خاورمیانه مدرن را شکل داد/دیوید و.لش
انتشارات: Perseus Distribution
سالها و روزهای بسیاری در تاریخ خاورمیانه وجود دارد که می توان از آنها به عنوان دروازه های خاورمیانه مدرن یاد کرد. چند سال بعد از دوران جنگ جهانی دوم تعدادی از این سالها را می توان به 1948، 1956، 1967، 1973، 1982، 1991 و 1993 است. در تمام این سال ها در کشورهای مختلف اتفاقاتی برای جنگ و صلح در کشورهای مختلف حادث شده است که به جابجایی قدرت ها بین گروه های مختلف منجر شده است. ولی تنها سال 1979 در خاورمیانه مدرن قابل توجه بوده است که به عقیده نویسنده این کتاب تحول و نقطه عطف تمام طول تاریخ پیدایش این منطقه مطرح است. هرچند در طول این سالها ما حمله شوروی به افغانستان، صلح اعراب با رژیم اسرائیل و دیگر حوادث ریز و درشت را داشته ایم ولی انقلاب ایران مهمترین حادثه یعنی سال 1978 است که نقش مهمی در استحکام موقعیت خاورمیانه در جهان داشته است. نویسنده در این کتاب به طور مفصلی به تاریخچه حوادث قبل و بعد از این سال به عنوان نقطه عطف خاورمیانه می پردازد و می نویسد که این سال هم آغاز بوده و هم پایان ولی مهمترین هدف نویسنده از نگارش این کتاب بررسی اتفاقات تاریخی و ارتباط آن با حوادث زمان حال بوده است.

انقلاب ایران / برنارد ژانری
انتشارات گروه لرنر / اکتبر 2008
در میان ملت و مردم ایران اعتراض ها وقتی به نظام شاهنشاهی شروع شد که رضا شاه پهلوی شروع به تغییر فرهنگ ایران در تقلید از فرهنگ های غربی نمود و اوج این اعتراض ها سال 1979 بود که انقلاب مردم ایران به رهبری امام خمینی شکل گرفت و حکومت اسلامی را در سرزمین ایران بنا نهاد. انقلاب ایران به سرعت ارزشهای اسلامی را به عنوان سرلوحه کار خود در مقابل ارزشهای غرب و آمریکا قرار داد و... نویسنده این کتاب با رفتاری تحلیل گرانه درباره انقلاب و نقش رهبری امام در شکل گیری این انقلاب چنین می‌نویسد: انقلاب اسلامی نادرترین اتفاق قرن بیستم محسوب می شد که همه کارشناسان و استراتژیست های غرب و شرق را متحیر کرد و برای همین دانستن از چگونگی آن برای هر سیاستمدار و مورخ و محققی لازم است. 

آخرین توریست در ایران: از پرسپولیس تا نطنز اتمی/ نیکلاس هاگر
انتشارات O Books/ فوریه 2008
هاگر در این کتاب نثری ویژه و ترکیبی از سفرنامه های داستانی و روایت های تاریخی برای اشاره به مسئله انقلاب ایران و پرونده هسته ای ایران به کار می برد. وی هر چند به علل خاصی پرونده هسته ای ایران را برای عنوان کتابش برگزیده است ولی در صفحات این کتاب کمتر می توان مباحث سیاسی را پیدا کرد و خواننده آن تنها می تواند اطلاعاتی درباره تاریخ ایران از کورش و خشایار شاه گرفته تا دوران پهلوی و قاجار و صفویه به دست آورد که تمام این دوره ها به یک دوره اسلامی به نام انقلاب 57 منتهی شده است. دوره‌ای که ختم کلام تاریخ ایران محسوب می شود. هاگر در انتهای کتابش به اعتقاد مردم ایران به وجود امام دوازدهم غایب از نظر و مسجد تاریخی جمکران اشاره می کند که وی را رهبر واقعی و پنهان انقلاب اسلامی خود می دانند.

نام من ایران است: ایران داور اردلان
آوریل 2007

نویسنده چهل سال از عمرش را بین ایران و آمریکا سپری کرده و تاریخ زندگی وی از تصاویری مبهم و برگرفته از دو فرهنگ جداگانه است. او تلاش می کند در این کتاب روایتی مستند و خاطره گونه از ایران قبل و بعد از انقلاب ارائه کند اما هرگز در این مستند سازی موفق نبوده و بسیاری از منتقدان غربی و البته شرقی، کتاب را دارای نقاط ضعف فراوان از جمله احساس‌گرایی افراطی و به هم‌ریختگی تاریخی - سیاسی و عدم وجود علت و معلول های منطقی می دانند.

سفرهای متعدد باعث شده خانم اردلان همیشه در این دو کشور، خود را بیگانه احساس کند. چرا که زندگی در یک کشور آرمان‌ها و سنت‌های کشور دیگر را از او گرفته است. بر اساس خاطرات اردلان بعد از حادثه 13 آبان 1357 و تسخیر سفارت آمریکا در تهران توسط دانشجویان، تبلیغات گسترده‌ای علیه ایران و ایرانی در آمریکا به راه می‌افتد. اردلان در آن زمان به عنوان دانش آموز یکی از دبیرستان‌های ماساچوست، مجبور می‌شود نام و هویت خود را پنهان کند و از همان نام لاتینی که پدرش برای او انتخاب کرده استفاده کند. بعد از چند سال اردلان به ایران سفر می‌کند و این سفر منجر به ازدواج او با مردی ناشناخته (در خاطراتش ازدواج خود را ناموفق می‌خواند) می‌شود. طی چند سال زندگی در ایران، این بار وی از حضور در جمع مردمی که برای شنیدن سخنان امامشان با شور وصف ناپذیری در جماران جمع می‌شوند، احساس غرور می‌کند. چرا که دیگر مجبور نیست نام کودکی خود را پنهان کند. بعد از مدتی اردلان به آمریکا مهاجرت کرده و در آنجا به عنوان تهیه کننده مشغول به کار می‌شود. وی دلیل مهاجرتش را اختلاف سلیقه‌ با نظام جمهوری اسلامی اعلام می‌کند و...

در پایان این کتاب که منقدان غربی از آن با عنوان «ناآزموده» یاد و نویسنده آن را بی‌تجربه می‌نامند، اردلان از خود می‌پرسد «آیا در ایران جدید و در یک جامعه‌ی قانونمند اسلامی می‌توان به عنوان یک زن، هویت شخصی و ایرانی خود را جستجو کرد؟»