هیولای اشرافیت

در سالهای اخیر ما واژه ای چون "اشرافیت" و یا اشرافی گری را که از تریبون سیاست دمیده می شد، ‌زیاد شنیدیم و بعد از سالهایی که این واژه به قصد نفرت مردم از برخی سیاسیون به آنها تزریق شد، همین مردم با با اختلاسهایی مواجه شدند که قضاوت آن-اشرافی و این-اختلاسی شاید فکر و ذهن آنها را از سیاست و اقتصاد خسته کند. این نوشته با دست بردن به اسطوره شناسی "اشرافیت" سعی دارد ریشه یا معنی این واژه را کمی بشکافد تا شاید بتواند این خستگی را کمی رفع کند.

کسی چه می داند اشرافیت چیست؟ اشرافیت چیزی است که آن را نمی شود فهمید مگر این که مدتی با اشرافیت زیست. اما ما شاید به هر کسی که بیشتر از ما پول داشته باشد "اشراف" بگوئیم. حتی برخی از دوستان وقتی لباس نو می‌پوشند، اشرافی‌گری می کنند!

اصلا آیا اشرافی گری جزئی از فرهنگ ما بود یا نه؟ برخی از محققین به وصله زدن کلمه فئودالیسم به فرهنگ ایرانی هم اعتراض دارند و معتقدند جامعه ایران جامعه ای فئودال نبود که بعدش سرمایه داری هم بشود. این ها فرهنگ و متعلقات غرب است که به صورت واژه به فرهنگ سیاسی و اجتماعی ایران سرایت کرده اند.

با وجود این همه دعوای غربی بودن علوم انسانی،‌اما بسیاری از سیاستمداران نوپا از واژه های غربی مانند"اشرافی گری" برای کوبیدن رقبای خود استفاده می کنند. لذا باید بمانیم از این سیاستی که به راحتی هر پولداری را اشرافی تصور می‌کنند، غافل از این که شاید این افراد با سیلی صورت خود را سرخ کنند و فقط پول غذا و غیره خود را صرف اتوی لباس خود کرده اند. ما همه مان بسیاری از این گونه پولداران را می شناسیم که به خاطر تحولات سیاسی بی نان و نوا شدند و مابقی عمر خود را با سیلی سپری می کنند در حالی که روز و شب مردم بدون حسرت زندگی ایشان نمی گذرد.

از این بگذریم که قبل از مدرنیسم رضاخان، در ایران سیستم خان و بیگی حاکم بود و خوانین و موجران و صاحبان مناطق قابل کشت سهمی از مردم در قبال گرداندن اقتصاد این مناطق می گرفتند و اقتصاد اجاره ای یا رانتی در کشور حاکم بود که به نظر من بهتر است به آن "اقتصاد سهم بری" نام گذاشت. یعنی بخش اعظمی از پولداران ما از باب قدرت سهمی از زندگی و مال و منال مردم را برده اند تا پولدار شده اند و این با فئودالیسم و نجیب زادگان غربی که ریشه دیرینه در تصرف املاک و کشت و زرع داشتند و یا با اشرافیت سرمایه داری که اساس اقتصاد صنعتی در مدل غربی است فرق دارد.

وقتی سهراب سپهري می نوشت «چشمها را باید شست و جور دیگر باید دید»، ما نمی شنیدیم و همان طور که آقای فردید داد غربزدگی را سر می داد، غرب زده شدیم و در روابط کارگر و کارفرمای اقتصاد سرمایه داری غربی را گرفتیم، به سبب نفوذ گفتمان
سوسیالیست در جدالهای سیاسی غرب زده شدیم و بسیاری از مردم عضو حزب توده شدند. اما علیرغم این همه غربی شدن،آن روحیه سوداگری قدیمی را هم در بازار خودمان حفظ کردیم و به آن گفتیم اقتصاد. اصلا تا کنون فکر نکرده ایم که معنی کارفرما چیست و آیا ما اشراف داشته ایم و به طور کلی اقتصاد یعنی چه؟

امروز که دو طرف سیاست به هم انگ اشراف گری می زنند، هر دو سهمی از این اقتصاد سهم بری مدرن شده را برده اند و با رواج هر سیاستی بخشی از شبه سیاسیون اقتصادی دور آنها را می گیرند و به علت ناشی بودن مدیران سیاسی و در هم برهم
بودن اقتصادی که اقتصاد نیست، این "شبه سیاسیون اقتصادی" دستشان را در جیب سیاسیون (و در واقع در جیب ملت) می کنند و در گیرو دار واژه بازیهای سیاسی، آنها را با زخم ننگین "اشرافیت" به جای می گذارند. گذشته از این که این اشرافیت نیست، در کل باید گفت اشرافیت اَنگ نسبتا محترمانه و خوبی نسبت به این اعمال است. والا سوداگری و سهم بردن آن هم در بازاری ناپیدا از مال مردم آن هم با وساطت کالاهایی چون خودروهای غیراستاندارد، خدمات بیمه نصفه و نیمه اجباری، بانک پراز سودای سود و جریمه یا نهادهای دوستانه تجارت بین المللی که چه عرض کنم اشرافی گری نیست و بی خود و بی جهت روزنامه ها و مقاله هایمان پر از این است که فلانی اشرافی بود و بهمانی ضد اشراف است و خوب و چه و چه.

حال در این میان بیشترین لطمه را دولت های قدیمی تر خورده اند که با پول کم نفت و سهمی که در حمایت اقتصاد بخش خصوصی داشتند، زخم پول هایی را به پیشانی دارند که صاحبان کارخانه های به راه افتاده به پیشانی آنها نهاده اند. البته در سالهای اخیر هم از این نوع سهم بری بانکی و بیمه ای و حتی سیاسی -اختلاسی وجود داشته است و به زعم این که باید گفت این زخم هم بر پیشانی گندگی می کند، ولی باید گفت این هیولا هم اشرافیت نیست، بلکه نوعی «سهم بری» محترمانه از
مردم است و دیگر هیچ، فاعتبرو یا اولی الابصار!

*كارشناس ارشد علوم اجتماعي

47234