در پاسخ به این پرسش که با اجرائی‌شدن برجام، شرایط سیاست خارجی ایران در منطقه به چه سمت‌وسویی خواهد رفت و آیا جایگاه جمهوری اسلامی ایران نسبت به زمان‌های پیشین ارتقا خواهد یافت یا خیر، باید بهترین شاخص را دراین‌زمینه، تلاش‌های ناکام عربستان برای تخریب و ممانعت از حصول برجام و پس آن اجرائی‌شدن آن دانست. دولت سعودی در مدت اخیر تمامی امکانات خود را بسیج کرده تا مانع از عملی‌شدن توافق برجام شود. دراین‌زمینه به ملاقات سعود‌الفیصل، وزیر امورخارجه سابق عربستان با جان کری هم‌زمان با مذاکرات هسته‌ای باید توجه شود. حتی اجلاس کمپ دیوید در فوریه 2015 نیز درباره این موضوع بود که آمریکا به کشورهای عربی اطمینان‌های لازم درباره موضوع هسته‌ای ایران و توافق نهایی را بدهد که البته زیاده‌خواهی‌های این حکومت‌ها موجب شد این اجلاس نتیجه چندانی نداشته باشد.
به‌هرحال دولت عربستان تلاش زیادی کرد تا به هرطریق ممکن جلوی توافق برجام را بگیرد اما موفق به این مهم نشد. بعد از این مرحله، سعودی‌ها سعی کردند با صرف هزینه‌های هنگفت در آمریکا جلوی تصویب برجام را کنگره این کشور بگیرد، که باز هم موفق نشد.
بدون شک اجرائی‌شدن برجام باعث ناخشنودی رقبای منطقه‌ای ایران می‌شود که صحبت‌های علنی پادشاه اردن و وزیر امورخارجه عربستان مؤید این مسئله است و این ناامیدی به‌این‌دلیل است که آنها به‌خوبی می‌دانند برداشته‌شدن موانع ظالمانه در چند سال اخیر، ازجمله لغو تحریم‌های ضد ایرانی باعث می‌شود انرژی ذخیره‌شده ایران آزاد شود و ایران بتواند سیاست‌های اصولی خود در منطقه را با قدرت بیشتری پیگیری کند و کشورمان بتواند با دستان بازتری به پیاده‌سازی اهداف ملی و منطقه‌ای خود که مبتنی‌بر اعاده صلح و ثبات در منطقه است، بپردازد. علاوه‌براین درشرایطی‌که کاهش قیمت نفت فشار زیادی را بر کشورهای صادرکننده این کالا آورده است، آزادشدن مبالغ زیادی از منابع مالی مسدودشده ایران، در این مقطع زمانی که حاصل فروش‌های پیشین نفت بوده است، وضعیت مناسبی را پیش روی کشورمان قرار خواهد داد و موهبتی الهی در زمان کاهش شدید قیمت نفت خواهد بود. براساس گزارش‌های رسانه‌ای بین 29 میلیارد تا 150 میلیارد دلار از دارایی‌های ایران بعد از برجام آزاد خواهد شد؛ حتی اگر مبلغ 29 میلیارد دلار هم درست باشد، بدون شک در کوتاه‌مدت این مبلغ هنگفت، نیازهای زیادی از جمهوری اسلامی ایران را رفع خواهد کرد و هزینه‌های بالاسری سرسام‌آور کنونی برای دورزدن تحریم‌ها را حذف خواهد کرد.
درباره کاهش قیمت نفت و دردسرهای عربستان دراین‌باره نیز باید گفت: عربستان در طول سال‌های گذشته به‌ویژه بعد از ظهور بیداری اسلامی در سال 2011، با تکیه بر درآمدهای هنگفت حاصل از قیمت‌های بالای نفت، به‌دنبال دو هدف داخلی و خارجی خود بوده است؛ یعنی در داخل با افزایش برنامه‌های رفاهی و توزیع مستقیم پول بین آحاد جامعه، مانع از بروز شورش یا انقلاب شده است و در خارج نیز با صرف هزینه‌های هنگفت سیاستی مبتنی‌بر دلارهای نفتی را در دستور کار داشته است. کاهش درآمدهای نفتی عربستان از یک سو و اضافه‌شدن توان مالی ایران از سوی دیگر موجب می‌شود معادلات منطقه به نفع سعودی‌ها نباشد. همچنین در فضای پس از اجرای برجام، ائتلاف چهارگانه ضد داعش ایران، روسیه، عراق و سوریه نیز با قوت بیشتری پیگیری خواهد شد.
باید این نکته را نیز درنظر داشت که تنش‌های رخ‌داده بین ایران و عربستان در این مقطع را نباید فقط به برجام ربط داد و چنین گمان کرد که برجام موجب افزایش تنش‌ها در منطقه شده است؛ دراین‌باره باید عوامل اصلی و غیراصلی را از یکدیگر تفکیک کرد و به‌عبارت‌دیگر باید گفت: افزایش تنش‌ها بین تهران، ریاض و سایر کشورها، نه به دلیل برجام، بلکه بیشتر حاصل ائتلاف چهارگانه ایران، روسیه، عراق و سوریه است؛ این ائتلاف موجب شد روندهای منطقه‌ای تا حد زیادی به نفع جبهه مقاومت تغییر کند و گروه‌های تکفیری مانند داعش، جیش‌الاسلام و حامیان آنها در موضع انفعال قرار گیرند. تا قبل از اعلام این ائتلاف جدید، کشورهای حامی داعش و سایر گروه‌های تکفیری تلاش می‌کردند با واردکردن کشورهایی مانند ایالات متحده به بحران سوریه، این بحران منطقه‌ای را به یک بحران جهانی ارتقا دهند و از‌این‌طریق زمینه را برای تغییر حکومت در سوریه و همچنین تجزیه عراق فراهم کنند.
بااین‌وجود موفقیت ائتلاف چهارگانه باعث شد جریان به‌صورت برعکس جهانی شود؛ یعنی یک قدرت جهانی مانند روسیه بعد از دهه‌ها در جهتی خلاف منافع کشورهای حامی داعش وارد بحران شود و به‌همین‌دلیل تنش‌آفرینی‌های مصنوعی اخیر عربستان علیه ایران، نه تنها به دلیل برجام، بلکه حاصل تحولات راهبردی ایجادشده در منطقه به‌واسطه تشکیل این ائتلاف ضد تروریستی جدید است. بااین‌وجود، تحرکات کشورهایی مانند عربستان در دوران پسابرجام باید به‌صورت دقیق ارزیابی شود؛ چراکه این توافق بیش‌ازپیش این کشورها را برای انجام اقدامات غیرمعقول تحریک خواهد کرد و باید هوشیاری لازم را بعد از جشن اجرای برجام حفظ کرد.
رایزن سابق فرهنگی ایران در سازمان ملل و رئیس گروه مطالعات خاورمیانه در وزارت خارجه
منبع: روزنامه وقایع الاتفاقیه
49310
نظر شما