موتزارت موسیقی ایران

شاید نخستین دوست هنری «مجتبی میرزاده» من بودم. به این دلیل که وقتی در سال 1339 برای نخستین بار به کرمانشاه دعوت شدیم من در آن موقع محصل کلاس نهم دبیرستان بودم. گروهی درست کرده بودیم و به عنوان کنسرت دانش­آموزی به کرمانشاه دعوت شدیم. در آنجا نوجوان هنرمندی را به ما معرفی کردند: به نام مجتبی میرزاده؛ نوجوانی بسیار محجوب و کم‌حرف، ولی بسیار پرتوان و تکنیکی در سازش خودش یعنی ویولن بود. جالب اینکه در آن زمان با تئوری موسیقی و تکنیک­های پیشرفته نت موسیقی آشنایی داشت. البته سازهای دیگری مانند عود، سه­تار و سنتور را می­زد ولی تخصصش بیشتر در ساز ویولن بود. آشنایی ما از آنجا آغاز شد و بعد در تابستان 1340 که مسابقات هنری از طرف استان‌های مختلف به نام اردوی رامسر برگزار شد. من از تهران در رشته سنتور، اول شدم میرزاده از کرمانشاه در رشته ویولن اول شد. برادران کامکارها از کردستان و بعد محمدرضا لطفی در تار مقام نخست را بدست آوردند. از آن تاریخ به بعد؛ مجتبی میرزاده هر دو، سه ماه یک مرتبه به تهران و به تمرین­های ما می‌آمد و با هم تمرین می­کردیم. یادم است برنامه­های رادیویی آن زمان به نام شما و رادیو بود که در هر فصل از شهرستان­های مختلف جوانان نخبه را معرفی می­کردند. از همان موقع ایشان آهنگ­های محلی کردی را تنظیم کرده بود که ما با گروه خود در این برنامه اجرا می­کردیم. و البته یکی دو ساز دیگری هم با ما همراهی می‌کردند مثلاً امیر بیداریان با تمبک. خواننده­ای بسیار خوش­آوا بود وی هم از کرمانشاه آمده بود؛ به نام هاشم ربیعی. این دوستی ما با مجتبی میرزاده همین طور ادامه داشت و بعد مجتبی میرزاده در ادامه با توجه به نبوغی که در نوازندگی و آهنگسازی داشت، درخشش خاصی پیدا کرد و به عبارتی حرفه­ای شد. وی در ضبط­های استودیویی بسیار آرشه درخشانی داشت. اگر شش نوازنده ویولن به همراه وی در ارکستر نوازندگی می­کردند. ساز وی بسیار نمایان بود. مطمئن باشید که آهنگ­های قدیمی و معروفی که با صدای خوانندگان قدیمی اجرا می­شد یک­ پای آن و به عبارتی استخوان­بندی ارکستر آن از میرزاده است. این نوازنده توانا به طور اتفاقی توانست آهنگسازی فیلمها را به عهده بگیرد. از ویژگیهای میرزاده در ساخت موسیقی فیلم، این بود که در آخرین لحظه اجرا، آن نغمات به وی الهام می­شد. هیچ وقت از پیش ترکیب­بندی و نت­نگاری نمی­کرد. همان آن به وی دیکته می­شد. چنین خلاقیت و استعداد ماواریی داشت. من به یاد دارم بسیاری از آهنگهایی که وی برای فیلم­های سینمایی یا سریال­ها می­ساخت، ملودی­هایی که باید در لابلای تصاویر قرار گرفت، در آخرین لحظه به ذهنش می‌رسید و نت آن را می­نگاشت و با کیفیت بسیار خوب آن­را ضبط می­کرد.

حال بجاست خاطره­ای از وی نقل کنم. در مهمانی میزبان موسیقی زیبایی گذاشت که من متوجه شدم که این موسیقی باید ساخته یک ایرانی باشد. در حالی که دیگر مهمانان می­گفتند خیر این آهنگساز روسی یا خارجی است. من با اطمینان گفتم اینن آهنگساز قطعاً ایرانی و مرجحاً میرزاده است. زیرا کمانچه­ای در اثر بود که من ذهنم به وی معطوف شد. منتها من چون موسیقی را قبلاً نشنیدم، نتوانستم اظهارنظر قاطع کنم. به همین خاطر، گفتم چه خوب است که با خود میرزاده در میان بگذاریم. با وی تماس گرفتیم کمی افسرده حال بود. برای وی موسیقی را گذاشتیم وی گفت: بله! کاری از من است. موسیقی فیلم دالاهو است. تعریف می­کرد من یکبار صبح رفتم استودیو در اتاق فرمان استودیو نشستم و فیلم را دیدم به صورت بداهه این موسیقی را ساختم. می­گفت عمده سازهای ارکستر را خودم زدم تا جایی که تبدیل به یک ارکستر بزرگ شده بود! یکی از ویژگی­های میرزاده این بود که همواره در پشت صحنه کارهای هنری می­کرد.

در این‌جا بجاست به حلقه­ای اشاره کنم که در کنار میرزاده، رشد قابل توجهی در عرصه موسیقی داشتند. بابک بیات در همان سال‌ها به ما پیوست، وی ابتدا خواننده و سپس به تشویق من آهنگساز بزرگی شد. از سویی ایرج جنتی عطایی ترانه­سرایی را با ساخت ترانه برروی آهنگ‌های بنده آغاز کرد.

بگذریم. اما من میرزاده را یک نابغه و به عبارتی موتزارت موسیقی ایران می­دانم. زیرا موتزارت هیچگاه پشت پیانو آهنگسازی نکرد. همان لحظه اجرا به وی الهام می­شد. به عنوان نمونه موسیقی کوچک شبانه، موسیقی است که موتزارت در مصاحبه­ای گفته بود: من وقتی پشت ساز نشستم، یکدفعه این آهنگ به ذهنم خطور کرد. مجتبی میرزاده در حال و هوای ایرانی همین شرایط را داشت. البته با توجه به محدودیتهایی که وی در زندگی داشت، نتوانست آن نبوغ خدادادی را اعمال کند. موتزارت در عنفوان جوانی فوت کرد و میرزاده هم در اوج پختگی در سنین میان سالی فوت کرد. واقعاً حیف و صد حیف که چنین هنرمندی را از دست دادیم. یادش گرامی