افزایش نابرابری توزیع درآمد

ضریب جینی از سال 1348 تا قبل از سال 1362 در اکثر سال‌ها بیش از 4/0 بوده است از سال 1363 تا سال 1386 این عدد حدود 4/0 می‌باشد (به غیر از سال‌های 1381 و 1382 که این رقم نزدیک 42/0 بوده است). نوسان این شاخص بین سال‌های 1363 تا 1386 ناچیز می‌باشد و بخشی از این تفاوت را می‌توان ناشی از خطاهای نمونه‌گیری فرض نمود و به طور کلی می‌توان گفت که توزیع درآمد از سال 1363 تاکنون در ایران تغییر چندانی ننموده است.

«سهم 40درصد خانوارهای کم‌درآمد» که تا قبل از سال 1363 اکثرا کمتر از 13‌درصد بود (بدین‌معنی که 40درصد خانوارهای کم‌درآمد فقط 13درصد از کل درآمد (هزینه) جامعه را دارا بوده‌اند)، از سال 1363 به بعد در اکثر سال‌ها بیش از 15درصد بوده است و در بین این سال‌ها نوسان چندانی ننموده است.

سهم «40درصد خانوارهای با درآمد (هزینه) متوسط» که تا سال 1358 در بیشتر موارد کمتر از 36درصد بود از سال 1359 به بعد همواره بالای 36درصد بوده است. تغییرات این شاخص در بین این سال‌ها بسیار ناچیز بوده است. «سهم 20درصد خانوارهای با درآمد بالا» که تا سال 1358 همواره بالای 50درصد بوده است از سال 1359 به بعد همواره کمتر از 50درصد بوده است. نوسانات این شاخص نیز پس از سال 1359 بسیار کم بوده است. نسبت 10درصد ثروتمندترین به 10درصد فقیرترین خانوارها تا قبل از سال 1363 در بیشتر سال‌ها بالای رقم 20 (20برابر) بوده است، از سال 1363 به بعد در همه سال‌ها پایین‌تر از رقم 20 بوده است. نوسانات این شاخص نیز پس از سال 1363 بسیار کم بوده است.

اما در سال 1386 ضریب جینی به رقم 4045/0 رسید که کمی بیشتر از ضریب جینی در سال 1385 (4004/0) می‌باشد که نشان‌دهنده بدتر شدن و یا نابرابری بیشتر در سال 1386 است.

سهم 40درصد خانوارهای کم‌درآمد از کل هزینه‌ خانوار در سال 1386 به 42/15درصد رسید که کمی کمتر از رقم مشابه درسال 1385 (63/15درصد) می‌باشد. سهم 20درصد خانوارهای با درآمد بالا از کل هزینه خانوار در سال 1386 به 18/47 درصد رسید که از رقم مشابه درسال 1385 (84/46درصد) کمی بیشتر است. نسبت هزینه 10درصد ثروتمندترین به 10درصد فقیرترین خانوارها در سال 1386 به 2/15 برابر رسید که کمی بیشتر از رقم مشابه در سال 1385 (9/14برابر) می‌باشد. سهم دهک دهم از کل هزینه خانوار در سال 1386 به 6/30درصد رسید که کمی بیشتر از عدد مشابه درسال 1385 می‌باشد (1/30درصد)
در مجموع می‌توان گفت که کلیه شاخص‌ها نابرابری توزیع درآمد در سال 1386 بدتر از شاخص‌های مشابه در سال 1385 می‌باشد.

البته محاسبات انجام شده بر مبنای هزینه خانوارها بوده است. دلیل این انتخاب این بوده است که خانوارها معمولاً پاسخ صحیحی به مقدار درآمد خود نمی‌دهند و معمولاً کم‌گویی می‌نمایند و هزینه خانوار می‌تواند متغیر تقریباً خوبی برای توزیع درآمد باشد. هرچند، توزیع درآمد برمبنای هزینه خانوار دارای اشکالاتی نیز می‌باشد. خانوارها (به ویژه خانوارهای با درآمد بالا) معمولاً همه درآمد خود را هزینه نمی‌نمایند و از طرف دیگر برخی از خانوارها ممکن است هزینه کنند ولی درآمد آنها کمتر از هزینه‌شان باشد (از فروش دارایی یا پس‌انداز هزینه می‌نمایند).

همچنین خانوارها دارای بعد خانوار متفاوتی هستند، دو خانوار با بعد خانوار متفاوت با درآمد (هزینه) یکسان می‌توانند دارای سطح زندگی متفاوتی باشند ولی در این محاسبات یکسان فرض می‌شوند. یک روش دیگر برای محاسبه ضریب جینی این می‌باشد که هزینه خانوارها یا بعد آنها تعدیل شوند و به طور سرانه این محاسبات انجام گیرد و در اصطلاح خانوارها با اندازه یکسان با هم مقایسه شوند.

با توجه به موارد فوق‌الذکر ضریب جینی به طور مطلق دقیق نمی‌باشد ولی به طور نسبی (مقایسه بین سال‌های مختلف) قابل اعتماد است.
بدیهی است که کم بودن ضریب جینی لزوماً به معنای وضع اقتصادی خوب خانوارها نمی‌باشد.

برخی از کشورهای با وضع بد اقتصادی دارای ضریب جینی پایینی هستند (نمونه آن کشورهای کمونیستی سابق که دارای ضریب جینی بسیار پایین بودند)، لذا ضریب جینی را می‌بایست با دیگر شاخص‌های اقتصادی (تولید ناخالص داخلی، درآمد سرانه و...) مورد ملاحظه قرار داد.

کشورهای آمریکای لاتین دارای بیشترین ضریب جینی هستند که حدود 5/0 می‌باشد و در کشورهای ثروتمند ضریب جینی حدود 3/0 است.
در کشورهای عضو OECD ضریب جینی اکثر کشورها بین 26/0 تا 36/0 و به طور متوسط 3/0 می‌باشد.

* کارشناس ارشد آمار بانک مرکزی ج.ا.ا