نسخه‌پیچان بی‌تخصص/ در فارس، خوددرمانی جای خودمراقبتی را گرفته است

از اینکه سالم هستند، خرسندند. و چه کسی است که از تندرستی دلشاد نباشد؟ اما برای تندرست ماندن کاری نمی کنند تا کارشان به پزشک و درمان برسد؛ که البته در بیشتر موارد، خود دست به کار شده و به جای «خود مراقبتی» به «خود درمانی» می پردازند. این شده که بیشتر مردم ایران به جای اینکه از بیمار شدن جلوگیری کنند، منتظر میمانند تا بیمار شده و خود را درمان کنند؛ هرچند بسیاری برای درمان هم سراغ پزشک نمی روند و ترجیح می دهند «خود درمانی» کنند. این طور که به نظر می رسد، 40 درصد ایرانیان خودسرانه دارو مصرف میکنند بی آنکه از پیامدهای آن آگاه باشند و این طور که معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی شیراز به سرویس گزارش «خبرجنوب» می گوید، پیامدهای مصرف خودسرانه دارو حتی اگر به سرعت خود را نشان ندهد، پس از سال ها ممکن است به تهدیدی برای سلامت انسان تبدیل شود. البته اين همه در شرایطی است که نوع بشر با بحران تازه ای روبرو شده است؛ از آنجا که بیشتر داروهایی که مردم در خوددرمانی آن را مورد استفاده قرار می دهند، «آنتی بیوتیک» است، این خطر وجود دارد که بدن هرچه بیشتر در برابر آنتی بیوتیک ها مقاوم شود و آن وقت دیگر درمان ساده نخواهد بود. جز این، مردم مهمترین رکن خود مراقبتی، یعنی ورزش و تحرک را در تندرست ماندن خود جدی نگرفته اند.

پیامدهای جبران ناپذیر
شاید مشهور ترین نمونه خوددرمانی، مادری باشد که در شهر بابل استان مازندران برای درمان شپش سر دختر 7 ساله اش از سم کشاورزی استفاده کرد و کودک به این خاطر جان خود را از دست داد. اما او تنها نیست؛ همان طور که گفته شد، برآورد می شود 40 درصد از مردم ایران خودسرانه دارو مصرف می کنند؛ این یعنی تقریبا از هر 2 نفر، یکی به خاطر تجربه قبلی و یا توصیه دوستان دست به استفاده از دارویی خاص می زند. محمد رضا. ش، یکی از همین افراد است که به خاطر یک مشکل روان شناختی به استفاده از یک داروی ویژه بیماریهای روان پزشکی روی آورد و برای مدتی طولانی به مصرف دارو ادامه داد؛ غافل از اینکه این دارو ممکن است به کلیه و کبد آسیب برساند. او اکنون با نارسایی کلیه روبرو است ولی بسیاری از افرادی که این دارو را مصرف می کنند از پیامدهای احتمالی این دارو به قدری بی خبر هستند که برای «تناسب اندام و لاغری» و حتی برای احساس شادی آن را مصرف می کنند. آن طور که حسین نیک نهاد، معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی شیراز به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید، تمایل ایرانیان به خوددرمانی ریشه در گذشته دارد: «متاسفانه خود درمانی رسمی است که از گذشته در کشور ما وجود دارد ولی همزمان کسی خود مراقبتی را اجرا نکرده است و چه بسا معنای آن را نداند. حقیقت این است که خود درمانی یعنی مصرف خودسرانه دارو. به واقع، برخی مردم می بینند که از دوستان یا آشنایانشان کسی این دارو را مصرف کرده و یا اینکه خودشان تجربه استفاده از آن در گذشته را دارند و به صورت خودسرانه آن را مصرف می کنند».

معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی شیراز تاکید می کند که با مصرف خود سرانه دارو، بعید نیست که پیامدهای مصرف دارو متوجه مصرف کنندگان شود؛ او می گوید: «دارو را همیشه پزشکان و متخصصان باید تجویز کنند وگرنه پیامدهای مصرف خودسرانه دارو شامل حال مردم خواهد شد؛ عوارضی که گاهی خود را سال ها بعد نشان می دهد».

نیک نهاد می افزاید: «آمار دقیقی از شمار مردمی که دارو را به صورت خودسرانه مصرف می کنند در دست نیست اما برآورد میشود که شمار آنان 40 درصد باشد. باید به یاد داشته باشیم که دارو برای بدن یک فرآورده خارجی به شمار می رود و مانند غذا نیست که بدن بخواهد آن را به خود جذب کند و بدن تلاش می کند آن را خارج کند در نتیجه مردم نباید خودسرانه دارو بخورند؛ چه اینکه بسیاری از پیامدهای مصرف خود سرانه دارو سال ها بعد خود را نشان می دهد».

اما پرسش این است که چگونه شهروندان به جای اینکه در اندیشه تندرستی باشند و تلاش کنند بیمار نشوند در برخورد با بیماری رویکردی «خودسرانه» در نظر میگیرند؟

تمرکز بر درمان به جای پیشگیری
شاید این روزها هیچ نوع بیماری همچون چاقی سلامت مردم ایران را تهدید نکند. تحرک کم باعث شده بسیاری از شهروندان به انواع بیماری ها دچار شوند؛ از بیماری هایی چون قند خون، فشار خون و از دست دادن کلیهها گرفته تا بیماری های کوچکتر و درمان پذیرتر. واقعیت این است که فرهنگ خود مراقبتی و پیشگیری از بیماری در ایران شکل نگرفته و در چند دهه اخیر که دانش پزشکی در ایران پیشرفت چشمگیری داشته، بیش از اینکه بر پیشگیری از بیماری تاکید شود، این دانش پزشکی بر درمان متمرکز شده است؛ اینک معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی شیراز هم بر این باور است که خود مراقبتی را کسی به مردم یاد نداده است؛ او ادامه می دهد: «خود مراقبتی به شیوه غذا خوردن درست، رعایت مسائل بهداشتی و سبک زندگی سالم گفته می شود تا فرد سالم یا بیمار بتواند زندگی با کیفیتی داشته باشد. از این رو ما مرکزهای مراقبت سلامت را در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی راه اندازی کرده ایم و این مراکز در استان فارس هم ایجاد شده اند تا مردم به متخصصان تغذیه، پزشکان و حتی روان شناسان دسترسی داشته باشند و به مردم آموزش لازم داده شود».

همان اندازه که 40 درصد ایرانیان خودسرانه دارو مصرف میکنند، 40 درصد آنان هم تحرک کافی ندارند؛ چه اینکه هم اکنون بسیاری از کسانی که با بیماریهای ناشی از چاقی دست و پنجه نرم میکنند کارمندان و کسانی هستند که به اقتضای شغلشان تحرک جسمانی کمتری دارند.اما آنچه نگران کننده است، وضع کم تحرکی در میان مردم فارس است؛ آن طور که وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی اعلام کرده است، مردم فارس با بیش از 53 درصد بیشترین کم تحرکی را در میان مردم کشور دارند و استانهای سیستان و بلوچستان و بوشهر با فاصله ای اندک پس از فارس قرار می گیرند. این یعنی کم تحرکی در استان فارس با میانگین کشوری - یعنی 40 درصد- فاصله چشمگیری دارد و این یعنی احتمال ابتلای بیشتر مردم فارس به بیماریهایی که ناشی است از کم تحرکی. که بیش از همه کم تحرکی خود را در چاقی نشان می دهد. از قرار معلوم، پرتحرکترین مردم ایران هم همسایه استان فارس هستند؛ یعنی اهالی استان کهگیلویه و بویر احمد. این است که اگر در فارس شمار کسانی که از قند خون، چربی و فشار خون، انواع سرطان ها و از دست کلیه رنج می برند همیشه بالا باشد؛ چه اینکه هم اکنون نزدیک به 8 هزار نفر زیر پوشش انجمن حمایت از بیماران کلیوی به سر می برند و آن طور که مسئولان این انجمن خیریه اعلام کرده اند، روزانه در فارس، یک و نیم نفر به شمار کسانی که از بیماریهای کلیوی رنج می برند افزوده میشود. نباید این نکته را فراموش کرد که اگر کسی بیمار باشد و دیگری سالم، بدان معنا نیست که افراد سالم همیشه تندرست می مانند؛ چه اینکه حافظ شیرازی روزی سروده است: «سلامت همه آفاق در سلامت توست/ به هیچ عارضه شخص تو دردمند مباد».

46