با اينكه مسجد جامع عتيق يادگار 12 قرن معماري، هنر و خلاقيت و همچنين اجراي مراسم خاص مذهبي و سنتي شيرازي هاست و نمونه آن را در هيچ كجاي ايران نمي بينيم، اما بي مهري ها به اين بناي تاريخي ادامه دارد.طولاني شدن روند مرمت ها، تخريب قسمت هاي عمده اي از تزئينات و كاشي كاري هاي مسجد، عدم معرفي اين بناي مذهبي در ابعاد ملي و بين المللي، همچنين ثبت نشدن مسجد 1200 ساله شيراز در فهرست جهاني، بخشي از مصايبي است كه اين بناي تاريخي با آن مواجه است؛ بنايي كه هنوز كاربري خود را حفظ كرده و همچنان عنوان كهن ترين مسجد فارس را به خود اختصاص داده است.به گزارش خبرنگار سرويس گردشگري «خبرجنوب»، مسجد جامع عتيق كه به مسجد جمعه و آدينه نيز معروف است، در سمت شرقي حرم مطهر شاهچراغ(ع) واقع شده است. اين مسجد دوايواني در سال 281 هجري قمري و به دستور عمروليث صفاري ساخته شده و ساختمان مسجد كه اولين هسته تاريخي شهر شيراز است شامل بنايي مرتفع مي باشد كه داراي چندين حجره و شبستان است و برخي از قسمت هاي آن دوطبقه مي باشد. اين مسجد داراي 6 در ورودي و خروجي بوده است. ورودي ضلع شمالي به دروازه امام معروف است و كتيبه اي بر فراز آن قرار گرفته كه در دوره صفوي و در سال 1031 هجري قمري نگاشته شده است. اين كتيبه تاريخي، مرمت مسجد را در سال مذكور نشان مي دهد.
يكي از ويژگي هاي اين مسجد تاريخي، وجود بنايي مكعب شكل است كه از گچ و سنگ ساخته شده و حدود يك متر از سطح زمين بلندتر است و گرداگرد آن را ايواني به عرض 2 متر فرا گرفته. اين بنا كه در سال 752 هجري قمري به دستور شاه شيخ ابواسحاق اينجو حاكم فارس ساخته شده، به نام هاي دارالمصحف، بيت المصحف، خدايخانه و يا خداخانه خوانده مي شود و اين نام ها به آن جهت است كه اين مكان علاوه بر نگهداري قرآن هاي تاريخي و خطي، محل تلاوت قرآن نيز بوده است.
اين بناي تاريخي داراي 12 متر طول و 10 متر عرض است و در ضلع شرقي و غربي آن دو سنگ مشبك قرار دارد و در دو ضلع جنوبي و شمالي آن هم يك در ورودي است كه خاتم كاري است. در چهارگوشه خدايخانه، چهار ستون مدور مناره مانندي ديده مي شود كه نماي بيروني آن از سنگ هاي مكعب شكل آجرمانندي است كه لابه لاي آن سنگ هاي رنگين به كار رفته و با گچ نصب شده است. روي سنگ هاي ازاره پائين بنا نيز نقش و نگارهايي ديده مي شود.بنابر اين گزارش، قسمت هايي از مسجد عتيق به مروز زمان و در اثر زلزله هاي متعددي كه در دوره هاي مختلف تاريخي در شيراز رخ داده، بارها تخريب شده و مورد مرمت و بازسازي قرار گرفته است به طوري كه مي توان تاريخ اين مرمت ها را در كتيبه هاي موجود بنا در سال هاي 973 هجري قمري يا 1031 هجري قمري و همچنين 1092 هجري قمري به وضوح ديد.اين بنا در دي ماه 1310 به شماره 72 در فهرست ملي به ثبت رسيده و آن طور كه برخي از فعالين حوزه گردشگري و ميراث فرهنگي فارس معتقدند، جا دارد كه پرونده ثبت جهاني آن نيز تهيه شود. هرچند كه اين روزها مرمت اين بناي تاريخي تمامي ندارد و اكثر گردشگراني كه وصف مسجد را در كتب و اسناد تاريخي و گردشگري خوانده اند به محض ورود به بنا، متعجب مي شوند زيرا سال هاست اين بنا در حال مرمت است و داربست هاي مرمتي جزئي از تزئينات آن شده!اما آن طور كه معاون ميراث فرهنگي فارس به خبرنگار ما مي گويد؛ هيچ وقت پرونده مرمتي در بناهاي تاريخي و حساس با ويژگي هاي خاص بسته نخواهد شد. عبدالرضا نصيري اصل با بيان اينكه ساختار معماري بناي مسجد عتيق همچنان ناشناخته است، مي افزايد: اين مسجد تاريخي جزء بناهاي منحصربه فردي است كه به دليل حساسيت هاي موجود، روند مرمت ها با كندي همراه مي شود و تصميم گيري براي هرگونه عمليات بهسازي و مرمت در آن با دقت و نظر كارشناسي دقيق صورت مي گيرد.وي ادامه مي دهد: در حال حاضر اطلاعات اندكي از نوع معماري و ساختار اين مسجد در دست است و علت آن به وجود ساخت وسازهايي برمي گردد كه در دوره هاي مختلف تاريخي در بنا صورت گرفته است. به طور مثال هنوز كارشناسان نمي دانند كه در قسمت هايي زيرين بنا چه سازه اي وجود دارد و يا زير گچبري ها چه مصالحي به كار رفته است.نصيري اضافه مي كند: طرح مستندنگاري براي مسجد در سال 91 تهيه شده و مبناي مرمت ها اين مستندنگاري است، اما بنا فاقد طرح مرمت جامع است.معاون اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري فارس در ادامه با تاكيد بر اينكه تهيه طرح جامع مرمتي براي مسجد عتيق لزومي ندارد، مي گويد: تهيه اين طرح در حالي كه ما نمي دانيم در دل بنا چه مي گذرد بي فايده است.نصيري مي افزايد: عمدتاً طرح جامع مرمت براي بناهايي تهيه مي شود كه ساختار مشخصي دارند اما براي بنايي چون مسجد عتيق كه در دوره هاي مختلف تاريخي مورد بازسازي و مرمت قرار گرفته، اقدام ضروري نيست، اما با اين حال مرمت بنا با حساسيت و دقت لازم صورت مي گيرد.وي در بخش ديگري از اين گفت وگو به تعدد متوليان در مسجد عتيق اشاره مي كند و مي گويد: چنانچه اين بنا در اختيار يك ارگان و يا سازمان خاص بود، بي شك وضعيت بهتري داشت به طوري كه هم اينك اوقاف، ميراث فرهنگي و حتي هيات امناي مسجد، برنامه هايي براي مرمت و بازسازي اين بنا دارند.به گزارش خبرنگار ما، شهرسازي اسلامي در شيراز از مسجد عتيق شروع شده، به طوري كه مي توان شكل گيري هسته اوليه بافت شهري را از اين مسجد دانست. بازارهاي تاريخي شهر به مسجد عتيق متصل مي شده كه قديمي ترين بازاري كه قسمت هايي از آن هم اينك باقي مانده و قدمتش به قرن هفتم هجري ميرسد، بازار حاجي است.در واقع اين مسجد يادگاري از 12 قرن معماري ايراني- اسلامي است كه هنوز هم شيرازي ها مراسم جمعه وداع را در اين مسجد برگزار مي كنند و آن را جزئي از ميراث معنوي خود مي دانند.
46
نظر شما