سپیده سعیدی :بعداز مطرح شدن دوباره بحث زلزله تهران توسط رییس جمهور و هشدارهای جدی نسبت به آن توسط دولت سوال های زیادی ذهن شهروندان تهرانی را به خود مشغول کرده است ،این که وقوع زلزله تا چه حد جدی است ،این که این زلزله کی اتفاق می افتد و مهم تر این که فعالیتهای هسته ای ربطی به این موضوع دارد یا نه ،سوالاتی است که ما هم آنها را با دکتر بهرام عکاشه مطرح کردیم . دکتر بهرام عکاشه ،رییس دانشگاه علوم پایه دانشگاه آزاد اسلامی و کارشناس موسسه ژئو فیزیک دانشگاه تهران که سالهاست هشدار می دهد تهران را زلزله نابود می سازد معتقد است که مسئولان 30 سال دیر به فکر زلزله تهران افتادند گرچه امروز هم برای جلوگیری از این فاجعه اقدام خاصی انجام نداده اند . دکتر عکاشه که سالها پیش توسط پروفسور حسابی برای تحصیل درعلم زمین شناسی به دانشگاه های خارج از کشور از جمله کشور آلمان فرستاده می شود و در حال حاضر یکی از مطرح ترین اساتید زلزله شناسی در ایران است.
اصولا زلزله خیز بودن تهران از چه سالی مشخص شد ،چگونه زلزله شناسان قادر به تشخیص آن شدند ؟ آیا به جز تهران شهر های دیگر ایران هم در معرض این خطر جدی قرار دارند ؟
حدود 50 سال پیش اولین پایگاه زلزله نگاری در امیر آباد شمالی تهران تاسیس شد . درآن سالها زلزله شناسان آمریکایی در ایران حضور داشتند تا با دستگاه های پیشرفته فعالیتهای ناشی از فعالیتهای هسته ای شوروی را به ثبت برسانند و پس از ایجاد پایگاه های متعدد در این کشورو ثبت روزی 20 زلزله با قدرت بسیار پایین در تهران به این نتیجه رسیدیم که تهران یکی از زلزله خیز ترین مناطق ایران است.اگر چه که دیگر شهرهای بزرگ ایران از جمله مشهد و شیراز و تبریز را هم زلزله تهدید می کند.
در این برنامه ثبت زلزله مشخص شد شیراز ،تبریز ،مشهد که از دیگر شهر های بزرگ ایران به شمار می روند هم در منطقه زلزله خیز واقع شده اند . مناطقی که زلزله های بسیار بزرگی را در خود خواهد دید . اما این خطر تهران را بیشتر تهدید می کند.
علت مطرح شدن این بحث در شرایط فعلی چیست؟ ،آیا تغییرات خاصی مشاهد ه شده که مسئولان را وادار به بازگو کردن این خطر کرده است .
هیچ تغییرات خاصی در این روزها از نظر زمین ساختی و زمین شناسی نیافتاده است و پیش بینی می شود که وضعیت همواره اینچنین بوده است و حرف تازه ای در این زمینه نداریم . البرز میلیون ها سال است که زلزله خیز است و ما تازه 50 سال است که از زلزله خیز بودن آن با خبریم . تهران هم در دامنه جنوبی البرز واقع شده است در طول تاریخ در البرز مرکزی ده ها زلزله بزرگ رخ داده است.
وقوع این زلزله ها دوره تناوب خاصی دارد یعنی می توانیم زمان آن را تا حدودی حدس بزنیم ؟
نه . ندارد از دیدگاه زمین شناسی و علم زلزله شناسی در 2000 سال گذشته حداقل بیش از 8 بار این منطقه نابود شده است و دوباره احیا گردیده . مادر این منطقه شاهد زلزله های بزرگ 8 ریشتری بوده ایم اما در حال حاضر نمی دانیم که زلزله بزرگ تهران در چه دوره ای قرار دارد . در هیچ کجای دنیا هم نمی دانند علم هم نمی تواند جواب این سوال رابدهد . در واقع 4 مدت برای پیش بینی زلزله داریم . کوتاه مدت ،میان مدت ،بلند مدت و آنی . ما در مورد تهران تنها می توانیم بگوییم که بلند مدت است ودعا کنیم که زلزله به این زودی نیاید اگر چه الان حدود 200 سال است این اتفاق نیافتاده است.
حالا فرض کنیم که این زلزله در راه است ،آیا امکان تمرکز زدایی تهران وجود دارد ؟ تا چه اندازه این اقدام عملی است ؟
در شهر تهران ما از کمترین فضا برای زندگی برخورداریم . جای پارک اتومبیل وجود ندارد و در صورت وقوع چنین اتفاقی برای امداد رسانی ما حتما به مشکل بر می خوریم . باید در این راستا دولت راه کاری پیدا کند تا جمعیت از تهران پراکنده شود . ما در تهران طبق گفته شهردار تهران 40 در صد بافت فرسوده داریم و در نظر بگیرید این 40 در صد بافت فرسوده می تواند چه فاجعه ای به بار آورد و من ایمان دارم که در حومه شهر تهران بافت فرسوده بیشتری وجود دارد . شهرداری یقینا تا به امروز به دادن مجوز برای ساخت و ساز دقت لازم را نداشته است و نظارت در این مورد کنترل نشده بوده است . مثلا ساخت مغازه در حیاط منزل ،ساخت طبقات اضافی برای یک متر عقب نشینی . در این جا باید به جرات عنوان کرد که حرکت رییس جمهور برای تمرکز زدایی از تهران ستودنی است اگر اجرایی شود . به طور مثال دانشجویان کاردانی و کارشناسی در تهران تحصیل نکنند وتنها کارشناسی ارشد و دکترا را در تهران داشته باشیم . وزارتخانه ها و شرکت ها از تهران بیرون بروند . این اقدامات شدنی است بستگی به آن دارد که ما تا چه اندازه زلزله را جدی بگیریم . امروز نیاز داریم که پایتخت را تکه تکه کنیم و جمعیت این شهر را کاهش دهیم .
عده ای معتقدند فعالیتهای هسته ای می تواند عامل زلزله باشد ،این گمان تا چه حدبه واقعیت نزدیک است ؟
به هیچ وجه فعالیتهای هسته ای نمی تواند نقشی در زلزله ای که قرار است در تهران بیاید داشته باشد . زلزله معمولا در عمق 20 کیلو متری اتفاق می افتد اما فعالیتهای هسته ای نهایتا در شعاع هزار متری زمین رخ می دهد . این گمان اشتباه است و با علم مطابقت ندارد . ما در روز زلزله های کوچک و لحظه ای یا همان آنی بسیار ثبت می کنیم . تنها این گسل است که دلیلی بر وقوع زلزله در سراسر دنیا می شود . گسل هایی که به جز آن مثلث که در مرکز ایران واقع شده است در سراسر ایران وجود دارد .
گسل های تهران در کدام نقاط شهر واقع شده است ؟
اول باید بگویم که گسل های تهران پتانسیل ایجاد زلزله های 7 ریشتری دارند . که خود عاملی بر مخربی و بزرگی آنهاست . گسل تهران شامل گسلهای زیر است . از لشگرک تا غرب تهران به طول 90 کیلومتر که محله های لشگرک ،شمیران ،سوهانک ،کن تا کرج ، ،گسل بزرگ ری که قدرت تخریب بسیار زیادی دارد ،و گسل معروف عباس آباد که اتفاقا چندان مخرب نیست نسبت به گسلهایی که گفتم . اصولا تهران در انتهای رشته کوه های البرز واقع شده است . این چین خوردگی زمین که رشته کوه البرز را به وجود آورده می تواند با دیگر به وجود آید . یعنی بار دیگر شاهد چین خوردگی زمین باشیم .
شما می گویید 50 سال است که متوجه زلزله خیزی تهران چه اقداماتی انجام دادید تا در همان سالها جلوی فاجعه گرفته شود واین بحران ساماندهی گردد ؟
ماهمه سعی خود را به کار گرفتیم تا در نشریات داخلی و خارجی اطلاع رسانی کنیم این اقدام را دقیقا در روزهای آغاز انقلاب اسلامی انجام دادیم در آن روزها عده ای از مسئولان اظهار کردند که مردم می ترسند و لزومی ندارد که رعب وحشت در دل مردم ایجاد نماییم . این در حالی بود که جنگ تحمیلی هم آغاز شد و تهران رو به افزایش جمعیت پیش رفت .در واقع مهاجرت بی رویه به تهران از اقصی نقاط ایران به ویژه غرب و جنوب ایران خود دلیلی بر فاجعه آمیز ترشدن این اتفاق بود. در واقع فاجعه از همان روزها در تهران آغاز شد با شهرک سازی در تهران و در اطراف آن که به هیچ عنوان در ساخت این ساختمانها اصول و قواعد به صورت کامل رعایت نشد . نه تنها در آن زمان خطر کمتر نشد بلکه بیشتر هم شد .
از معضلات و مشکلات تهران بگویید و اینکه چه عواملی خطر را بعد از زلزله در تهران بیشتر می کند.
در واقع خطر جدی برای تهران از همان سالهای بعد از جنگ احساس می شد . در سال 1368 قرار بود به جای تهران پایتخت دیگری در نظر گرفته شد . که کرباسچی شهردار وقت تهران پیشنهاد احداث بزرگراه را برای حل بحران تهران کرد و امروز می بینیم که بزرگراه های تهران همچنان مملو از ماشین هستند .من روزی را در نظر می گیرم که با آمدن زلزله عبور ماشین ها در بزرگراه ها غیر ممکن می شود و ماشین های امداد رسانی هیچ کدام نمی توانند از جای خود حرکت کنند . تا زمانی که بتوان به مردم امداد رساند عده زیادی از بین می روند . از طرفی باید در نظر داشت که تهران بافت فرسوده زیادی دارد همه این خانه ها در کوچه های باریک ساخته شد ه اند . حال در سال 89 قرار داریم و به هر دلیل که یکی از آن دلایل می تواند تمرکز زدایی باشد رییس جمهور عنوان کرده که باید تمرکز زدایی کنیم . اقدامی بسیار شایسته اما چرا اینقدر دیر . مسئولان این روزها اعلام می کنند که قرار است در تهران زلزله بیاید . این حرف بسیار درست است . اما برای جلو گیری از بحران آن چه اقداماتی انجام داده اند و چه برنامه هایی دارند .
با توجه به علم زلزله شناسی و اتفاقاتی که در تاریخ رخ داده است آینده تهران را چگونه پیش بینی می کنید ؟
تهران یقینا با خاک یکسان خواهد شد و بی شک زلزله در تهران رخ خواهد داد زلزله ای 7 ریشتری که بیشتر برای مسئولان هشدار است .
نظر شما