در همه تجربه‌های موفق توسعه پرهیز از تجمل و زیاده‌روی در مصرف به مثابه یک مؤلفه کلیدی مطرح بوده است. در دوران امام خمینی یک دگرگونی بنیادی در الگوی مصرف را شاهدهستیم. شواهد تاریخی حکایت از آن دارد که گرایش افراطی به مصرف‌های غیرضرور تجملی و اغلب وارداتی بعد از شوک اول نفتی به ابعاد انفجار‌آمیز رسیده است.
براساس گزارش گروه مهندسان مشاور فرانسوی «ست» در سال 1356 پیش‌بینی شده بود که اگر ایران بخواهد سال 65 ، 10 سال پس از مطالعه مزبور، یک سال بدون بحران را سپری کند حداقل باید 65 میلیارد دلار واردات داشته باشد.
اما به لطف هوشمندی مدیریت توسعه کشور توسط امام خمینی(ره) سال 65 را به گونه‌ای سپری کردیم که کمتر از 10 میلیارد دلار واردات داشتیم. ضمن آن که با چندین مسئله حاد پیش‌بینی نشده در آن گزارش نیز روبه رو بودیم و کشور نیز بدون بحران اداره شد.
یکی از تناقض‌های بزرگ مکتب نئوکلاسیک در ایران که در اسناد برنامه اول توسعه قابل مشاهده است، این است که نئوکلاسیک‌های وطنی آن زمان مدیریت توسعه کشور را مورد نکوهش قرار می‌دادند که ارز ارزان مشوق مصرف ارزان است. اما زمانی که خود برنامه اول را طراحی کردند با مشاهده رفتار مصرفی جامعه در ده ساله اول پس از انقلاب اذعان کردند که الگوی مصرفی جامعه در آن زمان (سال 67) یکی از آرمانی‌ترین تکیه‌گاه‌ها برای حرکت به سمت توسعه است. در آن دوره بالاترین سطح اهتمام به تأمین نیازهای اساسی وجود داشت. اما در عین حال مصرف بی‌رویه و تجملی نیز حتی‌المقدور کنترل می‌شد.
هیچ تجربه موفق توسعه را سراغ نداریم که در گام‌های اولیه توسعه اقدام به مهار امیال و مصرف تجملی نکرده باشد. در مطالعاتی که در مورد روند توسعه چین، تایوان و کره منتشر شده مشخص شد که آنها در مورد این مسئله بسیار حساسیت دارند و سخت‌گیرانه‌ترین اقدامات را در این راستا صورت می‌دادند اما تزلزل‌های کنونی در روند مدیریت توسعه کشور بدون تردید ناشی از تشویق امیال و هوس‌ها است و بیش از دو دهه است که به این مسئله دیگر چندان حساسیت وجود ندارد و از همین ناحیه نیز بیشترین خسارت‌ها به کشور وارد شده و در آینده نیز در صورت عدم اصلاح و تصحیح سیاست‌ها کشور همچنان متضرر خواهد شد.
*عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی
نظر شما