تنگناهای تئاتر ایران

هرچند سرانجام گره از جلسه مطبوعاتی معاون هنری و اعلام برخی سیاست​ها (باز هم تا حدی کلی و ناگویا) گشوده شد، اما گره از کار حکومت مطلق دولتی بر تئاتر گشوده نشد. گویی مدیریت دولتی به راحتی حاضر به دست کشیدن از اختیارات بی​کرانه خود و واگذار کردن (دست کم بخشی از) تصمیمات در حوزه تولید به خود تولید کنندگان هنری نیست و همچنان اصرار بر پیمودن مسیر ناصواب پیشین دارد.

با این همه شاخصه​های موجود در تفکر و سخنان تازه معاون جدید هنری، به ویژه دفاع از قرارداد تیپ ارائه شده توسط خانه تئاتر، گویای نوعی استعداد تعامل میان ایشان و اهل تئاتر است و امیدی را در دل‌ها روشن می​کند که شاید از این پس ماشین مدیریت دولتی تئاتر با شنیدن حرف​های برخی دلسوزان این وادی در مسیر صحیح​تری حرکت کند.

- در شورای انتخاب آثار و اجرای عمومی نمایش​ها، گرچه هنوز برتری کمّی آشکارا با کارمندان دولتی به جای هنرمندان است، اما قائل شدن چنین امر مهمی که به طور مستقیم با زندگی و معیشت هنرمندان ارتباط دارد به شورا و گونه​ای ضابطه و خارج کردن آن از سلایق و اغراض شخصی افراد، نوعی حرکت به پیش و آئین​مند شدن این مهم است.

- از سوی دیگر اولویت دادن به تولید تئاترحرفه​ای به جای سیاست آماتورپرور جشنواره​گرا نیز دیگر نکته مطلوبی بود که در صحبت​های معاون هنری جلوه می​کرد، نکته​ای که سال‌هاست از طرف کارشناسان تکرار می​شود و به نظر می​رسد چندان گوش شنوایی نیافته است. به ویژه جدا کردن مدیریت (و نیز بودجه) جشنواره​ها از مدیریت تئاتر نیز امری ضروری است که نه تنها فرصت کافی برای پرداختن به تولید حرفه​ای تئاتر را به نحو بهتر فراهم می​کند، بلکه از فساد ناشی از تجمع قدرت نامحدود در دست یک مدیر نیز جلوگیری خواهد کرد.

- گرچه شاید تغییر واقعی در عرصه تئاتر، نه وابسته به جابجایی نام​ها و افراد، بلکه تغییر سازوکار و آیین موجود آن باشد، با این همه بلاتکلیفی در ابقا یا خروج مدیران سبب شده که حوزه تئاتر به ویژه برنامه​ریزی برای تولید آن، بیش از پیش بی​سامان شود که متاسفانه سخنان اخیر معاون هنری باز هم این بلاتکلیفی را دامن زده و پا درهوایی مدیریت تئاتر را تداوم بخشیده است. پیدا نیست جهت تغییر یا ابقای کارشناسانه مدیران چقدر زمان دیگر لازم است و چرا اساساً پیش از ورود به اتاق معاونت چنین کارشناسی صورت نگرفته است. 

- اما شاید شاه بیت سخنان حمید شاه‌آبادی، دفاع جانانه وی از ممیزی (هم در خوانش متن و هم در بازبینی اجرا) باشد. گرچه ضابطه​مند شدن نظارت و دور شدن از ممیزی سلیقگی خواست خانواده تئاتر است، اما دفاع محکم معاون هنری از موجود هول​انگیزی به نام «سانسور» جای تامل دارد که اگر (به نظر برخی) شرایط حاضر، حضور آن را گریزناپذیر کرده، بی شک حیات آن در فردایی که هنرمند و دولتمرد به درک بالایی از ارزش صحنه رسیده باشند، دوام​پذیر نخواهد بود.

- با وجود آنکه بودجه تئاتر در سال گذشته چهارده میلیارد و هفتصد میلیون تومان اعلام شده بود، معاون هنری ارشاد با تعبیر افزایش چهل درصدی بودجه، رقم آن را از هفت میلیارد به ده میلیارد تومان اعلام می​کند. شاید هم چنانکه پیشتر اعلام شده بود از بودجه یاد شده پیشین تنها هفت میلیارد تومان آن به صندوق تئاتر واریز شده است.

حال پرسش اینجاست که، بر سر هفت میلیارد و هفتصد میلیون تومان دیگر چه آمده است؟ چه کسی باید پاسخگوی این پرسش باشد؟ از طرفی - فارغ از حساب و کتاب یاد شده- آقای معاون درباره چگونگی هزینه کردن 40 درصد افزایش بودجه توضیحی نمی​دهند و از سوی دیگر شیوه کلی و مبهمی که جهت ارائه یارانه​ها (که شاید به نوعی هدفمند کردن آن، مقصود باشد) بیان می‌شود، تکلیف حق و حقوق هنرمندان و بودجه تولید تئاتر نامشخص می​ماند. با این همه بحث یارانه و ستاندن آن از دست مشتری تئاتر فرصت دیگری می​طلبد که در یادداشت آینده به آن پرداخته خواهد شد.