آقای جعفریان و تحولات کتابخانه مجلس

آنهایی‌که تحولات حوزه کتاب را پی‌گیری و تعقیب می‌کنند، به قطع و یقین از پی‌گیری برخی تغییرات در برخی نهادها و کتابخانه‌های مهم و اثرگذار غافل نیستند، چرا که می‌دانند این تغییرات می‌تواند بر سرشت و سرنوشت تحقیقات و پژوهش‌ها در حوزه‌های مختلف فکر و فرهنگی و به خصوص تاریخی اثر بگذارد و در نهایت فروشد و فراشد حوزه و موضوعی را سبب شود.

از جمله این نهادها مرکز اسناد و کتابخانه مجلس است که با آمدن چهره‌ای علمی و صاحب صلاحیت همانند استاد رسول جعفریان، صورت و صبغه‌ای دیگر یافته و به قول یکی از  بزرگان فرهنگ که خود زمانی مدیریت یکی از این نهادهای مهم، «کتابخانه دانشگاه تهران» را عهده‌دار بود، انقلابی در کتابخانه و مرکز اسناد مجلس رخ داده است.

اگر بخواهیم دقیق‌تر و ظریف‌تر این معنا را بشکافیم، باید بر این نکته عمومی انگشت تأکید بنهیم که حضور متخصصانی که درکی امروزین از پدیده‌های فرهنگی دارند و علاوه بر آن شناخت عمیقی از حوزه و موضوع مورد نظر و از‌ آن مهم‌تر شخصیتی مورد اعتماد اهل فرهنگ و تاریخ را در خود جای داده‌اند، سبب می‌شود تا تحولات در یک حوزه و موضوع در آن واحد در چند حوزه و موضوع رخ دهد.

‌آقای جعفریان این ویژگی‌ را داشته و دارد که هم کارشناس خبره و خبیر حوزه کتاب و نشر و تاریخ بود، هم مورد اعتماد اهل فرهنگ و هنر و تاریخ و دین که بسیاری از اسناد و مدارک را در اختیار ایشان می‌نهادند (مثل خاطرات مرحوم محمدعلی فروغی که اخیرا با مقدمه استاد ایرج افشار از سوی مرکز اسناد مجلس کتاب شد) و یا دست‌نوشته‌های احسان طبری در نقد یک کتاب مهم درباره تاریخ ایران که باز هم در فصلنامه بهارستان منتشر شد و ...

هم اینکه خود نگاه بی‌طرفانه و غیرایدئولوژیکی به پدیده تحقیق و پژوهش دارند و معتقدند در مقام یک مسؤول باید اسناد و اطلاعات را در اختیار محققان و پژوهشگران قرار داد تا آنها به راحتی بتوانند به تحقیق و پژوهش بپردازند. این نگاه از‌ آنجا ناشی می‌شود که هرچقدر داده‌ها و منشاء ‌اطلاعات یک محقق،‌ دقیق‌تر و جامع‌الاطراف‌تر باشد، نتیجه کار دقیق‌تر خواهد بود و در نهایت انتفاع عمومی نصیب جامعه می‌شود و شهروندان یک جامعه هم هنگامی فهم و درکشان از پدیده‌ها و موضوعات تاریخی و فرهنگی برکشانیده خواهد شد که نگاه منظومه‌ای و بی‌طرفانه و چندجانبه را در اختیار داشته باشند و نه آنکه تنها یک روایت را، ‌آن هم در دنیایی با این هم اطلاعات و دسترسی آسان به آن، انتشار دهند و انتظار پذیرش و نهادینه شدن آن روایت را داشته باشند.

درک دقیق از فضای مجازی و سایبر و تحولات شگرف این حوزه دیگر ویژگی این چهره‌ فروتن، اما پرکار و کیفی‌کار عرصه تاریخ و فرهنگ است. ‌آقای جعفریان با شناختی که از پدیده اینترنت و دنیای مجازی دارند، سعی کردند کتابخانه و مرکز اسناد تحت مدیریت خود را هم با استفاده از این امکان و ظرفیت، سامان دهند و بروز برسانند. اکنون بسیاری از کتاب‌هاو نسخه‌های خطی این مرکز روی سایت این مجموعه قرار گرفته است و متن مذاکرات کامل مجلس در 100 سال گذشته که از دوره مدیریت حجت‌الاسلام ابهری (رئیس اسبق) کامل شده بود، هم در دسترس همگان است.

در ایران ما چند نهاد و کتابخانه مهم داریم که اسناد و اطلاعات منحصر به فردی در آنها وجود دارد که هر محقق و مورخی را آرزوی دست‌یابی به آن اسناد است. حتی به یاد دارم یکی از مورخین شناخته شده معاصر برایم تعریف می‌کرد که چند تن از مورخان و مستشرقان نامدار غربی در بازدیدی که چند سال قبل از آرشیو یکی از این مراکز داشتند، وقتی آن همه اسناد و اطلاعات آرشیوی را دیدند پیشنهاد دادند اگر امکان دارد ما را همین‌جا زندانی کنید تا بتوانیم از این اطلاعات و آرشیو‌ها استفاده کنیم.

هم‌اکنون اسناد و اطلاعات تاریخ ایران، در نهادهایی چون مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی و چند نهاد دیگر نگهداری می‌شود، اما سیاست و برنامه‌ای خاص برای بهره‌گیری از این اسناد و اطلاعات وجود ندارد.

از جمله مهم‌ترین مزایای شیوه مدیریتی آقای جعفریان این است که می‌تواند حسی از رقابت را در بین‌ نهادهای نظیر سبب شود. نهادهایی که در برخی از‌ آن​ها مدیرانی نشسته‌اند که شاخص‌ترین ناشران حوزه خود را هم نمی‌شناسند و درکی از تحولات امروزین نشر و کتاب و فرهنگ ندارند و  برخی مدیران آن به قول استاد باستانی پاریزی گویی مدیر «مارشیو»‌اند و نه آرشیو.