-"کویت فنلاند خلیج است" این عبارتی بود که محمد رضا پهلوی در دهه هفتاد برای توصیف سیاست خارجی کویت بکار می برد. کنایه ای به سیاست میانه دار کویت با استفاده از استعاره فنلاند که در اوج رقابتهای جنگ سرد کشوری شرقی ـ غربی مانده و با مسکو و واشنگتن توامان پیوندهایی دوستانه داشت.
در دو دهه اخیر این دوحه است که با پیگیری سیاستی خارجی متفاوت و جسورانه کویت آخرین مرحله جنگ سرد را تداعی می نمود. چند جانبه گرایی دوحه تا جایی بود که همزمان با حماس و تل آویو دارای پیوندهای رسمی و روابط آن با تهران نیز همیشه از دیگر شیخ نشینها بهتر بود.
-قطر البته به فنلاند بودن اکتفا ننمود.بلکه در ده سال گذشته به موازات افزایش تولید ناخالص ملی و تبدیل به یک غول گازی در مقیاس بین المللی در سیاست خارجی نیز بی پرواتر و بلندپروازتر شد.
رئالیسم نوکلاسیک تهاجمی احتمالا پارادایمی مناسب برای توصیف رویکردهای اصلی خارجی دوحه در سالهای اخیر است.
کشوری کوچک که به سرعت ثروتمند شده در جستجوی معمای امنیت، نهادها و اتحادیه های منطقه ای و همسایگان بزرگترش را نادیده گرفته و در صدد خرید نفوذ و جایگاه ژئوپولتیک بر می آید.امپراطوری رسانه ای الجزیره و ثروتهای هیدروکربنی نیز دو بال رویکرد تهاجمی جدید هستند.
مداخله قطر در تحولات بهار عربی تحولی انقلابی در سیاست خارجی چندجانبه گرا و نسبتا بیطرفانه سابق آن به شمار آمد و بویژه آن را در هماوردی و رقابت با همسایه بزرگ آن عربستان قرار داد.
در حالیکه عربستان و امارات متحده عربی نگران سرایت موج بهار عربی به کشورهای محافظه کار جنوب خلیج فارس بودند، قطر حمایت از اخوان المسلمین را در دستور کار قرار داد که اسلام سیاسی آن رقیبی جدی برای اسلام سنتی رژیمهای عرب غیرانتخاباتی بکار می رفت.
این چنین بود که غیر از سوریه تقریبا کلاه قطر و عربستان در همه جا در هم رفت. از مصر و تونس و لیبی در شمال آفریقا گرفته تا نحوه رویارویی با همسایه عجم بزرگشان در شمال خلیج فارس.
آنچه که قطر در خارج می کند البته نسبت چندانی با عملکرد داخلی آن ندارد. به عبارت بهتر این سیاست خارجی انقلابی و تا اندازه ای اسلامگرا، ادامه محافظه کاری سیاسی آن در داخل نیست. اما درآمد سرانه بالا و جمعیت اندک و اقتصاد قدرتمند قادر است دستکم به صورت موقت این تضادها را بپوشاند.
اما اقدام اخیر چهار کشور عربی نشان داد که در سطح منطقه ای کار به این سادگی نیست. برای یک کشور کوچک و با جمعیت اندک، پیگیری درازمدت نوواقع گرایی تهاجمی که در اصل پارادایمی برای توضیح رفتار کشورهای بزرگ و ثروتمند است، بدون هزینه و نامحدود نیست.
در واقع آنچه که اتفاق افتاد، تلاشی برای مهار جاه طلبی های منطقه ای قطر و تغییر رویکردهای اساسی آن است.
به عنوان یک پیامد کوتاه مدت این قطع رابطه می توان به تغییر صف بندیهای منطقه ای اشاره نمود. به صورت مشخص قطر به ایران و ترکیه نزدیکتر و سیاست آن در سوریه هم دستخوش تغییر می شود.
یحتمل بر این پایه با فعال شدن آمریکا در کنار عربستان و اردن در جبهه جنوبی سوریه، لاجرم نرمشهای سیسی در قبال اسد کمرنگ شود.
-" آشتی کنان عربها مانند جنگها و کرکری خواندنهایشان شکوهمند و پرهیاهوست." این گفته ابوایاد معاون فقید یاسر عرفات است که عمری در دربارها و کاخهای ریاست جمهوری شاهد نمایشها و شوهای سوررئال سیاست عربی بود. افراط در دوستی و دشمنی و نوسانهای مکرر بین ایندو وثابت قدم نبودن در هیچکدام، بخشی از روانشناسی قبیله است.
روح قبیله هنوز در سیاست عربی جاری و ساری است. هشام شرابی اندیشمند فقید فلسطینی در کتاب پدرسالاری جدید با استفاده از اسلوبی میان رشته ای به ظرافت بازتولید قبیله پدرسالار در تمامی گفتمانهای رایج جهان عرب از مارکسیسم گرفته تا اسلامگرایی و ناسیونالیسم را برملا کرده است.
مشابه اتفاقی که امروز افتاد در تاریخ معاصر عرب نه تنها بی سابقه نیست، بلکه مکرر رخ داده است. طرد مصر در سال 1979، طرد عراق در سال 1991 و طرد سوریه در سال 2011 همه با اجماعی نسبی و قاطع صورت گرفت ولی هیچکدام تا سر نبود.
در سال 1958 مصر و سوریه با سلام و صلوات جمهوری متحد عرب را اعلام نمودند، سه سال بعد با جنگ و دعوا از هم جدا شدند. عراق و سوریه در سال 1979 در آستانه ادغام کامل و مناقشه سر مرکزیت بغداد یا دمشق بودند، که ناگهان از هم بریدند و به دو خصم آشتی ناپذیر تبدیل شدند.
مقصود این است که اولا این وضعیت به جنگ ختم نمی شود و ثانیا دیرپا و درازدامن هم نخواهد بود. فرماندهی مرکزی نیروهای آمریکا در منطقه در قطر است و این هرگونه احتمال حمله به آن را منتفی می سازد.
مضاف بر آن همانگونه که در آغاز کدورت میان مصر و عربستان پیش بینی می شد، شکاف میان دو کشور از حد معینی فراتر نرود، در اینجا هم این فرض قابل تصور است.
کارشناس و تحلیلگر مسائل سیاسی و بین الملل
52310
نظر شما