تحرک دیپلماسی؛ از هزینه ها تا فایده ها

 این کشورها در کنار ترکیه، مکزیک، نیجریه، اتریش و ژاپن اعضای غیر دائم شورای امنیت در سال 2010 را تشکیل دادند. دیپلماسی ایران در شش ماه اخیر با تلاشی فراکیر و با سفرهای وزیر امور خارجه نشان داد که برای تبیین مواضع صلح آمیز هسته ای کشورمان برای این کشورها از هیچ اقدامی فروگذار نمی کند.

با تصویب قطع نامه چهارم علیه ایران علی رغم تلاشهای ایران برای ارتباط با اعضای غیر دائم شورای امنیت سازمان ملل انتقاداتی نسبت به عملکرد دستگاه سیاست خارجی مطرح شد. در این میان برخی کارشناسان معتقدند سفرهای دیپلماتیک چند ماهه اخیر مقامات ایران به کشورهای عضو غیر دائم شورای امنیت از حیث زیر سوال بردن اعتبار و عزت ایران جای بحث دارد.

جاوید قربان اوغلی، سفیر سابق ایران در آفریقای جنوبی و تحلیگر مسائل سیاسی با اشاره به اینکه مقام معظم رهبری اولویت های سیاست خارجی را بر اساس سه اصل عزت، حکمت و مصلحت تبیین کرده اند، می گوید که آقای متکی بیش از دو برابر وزرای پیشین امور خارجه به اکثر کشورهای جهان سفر کرده است اما شاید حتی یک دهم دست آوردهای وزرای خارجه قبلی را در دوران آقای متکی شاهد نباشیم. 

او این مساله را در عرصه دیپلماسی به معنای تحقیر ایران می داند و به خبرآنلاین می گوید: رفت و آمدهای دیپلماتیک مشمول پروتکل هایی است که عدم رعایت آنها به معنای القای نقاط ضعف و نیاز کشور است و هرگونه القای نیاز به زیان دولت و اعتبار یک کشور در عرصه جهانی است. وی در راستای توضیح نظرش به سفر منوچهر متکی وزیر امور خارجه به بوسنی و هرزه گوین اشاره می کند.

متکی در سفر به بوسنی اعلام کرد که اگر در طرف های مقابل تهران اراده سیاسی لازم وجود داشته باشد، پیشنهاد مبادله سوخت، موضوعی که می‌تواند موجب اتفاق و همکاری گردد و به نوعی به اعتمادسازی منجر گردد، همچنان روی میز قرار دارد. او همچنین حامل سلام گرم و دعوت محمود احمدی‌نژاد از اعضای شورای ریاست جمهوری بوسنی برای سفر به ایران بود اما در مقابل حارث سیلایجیچ رئیس شورای ریاست جمهوری بوسنی پیش از این سفر در بیانیه ای اعلام کرد که با هم‌پیمانان غربی خود در شورای امنیت سازمان ملل متحد در خصوص تحریم‌های احتمالی علیه ایران به علت برنامه هسته‌ای تهران، متحد خواهد شد. وی پیش از آنکه این بیانیه در رسانه ها منتشر شود، خطاب به متکی گفته بود" مردم بوسنی کم‌ حافظه نبوده و همیشه قدردان حمایت‌های ایران در دوران جنگ و حمایت از آنها در مسیر توسعه و همگرایی پس از جنگ خواهند بود."

بر اساس این بیانیه رسمی آمده بود که" بوسنی زمانی ‌که در نشست‌های بین‌المللی از جمله شورای امنیت سازمان ملل متحد، تصمیم‌گیری می‌کند، باید به منافع استراتژیکی که در ارتباط با امنیت و شهروندان خود است، توجه داشته باشد."

در مورد لبنان نیز وقایع بر اساس خواست ایران پیش نرفت؛ در حالی که لبنان یکی از امیدهای تهران برای ارائه رای مخالف به قطع نامه چهارم بود و بر همین اساس سفر وزیر امور خارجه کشورمان به لبنان را شاهد بودیم، روند تحولات بر خلاف انتظار ایران پیش رفت. سعد حریری با زحمت فراوان بعد از چند ماه فراز و نشیب موفق به تشکیل دولت خود شد و در اولین اظهارات در مورد ایران، از گسترش روابط با ایران استقبال کرد. منوچهر متکی نیز روز 30آذر به لبنان سفر کرد تا ضمن حمایت از دولت سعد حریری، عضویت این کشور را در شورای امنیت سازمان ملل متحد تبریک بگوید. محمود احمدی‌نژاد نیز در گفت‌و‌‌گوی تلفنی با میشل سلیمان اعلام کرد در صورت حمله رژیم صهیونیستی، ایران در کنار لبنان می‌ایستد. اما زمانی که قطع نامه چهارم به رای گذاشته شد بر خلاف پیش بینی ها لبنان رای ممتنع داد و از ارائه رای مخالف به سود ایران صرف نظر کرد.

این مساله نیز بسیاری از تحلیل گران ایران و لبنان را دچار شگفتی کرد و مانند مورد قبل کارشناسان را با این سوال روبه رو کرد که آیا ایران در دیپلماسی خود با اشتباه استراتژیک پیش رفته و چرخش به سوی کشورهای غیر دائم شورای امنیت تا چه اندازه به سود ایران بوده است؟ علاوه بر این آیا نهادهای نظراتی همچون مجلس بر فعالیتهای دیپلماتیک اشراف نظر دارند؟

جاوید قربان در این خصوص می گوید«قابل درک نیست که چرا مسئولین و مجلس شورای اسلامی کنترلی بر سفرهای دیپلماتیکی که دست آوردهای مثبتی برای کشور ندارد، نمی کنند. سفر به کشورهای غیر دائم شورای امنیت برای کاهش احتمال تصویب قطع نامه در این شورا علیه ایران در دستور کار چند ماه اخیر وزیر امور خارجه بود و آقای متکی به کلیه این کشورها سفر کرد و نهایتا شاهدیم که قطع نامه چهارم نیز تصویب شد.»

اما صباح زنگنه، یکی از تحلیل گران و دیپلماتهای باسابقه کشورمان مسائل سیاست خارجی ایران نظر دیگری دارد؛ او معتقد است وظیفه دستگاه دیپلماسی این است که در همه حال به تحرک خود در همه زمینه ها ادامه دهد و دیدگاههایش را با کشورهای مختلف مطرح کند؛ در عین حال وزارت امور خارجه باید ضمن اطلاع از نظرات کشورهای دیگر، در مورد نظرات و دیدگاههای جمهوری اسلامی ایران نیز اتمام حجت کند.

به گفته زنگنه حتی در صورتی که تصمیم گیران کشور از اینکه دیگر کشورها از پیش درباره مسائل ایران تصمیمات مورد نظر خود را اتخاذ کرده اند، مطلع باشند نیز باید تحرک دیپلماسی ادامه داشته باشد.

اما در مورد هزینه هایی که با سفرهای مختلف دیپلماتیک به کشور تحمیل می شود و بعضا نتایج مورد انتظار نیز حاصل نمی شود نیز این صاحب نظران دیدگاه های متفاوتی دارند.

جاوید قربان معتقد است بی تدبیری موجب افزایش هزینه های سیاسی، مالی و حیثیتی می شود. اما صباح زنگنه بر این باور است که «هزینه های بزرگتر در جاهای دیگری است و این سفرها هزینه قابل توجهی به حساب نمی آید. اگر دنبال هزینه های زیاد هستیم باید در جای دیگری به دنبال آن بود. در مسائل دیپلماسی و رفت و آمدهای دیپلماتیک این هزینه ها چشم گیر نیست.»

به گفته او «سفرهای دیپلماتیک در بعضی جاها نتیجه می دهد و در بعضی جاها هم نتیجه نمی دهد. شناخت مواضع و استدلال کشورها و نوع فشارهایی که بر آنها برای ارائه رای مخالف منافع ایران وارد شده است هر یک به نوبه خود در اتخاذ صحیح تصمیمات و نوع حرکتهای بعدی جمهوری اسلامی ایران تاثیرگذار است.»