تصاحب حقوق معنوی اثر هنری هواپیمای پرواز «IR655» توسط اداره کل حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان هرمزگان و انجمن هنرهای تجسمی این استان، اعتراض احمد نادعلیان صاحب این اثر هنر محیطی را به همراه داشته است. این اتفاق نشان داد که همچنان نبود قانون مدون در زمینه حفظ حقوق مادی و معنوی آثار هنری در داخل کشور و قانون تصویب نشده کپی‌رایت مشکلات جدی برای هنرمندان به همراه می‌آورد.
مدعی مجهول هواپیمای نادعلیان
احمد نادعلیان که به عنوان هنرمند فعال در زمینه هنرهای محیطی شناخته شده است، در اعتراض به تصاحب حقوق معنوی اثرش از سوی گروهی بی‌ارتباط با اثر، نامه‌ای به محمد شالویی، مدیرکل دفتر امور هنرهای تجسمی وزارت ارشاد نوشته و شکایت خود را به شرایط موجود اظهار داشته است.
در بخشی از این نامه نادعلیان با اشاره به زمان برگزاری پانزدهمین جشنواره هنرهای محیطی و افراد حاضر در این جشنواره اظهار کرده است:
«در گفتگوهای خبری آن زمان رسماً تأکید کرده بودم که این جشنواره هیچ حامی مالی نداشته و هنرمندان شرکت‌کننده در جشنواره با هزینه شخصی به هرمز سفر کردند و اینجانب به عنوان دبیر نیز برای برگزاری این جشنواره از هیچ نهادی وجهی دریافت نکردم. متأسفانه مدتی قبل متوجه شدم که اثر چند رسانه‌ای تولید شده است که اداره کل حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان هرمزگان و انجمن هنرهای تجسمی هرمزگان به عنوان مولدین اصلی این اثر معرفی شده‌اند. در لایه‌ای کمرنگ‌تر از مؤسسه فرهنگی - هنری پردیس تهران نام برده شده است که چنین مؤسسه‌ای در این جشنواره وجود نداشته و گمان نمی‌کنم وجود رسمی داشته باشد.»
وی در بخش دیگری از نامه خود آورده است: «هنرمندان بومی استان هرمزگان در جهت طراحی و شکل‌گیری این اثر هیچ نقشی نداشتند. حتی افراد نامعلومی درمخالفت با آن در اسکله جزیره هرمز پارچه‌نویسی نصب کرده بودند. مستندات تمامی مراحل طراحی این اثر نزد اینجانب موجود است و علاوه بر این مستنداتی که در روزنامه‌های آن زمان منتشر شده در روابط عمومی موزه هنرهای معاصر محفوظ است. در صورت نیاز این مستندات ارائه خواهند شد.» طبق اظهارات نادعلیان چند نفر که هویت آنها برای اداره کل حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان هرمزگان مشخص است، اطلاعات غلطی را در اختیار اداره کل حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدس هرمزگان قرار داده و طی توافقی در قبال این اثر پول دریافت کرده‌اند. در بخش دیگر نامه نادعلیان آمده است: «متأسفانه اعضای این جمع که خود را گروه معرفی می‌کنند، به دفعات آثار جمعی دیگران را با تغییرات اندکی تقلید و با چشمداشت مادی آن را اجرا می‌کنند. نمونه بارز آن قرار دادن پیام‌هایی در داخل بطری برای کودکان غزه بوده است که یک سال قبل از آن در پانزدهمین جشنواره هنرهای محیطی در همان مکان اجرا شده بود.» نادعلیان در پایان نامه از شالویی خواسته تا دستوری صادر کرده که براساس آن به صورت رسمی از مجرای اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی هرمزگان پیگیری شود که دقیقاً چه افرادی و چرا مدعی انجام این اثر هستند.
ثبت لحظه به لحظه خلق اثر
راحله زمردی‌نیا، عکاس این پروژه، درباره جریان تولید این اثر هنری و افرادی که در ساخت آن مشارکت داشتند، می‌گوید: افراد حاضر در جریان ساخت و اجرای هواپیمای «IR655» تقریباً 20 نفر بودند که همگی از دانشجویان دانشگاه شاهد، شهرهای مختلف بودند و از تهران برای اجرای این اثر راهی هرمزگان شدند.
او با اشاره به اینکه عکس‌ها از تمامی جریانات تولید این اثر موجود است، می‌گوید: «20 نفر در پایین کوه مشغول به کار بودند. از میان هنرمندان هرمزگانی هم هیچ‌کس در جریان اجرای کار نبودند و حتی یک سنگ را هم جابه‌جا نکردند. ما از طلوع آفتاب تا ساعت سه بعدازظهر مشغول به کار بودیم که عکس‌ها و فیلم‌های مربوط به آن موجود است و مشخص است که دقیقاً چه کسانی در جریان ساخت آن قرار داشتند.»
مصداق نامشخص قوانین
سعید فلاح‌فر، کارشناس مسئول امور هنری، درباره قوانینی که در کشور در زمینه حفظ حقوق مادی و معنوی آثار هنری وجود دارد، می‌گوید: «این قانون دارای دو بخش داخلی و خارجی است که بخش خارجی آن باید از طریق مجلس تصویب شود. اقداماتی در این زمینه صورت گرفته که بالاخره شاید با تأخیر شاهد اجرایی شدن آن شویم، اما در حوزه داخلی قانون مشخصی در این زمینه موجود است.» او درباره این قانون می‌گوید: «در قانون بخشی موجود است که با عنوان قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان که به حمایت از حقوق هنرمندان می‌پردازد.» او ادامه می‌دهد: «در فصل چهارم ماده 23 مشخص شده که هرکس تمام یا بخشی از اثری هنری را به نام خود یا با نام پدیدآورنده بدون اجازه، پخش و عرضه کند از 6 ماه تا سه سال به حبس محکوم می‌شود.» فلاح‌فر با تأکید بر اینکه در عرصه هنر صدور حکم کاری دشوار و پیچیده است، می‌گوید: «اثر هنری ویژگی‌های خاصی دارد که صدور یک حکم بدیهی و واضح و روشن که نشان دهد این اثر کپی است یا اصل را دشوار می‌کند. در مورد نقاشی و مجسمه که تکیه بر خلاقیت است باید در معنا و مفهوم اثر دقیق شد تا درک کرد که کار کپی است یا نه.»
نظر شما