انتخاب با شما،روسیه یا امریکا؟

جیمز کرچیک
آنچه این روزها در قرقیزستان اتفاق می افتد ، نکات آموزنده بسیاری در باب جغرافیای سیاسی به ما می آموزد . جمعه گذشته بود که رئیس دولت موقت در قرقیزستان از روسیه برای مهار ناآرامی های داخلی کمک خواست . شهرهای جنوبی اوش و جلال آباد تبدیل به محل ستیز میان محلی های ازبک و قرقیز شده بود . آخرین بار در سال 1990 اینچنین درگیری در مناطق جنوبی قرقیزستان جان حداقل 300 نفر را گرفته بود. در همان زمان هم سربازان روس راهی منطقه شدند و سرانجام پس از چندین هفته تقلا توانستند آرامش نسبی را برقرار کنند. این روزها آمار کشته شدگان چیزی بالغ بر دویست نفر اعلام شده است. بیم قحطی خواب شب را بر همگان حرام کرده است و البته هزاران نفر هم زخمی شده اند . هفته گذشته بود که رئیس دولت موقت وضعیت اورژانسی اعلام کرده و به صراحت اعتراف کرد که دولت کنترل مناطق جنوبی را از دست داده است .

منطقه جنوبی قرقیزستان به شکل سنتی در اختیار طرفداران رئیس جمهوری مخلوع قربان باقی یف است . از ماه آوریل که باقی یف به اجبار از قدرت برکنار و از کشور متواری شد، جنوب هم رنگ آرامش را به خود ندیده است . قرقیزستان تنها کشوری ست در دنیا که هم پایگاه های نظامی روس ها را در خود جا داده و هم میزبان نظامیان امریکایی است . پایتخت این کشور هم که منبع تغذیه کننده نیروهای ناتو فعال در افغانستان است . بسیاری از نخبگان سیاسی در قرقیزستان از جمله خانم رئیس جمهور در روسیه درس خوانده اند. قرقیزها به روس ها بسیار خوش بین هستند. این حس مثبت نسبت به روس ها در میان شهروندان کشوری که زمانی جز اتحاد جماهیر شوروی سابق بوده ، بسیار بعید به نظر می رسد . فراموشی خاطرات اشغال، سرکوب و خفقان سالهای ایستادن زیر یک پرچم برای بسیاری از شهروندان کشورهای جدا شده از روسیه، قابل فراموشی نیست . بخش اعظمی از این محبوبیت روس ها به واسطه سیاست های قربان باقی یف است . باقی یف مانند بسیاری از رهبران آسیا میانه مردی دیکتاتور و ناخوشایند بود که مخالفان را زندانی می کرد ، آزادی رسانه ها را بی معنا دانست و البته برای نهادهایی با محوریت فعالیت های اجتماعی و مدنی اندکی ارزش قائل نبود .

طبیعی است که ولادیمیر پوتین نخست وزیری روسیه اهمیتی به ویژه گی های دموکراتیک رهبران کشورهای همسایه نمی دهد . با این همه اواخر سال 2009 بود که لحن روسیه خطاب به باقی یف تغییر کرد. علت آن هم ارتباطی به نقض حقوق بشر و از این حرف های مدرن نداشت، علت وامی بود که روس ها به باقی یف دادند تا در ازای آن او پایگاه نظامی ماناس در اختیار امریکایی ها را تخلیه کند . ابتدا باقی یف نظر مساعد خود را اعلام کرد اما پیشنهاد واشنگتن برای بالا بردن اجاره بها به اندازه ای چرب بود که باقی یف نتوانست از آن چشم پوشی کند . روس ها از این سرپیچی و خلف وعده بوی خیانت را استشمام کردند. در نهایت روس ها به آرامی تخریب شخصیت باقی یف را در رسانه های داخلی آغاز کردند. قرقیزها بیش از برنامه های ملی خود، کانال های روسی را نگاه می کنند. در نخستین روز از ماه آوریل بود که روس ها بر حجم مالیات صادرات نفت به قرقیزستان افزودند. این حرکت جرقه اتفاقی بود که چند روز بعد منجر به فرار باقی یف شد . رهبران تازه نفس نیز در قرقیزستان از روسیه و کمک هایش نهایت سپاسگذاری را به جا آوردند. در خیابانهای قرقیزستان هم همگی روسیه را عامل نجات این کشور از دست دیکتاتورها می خواندند. روس ها نیز به سرعت حمایت خود را از دولت موقت اعلام کرده و باقی یف را به واسطه ظلم هایش لعن و نفرین کردند.

اکنون اما قرقیزستان در دامن نوعی بی نظمی سقوط می کند . روس ها از این ناآرامی هم بهره برداری می کنند. ناآرامی ها در جنوب قرقیزستان به شدت به ضرر روس ها و ثبات و امنیت در این منطقه است . روس ها که مقدمات اخراج باقی یف از قدرت را فراهم کردند اکنون برای کمک به مهار ناآرامی ها هیچ حرکتی از خود نشان نمی دهند .

روس ها به راحتی حتی درخواست مکتوب رئیس دولت موقت را نادیده می گیرند . به نظر نمی رسد که در روزهای آتی هم مسکو دست به حرکت جدی در این مسیر بزند .گویا دولت موقت از امریکا نیز درخواست کمک کرده و با پاسخ منفی روبه رو شده است . واشنگتن نیز مانند مسکو همراهی خود را به کمک های انسان دوستانه محدود کرده است . بی شک مسئولیت روسیه در قبال قرقیزستان به واسطه همجواری بیش از امریکا است . روس ها هرگز اهمیتی به ارسال کمک های انسان دوستانه به آسیب دیدگان ورای محدوده جغرافیایی خود نمی دهند .ایالات متحده نیز به ندرت جان سربازان خود را برای دخالت در ناآرامی ها داخلی کشوری که فرسنگ ها کیلومتر با واشنگتن فاصله دارد، به خطر می اندازد . در سومالی ، بوسنی و کوزو هم هر اتفاقی بیفتد امریکایی ها از دخالت نظامی حذر می کنند. قرقیزستان نیز به نوعی حیاط خلوت روسیه است . اکنون این پرسش به وجود می آید که آیا امریکایی ها از غیبت در حوزه سیاست خارجی در کشورهای دور از قاره خود هدف تنبیه بین المللی را دنبال می کنند؟ شاید بهتر باشد عملکرد امریکا در هایتی را با سکوت روس ها در قرقیزستان مقایسه کنیم .
ورلد افیرز هفدهم ژوئن / ترجمه : سارا معصومی