رویال سوسایتی لندن 350 ساله شد

فریبا فرهادیان: هفته پیش در انگلستان جشن تولد باشکوهی برگزار شد، یک جشن تولد علمی برای پدربزرگ فرهنگستان‌های ملی علوم. سیصدوپنجاهمین جشن تولد رویال سوسایتی لندن (انجمن سلطنتی لندن) در حالی برگزار شد که ملکه انگلستان هم مهمان ویژه صدها مغز برتر بریتانیا بود. مردم عادی نیز در این جشن شرکت کردند و از کنفرانس‌ها و برنامه‌های تلویزیونی زنده و نمایشگاه‌های علمی این رویداد بهره بردند. البته رویال سوسایتی لندن همانند دیگر گروه‌های نخبه در سرتاسر جهان به خوبی می‌داند که باید همچنان سخت کار کند تا بتواند درصدر بماند.

شرح عکس آغاز مطلب: مراسم دویست‌وپنجاهمین سالگرد تاسیس رویال سویایتی لندن، سال 1910 / 1289

فرهنگستان‌های علوم یا آن‌طور که مصطلح است آکادمی‌های ملی علوم، در بیش از 100 کشور دنیا با اهداف مشابهی شروع به کار کرده‌اند و البته موفقیت‌های متفاوتی هم در این راه داشته‌اند. گرچه بسیاری از آدم‌های مهم در دورانی به دنیا آمده بودند که کار در زمینه علوم خیلی پا نگرفته بود و یا همان گروه‌های اندکی هم که کار می‌کردند، باید فعالیتشان را تحت نظارت مستقیم دولت انجام می‌دادند؛ اما امروزه آکادمی‌ها دارای جوامع مختلفی هستند و باید پیامشان را نه فقط به دولت‌ها بلکه به‌طور مستقیم به مردم برسانند. این آکادمی‌ها باید تمام تلاش خود را بکنند تا بتوانند خود را با موضوع‌های مهم قرن بیست‌ویکم مثل تغییرات آب‌وهوایی یا غذاهای تراریخته ژنتیکی وفق دهند.

هر روز که می‌گذرد، ملت‌های بیشتری به دنبال راه‌اندازی چنین آکادمی‌هایی هستند که مخصوص به خودشان باشد. از آکادمی ملی علوم اتیوپی در آدیس‌آبابا گرفته که دو ماه پیش کارش را آغاز کرد تا آکادمی ملی علوم آمریکا (NAS) در واشنگتن که 1100 کارمند تمام وقت دارد و سالانه 200 گزارش برای دولت تهیه می‌کند.

رویال سوسایتی لندن و آکادمی ملی علوم آمریکا، بزرگ‌ترین آکادمی‌های علومی هستند که دو الگوی کاری کاملا متفاوت دارند. رویال سوسایتی لندن یک انجمن خودتاسیس است که هیچ نقش رسمی دولتی ندارد، اما آکادمی علوم آمریکا تحت نظارت مستقیم کنگره این کشور فعالیت می‌کند.

وجود برخی تفاوت‌ها بین این دو را شاید بتوان در تاریخچه آن‌ها یافت. آکادمی ملی علوم آمریکا را یک حامی قدرتمند یعنی آبراهام لینکلن در سال 1863 تاسیس کرد، اما رویال سوسایتی لندن توسط خود دانشمندان پایه‌گذاری شد و هدف آن، ترویج علم و ارتقای آن بود؛ گرچه این انجمن نیز به زودی توانست از حمایت پادشاه چارلز دوم برخوردار شود. چندی نگذشت که رویال سوسایتی مثل دیگر انجمن‌ها دست به وضع قوانینی برای خود زد و انتخاب اعضایش را آغاز کرد.

استاندارد درحد تیم ملی!
این انجمن توانسته است استانداردهای بالای خود را همواره و به واسطه برگزاری یک فرایند انتخاباتی پیچیده سالانه حفظ کند. در این شیوه انتخاب اعضا که از سال 1847 تاکنون ادامه داشته، اعضای جدید به شبکه کمیته‌های بخشی معرفی می‌شوند و پس از برگزیده شدن توسط آن‌ها، تک‌تک اعضا باید بر شایستگی آن‌ها تاکید داشته باشند. نکته جالب در این انتخابات این است که همواره سعی می‌شود افرادی انتخاب شوند که سنشان بین 40 تا 50 باشد.

قدرت و نفوذ این انجمن بسیار بالاست، به‌طوری که پیتر هنسی، تاریخ‌دان دانشگاه کوئین‌مری لندن در این باره گفته است: «انباشته قدرت رویال سوسایتی لندن بالاست و وقتی یافته‌ای را اعلام می‌کند، مردم توجه بسیار زیادی به آن می‌کنند».

ویلیام والدگریو، وزیر علوم دولت محافظه‌کار انگلیس از سال 1990 تا 1994 هم با این موضوع موافق است و در سخنانش گفته است: «من فکر می‌کنم رویال سوسایتی لندن از پرستیژ بسیار بالایی برخوردار است».

از زمان وزارت وی بود که این انجمن رویکرد بیشتری نسبت به کارهای عمومی از خود نشان داد. این کار با انتخاب رابرت می، فیزیک‌دان استرالیایی، به‌عنوان پنجاه و هشتمین رییس انجمن در سال 2000 تکمیل شد. می پیش از این، مشاور علمی دولت انگلستان بود و کمک کرد این انجمن از حالت درون‌گرایی به حالت توجه به اجتماع برسد.

پس از می، مارتین ریس ریاست انجمن را برعهده گرفت. وی گرچه به پای می نمی‌رسد، اما یک دانشمند رسانه‌ای است و کمک کرد تا رویال سوسایتی در اذهان عمومی پررنگ‌تر جلوه کند. تحت ریاست او بود که انجمن دست به تاسیس مرکز سیاست‌گذاری علوم زد تا بهتر تصمیم بگیرد روی کدام موضوع کار کند و چه گزارشی را ارائه دهد.

یکی از اولین انتشارات این مرکز، گزارشی بود که در سپتامبر 2009 / شهریور 1388 در زمینه مهندسی آب‌وهوا منتشر شد. جیمز ویلدسون، مدیر این مرکز معتقد است گزارش مزبور باعث شد توجه انجمن محققان بریتانیا به موضوعات مهمی چون باروری ابرها معطوف شود.

ریس به مستندهای تلویزیونی توجه ویژه دارد و علاوه‌براین یکی از برنامه‌های او برای جشن 350 سالگی انجمن، برگزاری کنفرانسی مشترک بین انجمن و نشریه نیچر راجع به موضوعات علمی 50 سال گذشته است.

سیاست انجمن بر چیست؟
در سرتاسر اقیانوس اطلس هیچ آکادمی ملی علومی به حد آکادمی ملی علوم آمریکا به دولتش وابستگی ندارد. درگیری این آکادمی با مسائل علمی به شیوه‌ای متفاوت از رویال سوسایتی لندن است. در این زمینه باید گفت که بیشتر مطالعاتی که آکادمی ملی علوم آمریکا انجام می‌دهد، با درخواست کنگره است و هزینه آن نیز از طریق آژانس‌های دولتی پرداخت می‌شود. همین موضوع هم باعث شده این آکادمی حمایت وسیع‌تری از افراد متخصص خود داشته باشد. گرچه ایرادی بزرگ‌تر در این کار است و همین قضیه باعث شده انجمن تحت نظارت موشکافانه کنگره و دولت آمریکا باشد. 

در این آکادمی تنوع اعضا نیز بسیار کم است. می که خود عضوی از آکادمی ملی علوم آمریکاست، بر این نکته اعتقاد دارد که این آکادمی خیلی بیشتر از رویال سوسایتی لندن تحت فشار است. به گفته وی اعضای این آکادمی باید دو بار فکر کنند، چون گزارش‌هایی را می‌نویسند که پول آن را دولت می‌دهد و بنابراین نباید باعث دشمن‌تراشی برای دولت و نیز کنگره امریکا شوند.

جنبش جهانی
امروزه در سراسر جهان آکادمی‌های ملی علوم به‌دنبال توسعه نقش عمومی خود هستند. بروس آلبرتز، رییس پیشین آکادمی ملی علوم آمریکا در این زمینه گفته است جنبش امروزی به‌دنبال این است که آکادمی‌ها صدایی برای علم در هر ملتی باشند.

آکادمی سلطنتی علوم سوئد در استکهلم که توسط کارل لینوس و دیگر دانشمندان در سال 1739 تاسیس شد و هم‌چنین آکادمی هنر و علوم سلطنتی هلند در آمستردام که در سال 1808 تاسیس شده، جزو قوی‌ترین آکادمی‌های ملی علوم در اروپا محسوب می‌شوند. در آفریقا نیز آکادمی‌های متعددی تاسیس و یا بازگشایی شده‌اند که از آن جمله می‌توان به آکادمی علوم اتیوپی اشاره کرد که تلاش زیادی در جذب دانشمندان جوان و رهبران موثر دارد.

تمامی این آکادمی‌ها در سراسر دنیا با یکدیگر متحد شده‌اند تا بتوانند روی موضوعات مطرح روز مثل گرمایش جهانی کار و تحقیق کنند.