مدتی است بحث آبیاری مزارع سبزی جنوب تهران توسط فاضلاب تصفیه شده بر سر زبان‌ها افتاده است.
بر اساس پیش‌بینی متخصصان جمعیت چند میلیونی تهران روزانه هزاران تن سبزی و صیفی مصرف می‌کنند. قسمت اعظم این محصولات در 16000 هکتار اراضی حاصلخیز جنوب شهر تهران و اطراف شهرری تولید می‌شود.
از طرف دیگر کلان‌شهر تهران روزانه حجم بسیار عظیمی زباله و همچنین 2 تا 3 میلیون متر مکعب آب را به صورت فاضلاب تولید میکند. این فاضلاب آلوده مستقیم برای آبیاری سبزی‌کاری‌های جنوب تهران استفاده می‌شود.
اما رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در ارتباط با آبیاری مزارع سبزی با استفاده از فاضلاب‌های شهری می‌گوید: «طبق استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست استفاده از فاضلاب‌های تصفیه‌شده برای آبیاری محصولاتی که خام خورده می‌شوند، مجاز است.»
دکتر کاظم ندافی می‌افزاید: «وزارت بهداشت درخصوص آبیاری مزارع کشت سبزی در حومه تهران و شهرهای دیگر کشور با فاضلاب اطلاعاتی را جمع‌آوری کرده است.»
اما کارشناسان مختلف از جمله دکتر حمید محمودی، سرپرست گروه بهداشت محیط و حرفه‌ای دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به ممنوعیت آبیاری مزارع سبزیجات با فاضلاب می‌گوید: «در صورت شناسایی افراد متخلف با آنها برخورد می‌شود اما متأسفانه هنوز هم به علت عدم وجود مرکز تصفیه فاضلاب در جنوب تهران شاهد آبیاری برخی از مزارع با آب فاضلاب هستیم.»
او می‌افزاید: «شاید آلودگی میکروبی بعد از شست‌وشو و ضدعفونی کردن برطرف شود اما آلودگی شیمیایی جذب شده در گیاه قابل رفع نیست.»
دلیل اصلی نگرانی اکثر متخصصان آلودگی آب، محیط زیست و پزشکان هم عدم وجود مرکز تصفیه فاضلاب در جنوب تهران و وجود فلزات سنگین در سبزی و صیفی‌جات پرورش‌یافته در این مزارع است. آنها با نگرانی، رواج انواع سرطان در پایتخت و دیگر شهرهای کشور را یکی از نشانه‌های مصرف این‌گونه سبزیجات می‌دانند.
استفاده از فاضلاب، چرا؟
با وجود پیشرفت 27درصدی طرح تأسیس شبکه فاضلاب تهران طی 14 سال گذشته، اختصاص ندادن بودجه لازم برای اجرای این طرح (سالانه 50میلیارد تومان) و عقب‌ماندگی اجرای طرح، سبب شده اتمام احداث این شبکه به بیش از 50 سال زمان نیاز داشته باشد.
به گفته اعضای شورای شهر تهران، اگر بودجه لازم (که 2 هزار میلیاردتومان کمبود دارد) فراهم نشود، آلودگی مزارع شهر تهران به فاضلاب همچنان ادامه خواهد داشت.
دکتر بهروز بهزاد، متخصص آلودگی آب، به خبر می‌گوید: «حدود 40 سال پیش کانال‌های فاضلاب امروزی، مسیر انتقال آب کشاورزی ری از رودخانه کن، دره‌های البرز جنوب و بخش‌های شمالی تهران بود و آب زلال را به ری و زمین‌های کشاورزی منتقل می‌کرد. اما امروز آن کانال‌ها، همان مقدار آب را به این خطه منتقل میکند. این حجم بالای فاضلاب که سرشار از آلاینده‌های آلی و شیمیایی است، علاوه بر جاری شدن در مسیل فاضلاب‌ها با نفوذ در زمین، سفره‌های آب زیرزمینی را نیز آلوده می‌کنند.»
او می‌افزاید: «گاهی آلودگی سرب آب‌های سطحی و فاضلاب منتقل شده از تهران به 400 برابر استانداردهای معمولی می‌رسد. عناصر آلاینده دیگر همچون نیترات و سولفات هم به همین صورت است.»
این در حالی است که به عقیده دکتر میرکی، مدیرکل محیط زیست و توسعه کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی ایجاد تصفیه‌خانه در جنوب تهران و سرمایه‌گذاری بر تغییر فرهنگ و استفاده بهینه از آب تصفیه‌شده می‌تواند خدمت بزرگی به محیط زیست و کشاورزی کشور بکند به شرطی که تمام استانداردهای ملی آب ایران رعایت شود.
آسیب محیط زیست
استفاده از فاضلاب برای آبیاری مزارع کشاورزی جرم سنگینی دارد.
مهندس حمید محمودی، سرپرست گروه بهداشت محیط و حرفه‌ای دانشگاه علوم‌پزشکی تهران می‌گوید: در صورت شناسایی چنین مزارع و کشتزارهایی به دادگاه مدنی و طبق دستور قضایی تخریب، از بهره‌برداری جلوگیری و حتی شخم زده می‌شوند. برخی از این زمین‌ها هم تغییر کاربری داده و مسکونی می‌شوند.
اینجاست که متخصصان محیط زیست از عملکرد قوه‌قضاییه و عدم نظارت وزارت بهداشت و سازمان محیط زیست شکایت دارند و معتقدند شخم زدن و تغییر کاربری محیط زیست را تخریب میکند.
دکتر بهروز بهزاد، استاد دانشگاه شهید بهشتی و کارشناس بهداشت آب با اشاره به وجود کارگاه‌های مختلف در اطراف این مزارع می‌گوید: کارگاه‌های آبکاری که در این محل وجود دارند آلودگی خطرناک سیانور دارند.
این کارشناس می‌افزاید: این واحدها به صورت پنهانی وان‌های حاوی مواد مختلف شیمیایی‌شان را به راحتی داخل کانال‌های آب می‌ریزند و در این زمینه کنترلی صورت نمی‌گیرد.
موضوع دیگری که کارشناسان را نگران کرده وجود نیترات در فاضلاب و محصولات این مزارع است.
دکتر اسماعیل کهرم، استاد دانشگاه محیط زیست دانشگاه آزاد معتقد است: مادامی که مشکل شبکه فاضلاب تهران برطرف نشود این معضل بزرگ وجود دارد.
او می‌افزاید: تغییر کاربری این مزارع و تبدیل آن به واحدهای مسکونی و... تبعات هولناکی دارد. متأسفانه تماس مستقیم با این مواد، زندگی در خاک آلوده و سرشار از نیترات و دیگر فلزات سنگین از جمله سرب، سیانور و... سبب‌ساز ابتلا به سرطان در انسان و نابودی موجودات دیگر و آسیب جبران‌ناپذیر به محیط‌زیست می‌شود.
تبعات انسانی
استفاده از فاضلاب تصفیه شده در اکثر نقاط جهان امری معمول و عادی است. فاضلاب تصفیه‌شده به دقت کنترل می‌شود تا از مواد آلوده‌کننده به دور باشد.
اما به دلیل عدم وجود مرکز تصفیه فاضلاب در جنوب تهران، کشاورزان از فاضلاب خام برای آبیاری محصولاتشان استفاده می‌کنند.
طبق پژوهش‌های انجام شده هرگرم مدفوع حدود یک‌میلیون عدد (استریشیا کلی) حدود 22میلیون استرپتوکوک و مقادیر قابل‌توجهی اسپور و انواع موجودات زنده بیماری‌زای دیگر دارند.
دکتر بیژن محمودی، فوق‌تخصص گوارش به خبر می‌گوید: استفاده از سبزی و صیفی‌جات عمل آمده در این مزارع بسیار خطرناک است، چون میکروب‌هایی مانند انواع هپاتیت، روتا ویروس و آدنو ویروس، عوامل تک‌یاخته‌ای مانند آمیب ژیاردیا و تخم انگل‌های پریاخته‌ای نظیر کرم شلاقی، آسکاریس و... را راهی بدن انسان میکند.
او می‌افزاید: متأسفانه پختن سبزیجات هم باعث مرگ این‌گونه میکروب‌ها نمی‌شود. پس باید از مصرف این‌گونه سبزی‌ها خودداری کرد تا از پروسه سخت، طولانی و گران بیماری‌ها جلوگیری کرد.
اما عناصر دیگری که سبب ساز بیماری‌های گوناگون از جمله سرطان در انسان می‌شوند فلزات سنگین از جمله نیترات، سرب، سیانور و... هستند.
دکتر محمدجعفر ملکوتی، خاک‌شناس و استاد دانشگاه تربیت‌مدرس به خبر می‌گوید: وجود بالای نیترات، کادمیوم، سرب و... در خاک سرطان‌زاست. به عنوان نمونه غلظت نیترات در سبزیجات باید 50میلی‌گرم در هر کیلوگرم وزن تازه (وزن محصول بلافاصله پس از برداشت) باشد ولی متأسفانه میزان این فلز در اغلب اوقات بسیار بالاتر از سطح استاندارد است.
برنده مقام نخست کشاورزی آکادمی علوم جهان سوم می‌افزاید: یکی از دلایل سمی بودن سبزی و صیفی‌‌های مزارع جنوب تهران، طعم و مزه خاص و سرعت بالای خراب شدن آنهاست.
شایان ذکر است که برخی از متخصصان سیستم گوارش از جمله رئیس مرکز مطالعات سرطان کشور چندی قبل اعلام کرده بود دلیل رشد سریع انواع سرطان معده در کشور وجود فلزات سنگین در محصولات کشاورزی است که شهروندان مصرف می‌کنند.
نظر شما