روایتی از چهار سال روند رو به قعر صنعت قند و شکر

مریم نعیمی:

چهار سال از رکوردشکنی واردات شکر به کشور می گذرد، اما هنوز این صنعت 114 ساله جورکش سیاست نادرستی است که سال 1385 گریبان این صنعت را گرفت و تولید شکر را از یک میلیون و 258 هزار تن در سال 85 به 450 هزار تن در سال 88 کاهش داد.

ارزانی شکر در بازارهای جهانی در سال 1385 و اختلاف قیمتی که این محصول با تولیدات داخلی تجربه کرده بود، زمزمه گر سودی شد که دولت را به بهانه تنظیم بازار داخل و همچنین جوابگو نبودن تولیدات داخلی به کاهش تعرفه واردات شکر ترغیب کرد و در پی آن واردات دو میلیون و 481 هزار تنی شکر به کشور رقم خورد.

اکنون با گذشت چهار سال از این رکورد شکنی وارداتی، بهانه تنظیم بازار به دست فراموشی سپرده شده و بهای شکر در بازار داخلی به کیلویی هزار و 300 تومان رسیده است.

بهای شکر در حالی در بازار داخل رو به گرانی گذاشته که انگیزه های تولید در داخل کشور به واسطه واردات بی رویه این محصول طی چهار سال گذشته کمرنگ و کمرنگ تر شده است.

بر طبق آمارهای انجمن صنفی قند و شکر، تولید این محصول از سال 1350 تا کنون همواره وضعیت مناسبی را پشت سر گذاشته است و در سال های 84 و 85 نیز فاصله چندانی تا تامین کامل نیاز بازار داخل نداشت و بیش از دو سوم راه خودکفایی را پیموده بود، اما اکنون این صنعت چشم به واردات و تولیدی نیم بند دوخته است.   

در آغاز دهه 80 تعرفه واردات شکر خام 100 درصد و تعرفه واردات شکر سفید 150 درصد تعیین شده بود که این سیاست حمایتی انگیزه کاشت چغندرقند و تولید شکر در داخل کشور را افزایش داد و به تبع آن بالاترین میزان تولید شکر در کشور طی 38 سال گذشته رقم خورد، میزان تولید شکر در سال 85 به یک میلیون و 258 هزار تن رسید و این در حالی بود که در سال 79، حدود 700 هزار تن شکر در داخل تولید شده بود.

حمایت های دولت هشتم جواب داد و بر اساس آن تولید شکر در کشور روندی صعودی به خود گرفت و طی پنج سال توانست رکورد تولید را بشکند. اما همزمان با شکسته شدن رکورد تولید، رکوردی دیگر در حال ثبت شدن بود، رکوردی به نام واردات دو میلیون تنی شکر به کشور.

رکوردشکنی واردات شکر به کشور که همزمان با افزایش تولید رقم خورد در حالی بود که از آغاز دهه 80 تا سال 84، واردات شکر به کشور حدود 200 تا 220 هزار تن بود، اما آبان ماه سال 84 و تنها چند ماه پس از روی کار آمدن دولت نهم، تعرفه واردات شکر سفید دستخوش تغییر شد و از 150 درصد به 50 درصد کاهش یافت.

این آخرین کاهش تعرفه واردات نبود بلکه تعرفه وارداتی شکر از اول بهمن تا فروردین ماه 1385بار دیگر کاهش را تجربه کرده و به 20 درصد رسید. کاهش تعرفه، آغازگر رشد واردات شکر سفید به کشور و به فرش افتادن صنعت 114 ساله قند و شکر شد. در این میان برای سومین بار پس از روی کار آمدن دولت نهم، تعرفه واردات شکر سفید کاهش یافته و این بار به کف رسید. اردیبهشت ماه سال 85، این تعرفه 10 درصد تعیین شد و تا آذرماه سال 86 ثابت ماند. 

در همین دوران رکورد واردات شکر به کشور شکسته شده و تنها در سال 85، دو میلیون و 481 هزار تن شکر وارد کشور شد که یک میلیون و 42 هزار تن آن توسط دولتی ها به کشور وارد شد.

تولید میلیونی شکر یک سال پس از رکوردشکنی واردات نیز ادامه یافت و بر اساس آن در سال 86 نیز یک میلیون و 50 هزار تن شکر تولید شد، این تولید در حالی بود که چغندرکاران انگیزه کاشت چغندر را از دست نداده بودند و بدهی تولیدکنندگان شکر به کشاورزان این بخش را با چالش جدی مواجه نکرده بود، اما در سال 87 تولید شکر نصف شد، شکر وارداتی که قیمت های کمتری نسبت به تولیدات داخلی را با خود داشت، شکر داخلی را روی دست تولیدکنندگان گذاشت، امکان انبار کردن این محصولات وجود نداشت، تولیدکنندگان شکر به چغندرکاران بدهکار شدند و این بدهی که مشکلات بسیاری را برای کشاورزان چغندرکار به همراه آورده بود، انگیزه های کاشت چغندر را در جمع کشاورزان از بین برد. سطح زیر کشت چغندرقند در سه سال اخیر کاهش چشم گیری پیدا کرد و تولید شکر نیز به تبع آن نصف شد و به 552 هزار تن رسید.  

کاهش سطح زیر کشت چغندرقند، همزمانی نسبی پیدا کرد با روند رو به رشد بهای شکر در بازارهای جهانی، بهای شکرخام و شکر سفید در بازارهای جهانی از اواسط سال 87 تا کنون سیر صعودی در پیش گرفته است این سیر صعودی همچنان ادامه دارد تا جایی که در پایان معاملات روز جمعه بورس کالای نیویورک بهای هر تن شکر خام به 431 دلار و 44 سنت رسید که نسبت به نخستین روز مردادماه 29 دلار افزایش را تجربه می کند. در عین حال بهای هر تن شکر سفید در بازار لندن نیز به 585 دلار و هفت سنت رسید که نسبت به نخستین روزهای مردادماه 26 دلار افزایش قیمت یافته است.

این سیر صعودی قیمت های جهانی در حالی شکل گرفت که فروردین ماه سال 88 و پشتوانه اعتراضات گسترده ای که نسبت به واردات بی رویه شکر شد، تعرفه واردات شکرسفید به کشور 35 درصد و شکر خام 20 درصد تعیین شد. اکنون نه واردات شکر جوابگوی نیاز بازار با قیمت هایی مناسب است و نه تولید جوابگوی بخشی عمده ای از نیاز است. چرا که نیاز کشور به شکر حدود دو میلیون تن برآورد می شود و این در حالیست که سال گذشته تنها 450 هزار تن شکر در واحدهای تولیدی داخلی تولید شد و مابقی بازار را واردات تامین کرد. البته این تامین بازار به واسطه واردات نیز با افزایش تعرفه به 35 درصد کاهش یافته و از یک میلیون و 101 هزار تنی سال 87 به 877 هزار تن در پایان سال 88 رسید و این در حالی بود که دولتی ها در سال های 87 و 88 شکر وارد نکردند و تنها بخش خصوصی در این عرصه فعالیت کرد.با کاهش تولید در کنار افزایش قیمت های جهانی شکر، هم تولید از دست رفته است و هم بازار.

به این ترتیب گرانی شکر در راه بازار داخل بوده و راه گریزی هم برای آن نیست چرا که واردات بی رویه و سیاست های غیرحمایتی دولت در دورانی که صنعت قند و شکر کشور به رشد تولید رسیده بود، این صنعت را از پای درآورد، تولید را به یک سوم تولید سال 85 رساند و اکنون با افزایش تعرفه واردات از 10 درصد به 35 درصد انگیزه واردات را نیز در روزهای گرانی بازار جهانی از واردکنندگان گرفته است تا اکنون شکر در بازار داخل قیمتی در حدود هزار و 300 تومان در هر کیلو داشته باشد و پیش بینی شود با روند گرانی بازار شکر که از ابتدای مردادماه جریانی تازه به خود گرفته است و افزایش قیمت های بیش از 25 دلار را به خود دیده است، گرانی بیش از پیش را به بازار شکری‌ آورد که صنایع مختلفی را وابسته به خود می بیند.

واردات بی رویه و عدم حمایت های دولت از تولید شکر بخشی از مشکلات این صنعت 114 ساله است که این روزها با نگرانی تازه ای دست و پنجه نرم می کند و زیر سایه چالش دیگری قرار گرفته که صنایع دیگر را نیز تهدید می کند. این امر هدفمندی یارانه ها و آزاد شدن قیمت حامل های انرژی در این صنعت است.

صنعت قند و شکر از پرمصرف‌ترین‌های حامل‌های انرژی بین صنایع غذایی محسوب می‌شود؛ به طوری که 75 درصد مصرف گاز در مجموعه صنایع غذایی به صنعت قند و شکر تعلق دارد. این درصد در مصرف نفت کوره 63 و گازوئیل نیز 67 درصد است.

اگرچه وزارت صنایع ومعادن طبق برآورد خود سهم این صنعت از مصرف حامل‌های انرژی را در بین صنایع غذایی 33 درصد می‌داند اما کانون انجمن‌های صنفی صنایع غذایی با محاسباتی که خود انجام داده است، این رقم را 70 درصد تخمین زده است. نتیجه آنکه این حجم از مصرف انرژی، این صنعت را که در سال‌های گذشته با اعمال سیاست‌های تعرفه‌ای نادرست به مرز نابودی رسیده است را بیش از دیگر صنایع پس از هدفمند کردن یارانه‌ها، آسیب‌پذیر می‌کند.

مصرف بالای انرژی گران قیمت و آزاد، منجر به رشد شدید قیمت تمام شده محصول تولیدی می‌شود و در صورتی که این هزینه‌ها از سوی دولت جبران نشود با شکری بسیار گران قیمت مواجه خواهیم بود که هیچ متقاضی نخواهد داشت. چنانکه به گزارش ایلنا، محمدباقر باقرزاده مدیرعامل مرکز بررسی و تحقیق و آموزش صنایع قند ایران هشدار می‌دهد: حذف یارانه حامل‌های انرژی اثرات غیرقابل کتمان بر صنعت خواهد داشت که در صورت عدم جبران آن، این صنعت از بین خواهد رفت.

به این ترتیب صنعت 114 ساله قند و شکر ایران، زیر آسیاب واردات بی رویه که تولید را از این بخش گرفته است، این روزها در انتظار بحران دیگری است که از راه خواهد رسید و در صورتی که دولت در صدد حمایت جدی از این صنعت برنیاید، این صنعت روزگاری سخت تر از آنچه که این روزها پشت سر می گذارد را پیش رو خواهد داشت. امری که هر چند قرار است تولید بهینه و رقابتی را به همراه بیاورد اما اگر با حمایت و همراهی دولت همراه نباشد تولید 450 هزار تنی را نیز از این بخش خواهد گرفت.