محمد هاشمی‌نژاد - ثمین نبی‌پور: گرتا فوئت نماینده ناشران سوئیسی و مسئول غرفه سوئیس در نمایشگاه کتاب تهران است. هشت سال است به نمایشگاه کتاب ما می‌آید و جالب اینکه در برخی موارد، بیشتر از خود ما نمایشگاه را می‌شناسد. او به دنبال برقراری ارتباط بین ناشران ایرانی و سوئیسی است و دنبال راهکارهای ارتقای این ارتباط می‌گردد. گفت‌وگوی ما با او در بیست و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را بخوانید.
بگذارید صحبت‌مان را با این سؤال آغاز کنیم که امسال چندمین سال حضور شما در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران است؟
ما از سال 2001 در این نمایشگاه حاضر می‌شویم و امسال هشتمین سال است که برای نمایشگاه بین‌المللی تهران به ایران آمده‌ایم.
مهم‌ترین هدف وماموریت‌تان در نمایشگاه کتاب تهران چیست؟
هدف عمده ما از حضور، از همان سال نخستی که به ایران آمده‌ایم، تغییر نکرده است و آن نشان دادن جنبه‌های مختلف فرهنگمان به مردم ایران است و این کار را از طریق عرضه محصولات فرهنگی‌مان خصوصاً کتاب انجام می‌دهیم کتاب بهترین وسیله برای شناساندن فرهنگ‌های مختلف به ملل جهان است و شناختن فرهنگ‌ها، به گسترش مناسبات میان مردم کشورهای جهان می‌انجامد. همچنین از دیگر اهداف ما، نمایش جدیدترین کتب منتشر شده در سوئیس است.
نظرتان درباره قانون مالکیت معنوی آثار یا کپی‌رایت در ایران چیست؟
من از روز اولی که به ایران آمدم، درباره قانون کپی‌رایت صحبت کرده‌ام. در سال 2001، در روزنامه تهران تایمز مصاحبه‌ای از من چاپ شد که در آن به صراحت گفته بودم صنعت نشر کتاب، نمی‌تواند یک خیابان یکطرفه باشد؛ ما کتاب‌هایمان را بیاوریم، شما آنها را ترجمه و عرضه کنید و ماجرا به همین جا ختم شود. این کار امکان‌پذیر نیست. در تمام این سال‌ها فکر می‌کردم هیچ چیز تغییر نکرده است. اما امروز متوجه شدم که تغییری در افکار و نوع نگرش ناشران و مسئولان فرهنگی، رخ داده است. چرا که در سال 2001، در جلسه‌ای من به نمایندگی از سوئیس و یکی از نمایندگان آلمانی، به طور جدی مخالفتمان را درباره رعایت نشدن کپی‌رایت در ایران اعلام کردیم. اما امروز می‌بینیم که تعدادی از ناشران بزرگ و صاحب‌نام ایرانی از این قانون معنوی تبعیت می‌کنند و از این طریق عضوی از جامعه بین‌المللی ناشران به حساب می‌آیند و این اقدامی مهم است. این اهمیت بدان جهت است که ما می‌بینیم همکاری‌هایمان، سازنده است و این همکاری‌ها درک دوجانبه را برایمان به ارمغان می‌آورد.
شما به عنوان یکی از اعضای فعال و شناخته‌شده جامعه بین‌المللی ناشران، برای حمایت و انگیزه بخشیدن به ناشران ایرانی که قانون مالکیت معنوی را جدی می‌گیرند، چه برنامه‌هایی دارید؟
ناشرانی که حق کپی‌رایت کتابی را می‌خرند، در واقع از خودشان حمایت می‌کنند. چرا که در عرصه بین‌المللی، وقتی شما به عنوان ناشر کپی‌رایت کتاب را می‌خرید و با ناشر اصلی یا حتی نویسنده آن قرارداد می‌بندید، هیچ ناشر دیگری بدون اجازه حقوقی شما نمی‌تواند آن کتاب را چاپ یا حتی ترجمه کند. چرا که در جوامع بین‌المللی این طور پذیرفته شده است که کتاب، دارایی عقلی و معنوی است که کسی نمی‌تواند بی‌اجازه از آن استفاده کند، چون در این صورت به دزدی متهم می‌شود. اما شاید واقعاً هیچ راهی وجود نداشته باشد که ما اروپایی‌ها بتوانیم ناشران ایرانی متعهد به کپی‌رایت را حمایت کنیم. در عوض این قوانین کشورتان است که باید امکان دزدی آثار را از بین ببرد. باز هم می‌گویم نشر آثار دیگران، بدون کسب اجازه از آنها، دزدی است. مثلاً اگر کسی ماشین شما را برای حمل و نقل احتیاج داشته باشد و بدون اجازه‌تان آن را بردارد و برود، دزدی کرده است. متعهد نبودن به قانون مالکیت معنوی هم فرقی با دزدی کردن ندارد. البته تصدیق می‌کنم، شرایط با سال‌های گذشته بسیار تغییر کرده است، اذهان برای پذیرش این قانون بین‌المللی آماده شده است و من معتقدم زمان آن فرا‌رسیده است که دست یاری به سوی یکدیگر دراز کنیم و عضوی پرافتخار از جامعه ناشران بین‌الملل باشیم. نکته دیگر اینکه دولت شما همیشه به دنبال احترام و درک دوجانبه است. به نظر من الان بهترین فرصت برای کسب این احترام متقابل است.
یا نمایشگاه بین‌المللی کتاب در سوئیس هم برپا می‌شود؟
بله. نمایشگاه کتاب ژنو. این نمایشگاه از آن جهت جالب توجه است که یک بازار کتاب هم محسوب می‌شود. نمایشگاه یا بازار کتاب ژنو با نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از آن جهت تفاوت دارد که در مقایسه با اینجا، بسیار کوچک‌تر است. مدت برگزاری نمایشگاه 5 روز است و هر سال حدود 100 هزار نفر از آن دیدن می‌کنند. تعدد عناوین کتاب‌هایی که در نمایشگاه ژنو عرضه می‌شود، به فراوانی نمایشگاه شما در تهران نیست. مسئولان برگزاری این نمایشگاه علاقه بسیاری دارند که ناشران ایرانی هم در آن شرکت کنند، اما متأسفانه به خاطر همزمانی نمایشگاه ژنو با نمایشگاه کتاب تهران، امکان حضور ناشران ایرانی وجود ندارد. همچنین در این نمایشگاه، کشورهای بسیاری شرکت می‌کنند. یکی از دلایل محدودیت تعداد عناوین کتاب در این نمایشگاه این است که کتب عرضه شده، در طول سال در کتاب‌فروشی‌ها وجود دارند.
از آنجا که ناشران سوئیسی به زبان‌های آلمانی، فرانسوی و بعضاً ایتالیایی کتاب چاپ می‌کنند، چه درصدی از حجم کتاب تولید شده در اروپا به کشور سوئیس تعلق دارد؟
متأسفانه آمار دقیقی نمی‌توانم به شما بدهم. فکر می‌کنم سوئیس هنوز مسیر طولانی برای تبدیل شدن به قطب اصلی نشر کتاب در اروپا پیش روی دارد که البته تلاش‌ها برای رسیدن به این مهم بسیار است. کتاب‌هایی که در سوئیس به چاپ می‌رسند عمدتاً به زبان‌های آلمانی، ایتالیایی، فرانسوی و زبان رومانیش‌اند. این زبان با زبان رومانیایی متفاوت است. بخش کوچکی از مردم سوئیس، خصوصاً در مناطق کوهستانی و دهکده‌های این نواحی، هنوز به این زبان بسیار قدیمی تکلم می‌کنند. ما می‌کوشیم فرهنگ و زبان را در سوئیس زنده نگه داریم، برای همین به زبان جمعیت قلیلی که به زبان رومانیش تکلم می‌کنند هم کتاب چاپ می‌کنیم و از این راه فرهنگ و تاریخمان را به جهانیان عرضه می‌کنیم.
مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین ناشر سوئیسی، چه نام دارد؟
مهم‌ترین ناشر سوئیسی که در قسمت آلمانی‌زبان اروپا، بسیار شناخته‌شده و فعال است، انتشارات دیوگنس Diogenes نام دارد که محصولاتش به خاطر کیفیت بالا، با اقبال عمومی بسیاری در سراسر اروپا مواجه می‌شود. انتشارات دیوگنس با شعار «کتاب‌ها می‌توانند هر چیزی باشند، اما هرگز آزاردهنده نیستند»، سهم عمده‌ای در پیشرفت و توسعه این نشر نه تنها در سوئیس، بلکه در اکثر کشورهای اروپایی دارد.
آیا برای هماهنگی و آشنایی بیشتر میان ناشران ایرانی و سوئیسی و برقراری ارتباطات سازنده، نماینده یا متصدی در نظر گرفته‌اید؟
ما امسال به فکر این اقدام افتاده‌ایم و در حال جمع‌بندی اقدامات و برنامه‌ریزی‌های ابتدایی برای تعیین نماینده‌ای از جانب خودمانیم. نماینده‌ای هم انتخاب کردیم ولی از آنجا که هنوز هیچ چیز قطعی و رسمی نیست، اجازه بدهید اسمی ذکر نکنم. از وظایف اصلی این نماینده می‌توان به آگاهی‌رسانی به ناشران ایرانی درباره فعالیت‌های ناشران سوئیسی، معرفی جدیدترین آثار منتشر شده در دو کشور و فراهم آوردن زمینه‌های مناسب برای آشنایی‌های دوطرفه میان ناشران ایرانی و سوئیسی اشاره کرد. البته ما اکنون هم ارتباطات خوبی با مرکز چاپخانه‌های ایران برقرار کردیم. همچنین، همکار اصلی ما در ایران برای ترجمه و چاپ آثار ادبی سوئیس، در حال حاضر انتشارات افق است. علاوه بر این، وظیفه خود می‌دانم اینجا از زحمات خانم لیلی حائری برای برقراری ارتباطات لازمه تشکر کنم. بنابراین ما به فکر همکاری با یک شریک کاری در ایرانیم تا پل ارتباطی ما با ناشران ایرانی باشد. منتها از آنجا که هنوز این اقدام به تصویب انجمن ناشران و شورای هنر سوئیسی (Swiss Arts Council) که مسئول نظارت بر صنعت نشر در سوئیس است، نرسیده و قراردادی امضا نشده است، ترجیح می‌دهم سال آینده که همه چیز قطعی شد، نام همکارانمان را اعلام کنم. ما قصد داریم همکاری سازمان‌یافته و برنامه‌ریزی شده با ناشران ایرانی داشته باشیم.
به نظر شما مشکلاتی که سر راه شناخته شدن و پذیرفته شدن بیشتر نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران درجهان وجود دارد، چیست؟
نمایشگاه بین‌المللی تهران در جهان بسیار مشهور و شناخته شده است. در نمایشگاه کتاب فرانکفورت که بزرگ‌ترین نمایشگاه جهانی کتاب است، نمایشگاه تهران، یک غرفه بزرگ دارد که محل مناسبی برای تبلیغ آن است. ناشران بسیاری برای شرکت در این نمایشگاه به تهران می‌آیند و مطمئناً هماهنگی میان آنها کار دشواری است اما شاید یکی از مشکلات این نمایشگاه فضایی باشد که برای آن در نظر گرفته شده است. مصلای تهران بدون شک، مکان بسیار زیبایی است، اما آن قدرها برای برپایی چنین گردهمایی‌ها و مناسبات تجاری مناسب نیست. به نظر من ارتقا و تصحیح زیرساخت‌ها، به بالا رفتن کیفیت حضور ناشران خارجی در ایران و شناخته شدن هر چه بیشتر این نمایشگاه به جهان، تأثیر بسیاری خواهد داشت.
در غرفه سوئیس، آثار چند ناشر عرضه می‌شود؟
ما امسال آثار حدود 25 ناشر را در قالب 280 عنوان کتاب با خود به ایران آورده‌ایم. این کتاب‌ها عمدتاً محصول ناشران بخش‌های آلمانی‌زبان سوئیس است. این اعداد هر سال تغییر می‌کنند و به بازار کتاب سوئیس و کتب تازه چاپ این کشور بستگی دارد. البته تعداد ناشران در سوئیس بیشتر از این اعداد است، اما به خاطر کمبود فضا در نمایشگاه، به همین تعداد قناعت کردیم. چون فقط تعدادی از ناشران سوئیسی در مجامع بین‌المللی حاضر می‌شوند. کتاب‌هایی که امسال به ایران آورده‌ایم، مجموعه‌ای غنی از حوزه‌های مختلف ادبیات، علوم تعداد بسیاری کتاب‌های کودکان، معماری و طراحی داخلی را تشکیل می‌دهند. البته، امسال به درخواست و پیشنهاد من، مجموعه‌ای ویژه از آثار شاعران سوئیسی را به 4 زبان این کشور، آن هم فقط برای عرضه در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، به ایران آوردیم. کوشیدیم کتاب‌هایی که انتخاب می‌کنیم، کیفیت محتوا و ظاهر بسیار بالایی داشته باشند. خصوصاً با توجه به اینکه مردم ایران، به معماری توجه ویژه‌ای دارند. کتاب‌های این حوزه را از میان بهترین و باکیفیت‌ترین انواعشان برگزیدیم. شما چه پیشنهادی برای کتاب‌های سال آینده ما دارید؟
علوم و فلسفه.
پس احتمالاً ما برای عرضه این کتاب‌ها، که بخش عمده‌ای از محصولات هر ناشر را به خود اختصاص می‌دهند، احتیاج به یک غرفه دوم خواهیم داشت. با توجه به اینکه سوئیس در بیشتر حوزه‌های علوم، خصوصاً مهندسی و انرژی هسته‌ای، حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد، بالطبع، کتاب‌های ارزشمندی هم درباره این موضوعات در این کشور چاپ می‌شوند.
آیا مایلید درباره برنامه‌های جانبی کشور سوئیس در بیست و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران سخن بگویید؟
بله هر سال علاوه بر غرفه عرضه کتاب، با هماهنگی شورای هنرهای سوئیس، همایش‌ها و سخنرانی‌هایی با حضور نویسندگان برجسته سوئیسی برگزار می‌شود و هر سال این گردهمایی‌ها مورد توجه بسیاری از مردم ایران قرار می‌گیرد. امسال هم در خانه هنرمندان، روز دوشنبه کنفرانسی با حضور ماتیاس چوکه نویسنده بنام سوئیسی برگزار خواهد شد. علاوه بر این در بازار جهانی کتاب نمایشگاه هم جلسه‌ای درباره اختصاص یارانه و کمک‌های مالی برای ناشرانی که قصد ترجمه و چاپ آثار ادبیات سوئیسی را دارند، برگزار خواهد شد. خوشبختانه استقبال مردم، متخصصان و مسئولان از این برنامه‌ها بسیار زیاد است و ما امیدواریم تمام این‌ها به برقراری ارتباطات سازنده و درک و احترام متقابل میان ناشران ایرانی و دست‌اندرکاران سوئیسی ختم شود.
نظر شما