به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، وقتی به تاریخ ایران نگاهی می‌اندازیم همواره هنر در خدمت آیین‌ها، آداب و رسومی بوده که مورد احترام و توجه گذشتگان بوده است و جایگاه والای هنر در میان شان غیرقابل انکار است.
وقتی به گذشته می‌نگریم، گستردگی نغمات هنری به چشم می‌آید، آیین‌هایی که در پیشینه هر یک جلوه‌های بسیار ارزشمندی از انسانیت و کمال در آن نمایان است. از هنرهای نمایشی گرفته چون نقالی و پرده خوانی، تا کتابت و موسیقی، همه و همه در مقطعی تاریخی به خدمت گرفته شده و تاثیر شگرفی در ماندگاری و پذیرفتن آن آداب توسط نسل‌های مختلف داشته‌اند.
منقبت خوانی یکی از همین آیین‌ها به شمار می‌آید که قدمت بسیار زیادی در تاریخ ایران دارد و پس از اسلام به مراسم‌ها و آیین‌های ایرانی و اسلامی اختصاص پیدا کرد و با به خدمت گرفتن موسیقی توانست شکل زیبا و لطیفی نیز به خود بگیرد.
منقبت خوانی سال‌هاست در ایران قوت گذشته را ندارد و به نظر می‌رسد که آرام آرام این هنر فاخر و تاریخی نیز سرنوشت تلخی چون سایر آداب گذشتگان پیدا می‌کند و به فراموشی سپرده می‌شود.
در آستانه میلاد حضرت رسول اکرم (ص) که همواره یکی از مناسبت‌ها برای منقبت خوانی بوده است، به تاریخچه این آیین در ایران نگاهی می‌اندازیم.
هنری ایرانی که رنگ‌وبوی اسلامی گرفت
منقبت خوانی در اصل به معنای ستایش پاکان و نیکان هر دوره در میان ایرانیان است و تاریخ پیدایش آن به سال‌های بسیار دور باز می‌گردد، در ایران به هزاره‌های دور، نزدیک به سه، چهار هزار سال پیش می‌رسد.
با ورود اسلام به ایران و گرویدن ایرانیان به این دین، این آیین نیز دچار تغییراتی می‌شود و ستایش انسان های وارسته روزگار آرام آرام به ستایش از پیامبر و ائمه اختصاص پیدا کرده و نامی عربی به نام مناقب برای آن انتخاب می‌شود که به همین نام نیز شهرت پیدا کرده و شناخته می‌شود.
پس از آنکه این آیین جنبه اسلامی به خود گرفت، به طور تدریجی زمینه تلفیق آن با موسیقی نیز فراهم شد، به گونه‌ای که برخی از مناقب نویسان به نگاشتن ویژگی‌ها و آداب خوب و نیک ائمه می‌پرداختند و آن‌ها را در قالب دفاتری جمع آوری می‌کردند. برخی از این منقاب نظم و برخی نیز نثر بوده است.
تلفیق مناقب با موسیقی و شکل گیری منقبت‌خوانی
خوانندگانی که آن زمان مشغول فعالیت بودند و برای خود شهرتی دست و پا کرده بودند، مناقب نظم مورد توجه‌شان قرار گرفت، برخی از آنان نیز با استفاده از ابزار موسیقی، مناقب را به شکل آوازی خوانده و اجرا کردند و پیوند مناقب نویسی با موسیقی شکل گرفت و به این ترتیب هنر مناقب خوانی یا منقبت خوانی آغاز شده و رواج پیدا کرد و ابتدا در ماه رمضان مورد استفاده قرار گرفت و سپس گسترش پیدا کرد. همچنین در برخی از نقاط ایران نیز نوازندگی ساز هم به همراه داشته است.
منقبت خوانی پس از واقعه عاشورا و شهادت امام حسین نیز، نقش پررنگی در بازتاب این حماسه بزرگ داشت و منقبت خوانان با حضور در مساجد به نقل دلاوری خاندان پیامبر در روز عاشورا و مدح آنان می‌پرداختند.
نکته جالب توجه درباره منقبت خوانان توجهی است که به زیبایی ظاهر خود داشتند، در واقع آن‌ها تلاش می‌کردند تا در برخورد نخست مردم را تحت تاثیر ظاهر زیبای خود قرار دهند و به همین دلیل آداب و ترتبیت خاص و مشخصی برای خود تعریف کرده بودند.
مناقب‌نویسی و منقبت‌خوانی همچنین تنها مختص شیعیان نبوده است و شاعرانی از اهل تسنن نیز بوده‌اند که به این هنر و آیین روی آورده و آثاری را در این زمینه به رشته تحریر درآورده‌اند، مانند شاعری که در کتاب «ابومسلم نامه» اشعارش نوشته شده است.
هنری محبوب مردم و منفور حاکمان
منقبت خوانی پس از آنکه در میان مردم شناخته می‌شود، با استقبال بسیاری از سوی علاقه‌مندان همراه شده و موج گسترده‌ای در حمایت از این آیین شکل می‌گیرد که در پی آموختن آن هستند، با این حال در بسیاری از دوره‌ها طبقه حاکمان و فرمانروایان نظری مشابه نظر مردم نداشته و این آیین را به نوعی بدعت دانسته و مخالفت آن هستند، حتی در دوره‌ای نیز فعالیت آنان را ممنوع کرده و برخوردهای تندی با آن‌ها کردند.
منقبت خوانی پس از روی کار آمدن سلسله آل بویه و سپس صفویه به سرعت فراگیر شده و پس از مدت کوتاهی به شکوفایی رسید و در میان مردم نیز رواج پیدا کرده و شناخته شد.
از قرن دوم هجری، منقبت خوانی به زبان فارسی نیز آرام آرام ریشه دوانده و شکل می‌گیرد و این اتفاق عامل گسترش و افزایش علاقه‌مندان به این هنر می‌شود، به شکلی که نهضت بزرگی با نام مناقبیان نیز در جامعه به راه می‌افتد.
همراهی منقبت‌خوانی با هنرهای نمایشی
پس از دوره‌ای که منقبت خوانی به صورت زیرزمینی و غیرعلنی مشغول ادامه حیات بود، آرام آرام با سایر هنرهای آن زمان از جمله نمایش، پرده‌خوانی و نقالی ارتباط پیدا کرده و تلفیقی میان آن‌ها صورت می‌گیرد.
این اقدام زمینه‌ساز شکسته شدن انحصار منقبت‌خوانی در جامعه شده و پس از آن نقالان و پرده‌خوانان نیز در این زمینه فعالیت‌شان را آغاز می‌کنند و پس از مدتی زورخانه‌ها و قهوه‌خانه‌ها محفل منقبت خوانی می‌شوند.
سرنوشت تلخی که در انتظارش بود
منقبت خوانی تا حدود یک قرن پیش همچنان در میان مردم مورد توجه و اقبال عمومی بود اما از چندین سال پیش رو به افول نهاده است. با این حال در عصر حاضر منقبت خوانان بزرگ ایران اجراهایی داشته و آثارشان مورد توجه قرار گرفته است ولی با این حال به نظر می‌رسد که این هنر در حال حاضر و با درگذشت بزرگان منقبت خوانی ایران، دیگر به شیوه گذشته و اصیل خود رمق چندانی نداشته است و باید پس از مدتی تنها در تاریخ درباره آن بخوانیم یا بشنویم.
۵۷۲۴۳
نظر شما