به گزارش خبرآنلاین، چاپ اول کتاب «مناسبات مهاجرین و انصار در عصر نبوی(ص)؛ همدلی و رقابت‌ها» تالیف حسین حسینیان‌مقدم که نخستین بار سال 1382 به صورت مقاله در مجموعه مقالات «پژوهشی در سیره نبوی» به چاپ رسید؛ با اصلاحات و اضافات جدید از سوی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه منتشر شد. این کتاب رویکرد جدیدی در بازخوانی سیره نبوی از منظر روابط گروه‌های فعال در عرصه تحولات اجتماعی عصر نبوی است که به عنوان منبع درسی برای دانشجویان رشته‌های «تاریخ» و «تاریخ تمدن اسلامی» در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد تهیه شده است.
نویسنده در این اثر به این موضوع اشاره دارد که زندگی آمیزه‌ای از خوشی‌ها و ناخوشی‌ها، امید‌ها و ناامیدی‌ها، فرازها و نشیب‌ها و همدلی‌ها و رقابت‌هاست. انسان، محور و موضوع اصلی زندگی انسانی است و انسان بودن مستلزم داشتن نیازها و احساسات است که گاهی گرم و دوست داشتنی و گاهی سرد و تلخ‌اند. از سوی دیگر اصطکاک‌ها و مخالفت‌ها، همدلی‌ها و همنوایی‌ها، در پیوند انسان‌ها با یکدیگر در صحنه اجتماع بشری رخ می‌دهند. نظرها و دیدگاه‌های انسان‌ها نیز مانند نیازها و امیال آنان متفاوتند. نظرها و نیازهای متفاوت سبب ناسازگاری و دیدگاه‌های مشترک سبب اتحاد و همدلی می‌شود. در این صورت ارتباط شدید میان افراد و گروه‌ها، عشق آنان به یکدیگر، تنفر از هم، اتحاد و رقابت و حتی حمایت از یکدیگر، از حقایق طبیعی زندگی‌اند و اتحاد و به نوعی رقابت لازمه رشد و تکامل فرد و جامعه است، زیرا رقابت روشی برای رسیدن به «خویشتن خویش» است، گرچه به شکل جناحی و گروهی جلوه کند.
وی در جای دیگر بر این نکته اشاره می کند که عصر نبوی، نمونه‌های فراوانی از ایثار و فداکاری و از سویی رقابت و خشونت افراد و گروه‌های طرفدار رسول خدا(ص) را در خود جای داده است. نظام حکومتی رسول خدا(ص) که با هجرت به مدینه شکل گرفت، با دشواری‌های متعددی روبه‌رو بود. جنگ‌های جاهلی و کینه‌های دیرینه میان دو طایفه عرب ساکن در مدینه، بستر مناسبی برای رقابت‌ها و چالش‌های عصر رسالت به شمار می‌رفت. از طرفی ترکیب جمعیتی مدینه با هجرت مکیان، دستخوش تغییر شد و به نفع مهاجران افزایش یافت. علاوه بر اینها، اقتدار سیاسی مهاجران در مدینه، تلاش فوق‌العاده انصار در مبارزه با قریش، بینش‌ها و منش‌های متفاوت و تعارض‌های فرهنگی دو گروه مکی و مدنی سبب شد، ضمن آن که بر محور نام خدا و پیامبر(ص) متحد بودند و از هرگونه ایثاری دریغ نمی‌کردند، به رقابت و اختلاف و در مواردی به دشمنی برخیزند و تا آنجا به این دشمنی‌ها ادامه دهند که در حضور رسول خدا(ص) لباس رزم پوشیده، خاطره روزهای جاهلی و جنگ‌های قبیله‌ای را یادآور شوند. درهم تنیده شدن زمینه‌های رقابت و اختلاف با شیطنت یهودیان و برنامه‌های منافقان، دشواری‌های نظام اسلامی مدینه را دو چندان کرد. وجود این ناهمگونی‌ها و از طرفی اهمیت نظام تازه تاسیس اسلامی و اداره آن، تلاش خستگی‌ناپذیر و تدبیر نظام یافته‌ای برای مقابله با دشواری‌ها می‌طلبید تا رقابت‌ها در مسیر طبیعی هدایت و به ابزاری مناسب برای پویایی جامعه تبدیل شود.
در بخشی از این کتاب در این باره آمده است: «رسول خدا(ص) با تکیه بر مفاهیم و ارزش‌های انسانی، دینی و اخلاقی، اجتماع‌پذیری نیروهای وفادار، ارتقای توان تحمل مخالف، رویکرد فراقبیله‌ای، اختلاف‌ها و رقابت‌ها را کاهش و در مواردی آنها را ابزاری برای پیشبرد اهداف جامعه اسلامی قرار داد. اصلاح روش‌ها مهمترین راهکار کاهش و هدایت رقابت‌ها بود، که شامل فرهنگ مکی‌ها و مدنی‌ها می‌شد. اصلاحات در میان قریش، همانند افاضه از عرفه در مناسک حج، کم نیست، اما به لحاظ پشتوانه و سابقه پیروی آنان از دین حنیف و آیین ابراهیمی، تجارت و آشنایی با کشورهای همسایه و فرهنگ‌های مختلف، پیش از دیگران با علم و فرهنگ و تهذیب همسو بودند. از این‌رو اصلاحات بیشتری به مردم مدینه اختصاص یافت.»
این نوشتار با این پیش فرض که رقابت‌ها و همدلی‌ها، دو روی یک سکه هستند، رویکرد جدیدی در بازخوانی سیره نبوی از منظر روابط اجتماعی گروه‌های فعال در عرصه تحولات عصر نبوی دارد و رقابت‌ها را در زندگی اجتماعی و از سویی تلاش رسول خدا(ص) برای هدایت آنها به سمت و سوی منافع انسانی، جمعی و اسلامی و نه حذف آنها را طبیعی می‌شمارد.
قیدهای «مهاجرین و انصار» و «عصر نبوی» در عناوین کتاب، دو عامل تحدید کننده قلمرو تاریخی نوشتار به حساب می‌آیند. از این‌رو مطالعه روابط درون‌گروهی هریک از گروه‌های مهاجر و انصار در سیره نبوی و همچنین روابط مهاجر و انصار در عصر خلافت از قلمرو این نوشتار خارج و تنها در مواردی به آنها اشاره شده است. موضوعات و مسایلی مانند رقابت میان دو نسل جوان و بزرگسال نیز امری طبیعی و از حقایق زندگی بشری به شمار می‌رود. پیکار احد، نمادی از رقابت دو نسل جوان و پیر در عصر نبوی است، که سبب شد مسلمانان برای نبرد از مدینه به دامنه کوه احد بروند و نخستین شکست را از قریش تجربه کنند. این نوع رقابت نیز لازم است در کتابی مستقل بررسی شود.
نظر شما