«پزشکی» و دشواری‌های مسئولیت

در آستانه «روز پزشک» و زاد روز طبیب و فیلسوف نامدار و دانشمند بزرگ ایرانی، حکیم ابوعلی سینا قرار داریم. این مناسبت گرانسنگ، فرصتی است برای نگاهی مجدد به وضعیت پزشکی و مسئولیت و نقش پزشکان کشور. به درستی گفته‌اند که «طب» به طور همزمان علم، تکنولوژی، هنر و رسالتی معنوی است که در خدمت هدفی انسانی قرار دارد. به بیان دیگر پزشکی حرفه‌ای است که تماماً در خدمت مردم و جامعه است و پزشک با تشخیص بیماری و مداوای آن نه تنها سلامت بیمار بلکه سلامت، ثبات و امنیت اجتماعی را تضمین می‌نماید. هماهنگ با پیشرفت و تحول در علوم و فناوری‌های پزشکی در یکصدسال گذشته و با بهبود سطح بهداشت و تغذیه و فرهنگ سلامت، از یک سو شاهد ریشه‌کن شدن همه‌گیری (اپیدمی) عفونت‌های مرگباری چون طاعون، وبا، آبله، دیفتری و کزاز و از سوی دیگر پیدایش و شیوع معضلات بهداشتی مزمنی چون بیماری‌های قلب و عروق، سرطان‌ها، اختلالات روانی،‌ سوانح و معلولیت‌های ناشی از آن،‌آسم و بیماری‌های تنفسی و آلرژی‌ها هستیم. این دگرگونی و تغییر در جغرافیای شیوع و بار بیماری‌ها (Burden)، مسائل و مسئولیت‌های تازه‌ای را برای دولت‌ها، جوامع و پزشکان به همراه داشته است. در بیماری‌های مزمن ارتباط نزدیک و مستمر پزشک و بیمار در بلندمدت ضروری است و عوامل مختلف اجتماعی فراتر از برنامه‌ریزی‌های بهداشتی- درمانی و یا علل ارثی و زیست‌محیطی در بروز، شیوع، پیشگیری و کنترل این بیماری‌ها و تأمین سلامت جامعه نقش تعیین‌کننده‌ای پیدا کرده‌اند. از مهم‌ترین عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت می‌توان به میزان عدالت و یا تبعیض در جامعه،‌ اخلاق و فرهنگ عمومی، وضعیت آموزشی و اقتصادی، ارتباطات و رسانه‌ها، ساختار حکومت و توسعه سیاسی و حقوق شهروندی اشاره داشت. در این شرایط جدید اجتماعی و جهانی است که مسئولیت پزشکان ایرانی با دشواری‌ بیشتر مواجه و پزشکی کشور دستخوش نابسامانی و بحرانی خزنده و بی‌صدا شده است. با رویکردی علمی و آسیب‌شناسانه، نشانه‌های بحران را در بی‌‌انگیزگی دانشجویان پزشکی در امر تحصیل، ‌عدم روزآمدی علمی و وقت‌گذاری استادان ‌دانشگاه‌ها، مشکلات معیشتی پزشکان، بیکاری پزشکان جوان،‌ هزینه‌های کمرشکن دارو و درمان (٣ درصد جامعه)، ناکارآمدی بیمه‌های درمانی، عدم سرمایه‌گذاری لازم در حوزه سلامت (حدود ٥ درصد به نسبت تولید ناخالص داخلی)، نابرابری در توزیع امکانات بهداشتی- درمانی و دسترسی به آن‌ها، عدم پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری مراجع مسئول در برابر جامعه،‌ ضعف‌های اخلاقی و افزایش تخلفات پزشکی و در نهایت تضییع حقوق بیماران و پزشکان و چالش اعتماد در روابط میان ایشان می‌‌توان مشاهده نمود. سیاستگذاری و برنامه‌ریزی برای سامان‌دهی مشکلات در نظام سلامت و ارتقای کیفیت آموزش و پژوهش علمی و تربیت نیروی انسانی امری است بلندمدت که به عقلانیت، جلب مشارکت و همکاری همه‌ جامعه پزشکی و سعه‌صدری فارغ از جنجال‌های سیاسی و تصمیمات روزمره اقتصادی نیاز دارد. در چنین شرایطی است که می‌توان انتظار داشت پزشکان علاوه بر فعالیت‌ حرفه‌ای و تخصصی، موفق به انجام مطلوب وظایف آموزشی و پژوهشی و نظریه‌پردازی و راهگشائی در عرصه‌های علمی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نیز بشوند.
*عضو شورایعالی نظام پزشکی کشور