هفت هیولا مشهد را می‌بلعد

فاطمه علی‌اصغر: بلایی که سر پایتخت خوش و آب هوای ایران آمده، این روزها دارد بر سر ابرشهر مشهد هم می‌آید. در حال حاضر شش طرح چون شش هیولای بزرگ دارند، این شهر مقدس را می‌بلعند. طرح نوسازی و بازسازی اطراف حرم مطهر رضوی، طرح نوسازی میدان شهدا، طرح نوسازی خیابان عامل، طرح بازسازی قلعه آبکوه، طرح بازسازی قلعه وکیل آباد مشهد و طرح ساخت وساز در ارتفاعات جنوبی شهر که این آخری به کوه خواری معروف شده است.

البته در کنار این شش هیولا باید از ماجرای تخریب باغات شهر وساخت پروژه هایی چون «مشهدمال» و «جهان مال» نیز به عنوان هیولای هفتم نابود کننده مشهد نام برد. حال سوال اینجاست که این طرح‌های خوش آب و رنگ چطور مکانیزم شهر مشهد را به هم می‌ریزد؟ چگونه است که وعده این همه پاساژهای بزرگ، خیابان‌های وسیع و از بین رفتن مشکلات و آسیب‌های اجتماعی اطراف حرم، کسی را خوشحال نمی‌کند که هیچ حتی نگران و آشفته هم می‌کند.

از سلیمان‌نوری، کارشناس ارشد ایرانشناسی و فعال فرهنگی در این‌باره پرسیدیم.

او به خبرآنلاین، می‌گوید: "مهمترین دلیلی که این طرح‌ها را انقدر برای مشهد خطرناک می‌کند، این است که اصلا حق ساکنان مشهد در هیچ کدام از آن‌ها در نظر گرفته نشده است. در واقع به جرات می‌توان گفت وجه اشتراک این طرح‌ها این است که حق فرهنگی مردم مشهد را کاملا نادیده گرفته‌اند. این نادیده گرفتن حق فرهنگی بسیاری از جامعه‌شناسان و فعالان اجتماعی را بر آن داشته تا خواستار توقف این‌ طرح‌ها شوند. "

نباید فراموش کرد که کلان‌شهر مشهد، در دوره افشاریان پایتخت ایران بوده و دومین شهر پرجمعیت ایران بعد از تهران به شمار می‌رود و سالانه بیش از 27 میلیون زایر از داخل و خارج از ایران راهی آن می‌شوند. این شهر الگوی بسیاری از شهرهای معنوی دنیا هم محسوب می‌شود.

سلیمان‌نوری می‌گوید: «در طی گذر زمان، شهرمشهد به یک ساختار منضبط شهری رسیده است. اگر این طرح‌ها اجرا شود، تمام حافظه ذهنی این شهر دیرینه از بین می‌رود. دیگر کسی نمی‌تواند بر اساس حافظه ذهنی‌اش در مشهد آدرس دهد. همه ساختار از هم گسسته می‌شود. البته این بی‌هویتی تنها خطری نیست که شهر مشهد با آن رو به روست. تمام تعاریفی که هر محله و منطقه مشهد هم داشت از بین می‌رود، به عنوان مثال میدان شهدا، از قدیم پاتوق خرازی‌ها و میوه و تره بار بوده است که در حال حاضر به هم ریخته و پاساژهایی در آن سبز شده‌اند که همه شغلی می توان در آن پیدا کرد. همین اتفاق برای خیابان عامل هم افتاده است.»

او درباره نابودی نظم معنوی مشهد و اطراف حرم می‌گوید: «مشهد به دلیل وجود حرم امام رضا دارای معنویت خاصی است که در گذر زمان فرهنگ زیارت در آن شکل گرفته بود، مثلا مغازه‌های نزدیک حرم بیشتر مهر و تسبیح می‌فروختند و هر چقدر از حرم دور می‌شدیم، شاهد فروش طلا و دیگر اجناس بودیم و این به خاطر حرمتی بود که برای حرم قایل بودند اما مجتمع‌های تجاری تمام این حرمت را شکستند. در واقع مشهد دارد یک مجموعه بی‌روح از پاساژها می‌شود.»

به نظر می‌رسد که مهمترین چیزی که در مشهد دارد فدا می‌شود، حرمت بارگاه و فرهنگ مشهدی است، چون اگر این روند ادامه پیدا کند به گفته این فعال اجتماعی دیگر هویت بچه آبکوه با بچه چهارباغ فرقی نمی‌کند، یعنی به نوعی ما دچار از بین رفتن خرده فرهنگ‌ها در مشهد می‌شویم.

اما اجرای پروژه‌ در کوه های جنوب مشهد و ساخت هتل‌های پنج ستاره چه بر سر این شهر می‌آورد؟ پاسخ سلیمان نوری کاملا مشخص است: ریه‌های تنفسی شهر مشهد به طور کامل از بین می‌رود. کوه‌ها که از بین بروند، گرما و سرمایش مشهد بیش از حد خواهد شد. همین الان هم شاهد بالا رفتن آلودگی در مشهد و زمستان بی برف هستیم. معلوم نیست اگر این کوه‌خواری ادامه پیدا کند چه بر سر مشهد می‌آید؟

با این همه مهمترین دلیلی که مسئولان این شش پروژه می‌آورند از بین رفتن آسیب های اجتماعی در هر بافت تاریخی مشهد و همچین رنگ و لعاب نو دادن به آن است. سلیمان‌نوری اما این سوال را در برابر این پاسخ می‌دهد:«اگر بافت اطراف حرم را از بین ببریم، آیا معضلات اجتماعی آن از بین می‌رود؟ پاسخ منفی است زیرا وقتی بافت تاریخی از بین برود، آسیب های اجتماعی از بین نمی رود بلکه به جایی دیگر منتقل و یا در کل شهر گسترش پیدا می‌کند. با تسطیح بافت تاریخی مشهد تنها صورت مسئله پاک می‌شود، همین.»

او از اکوسیستم زیارت نیز می‌گوید که قربانی این طرح‌هاست: «مشهد از مدت‌ها پیش و با اجرای این پروژه ها در حال از دست دادن هویت خود است و این امر تا جایی پیش رفته که مقام معظم رهبری در سال86نامه‌ای در این زمینه به استاندار وقت درباره بافت اطراف حرم نوشتند اما متاسفانه این طرح ادامه پیدا کرد. من یک سوالی می‌پرسم آیا برپا کردن معماری اسلامی می‌تواند روح زیارت را حفظ کند یا اجرای یک الگوی غربی؟ ساختارهای بلندمرتبه روح را از بین برده‌اند.»

۴۷۴۷