با معاون کُردزبان اردوغان در تهران

سه‌شنبه هفته گذشته در تهران و به همت مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه هیاتی از ترکیه به تهران آمد تا اعضای آن در مورد روابط ایران و ترکیه و مسائل منطقه ای دیگر، با پژوهش گران ایرانی، صحبت و تبادل نظرکنند.

دکتر سجادپور و دکتر کیهان برزگر، برای برگزاری این نشست، زحمت کشیده و تلاش کرده بودند اما از نظر من، نشست سرد و بی‌روحی بود. اعضای هیات ترکیه به زبان انگلیسی نه چندان جالبی صحبت کردند و دانشجویان و کارشناسان حاضر نیز، ایضا به انگلیسی نه چندان روانی چند سوالی طرح کردند و زمان گذشت.

شاید این دیدگاه من برای خیلی ها قابل قبول نباشد و همه چنین استدلال کنند که زبان انگلیسی، زبان رسمی دیپلماسی بین المللی است و گریزی از به کار بردن این لسان عجیب نیست! شاید هم چون خودم بر این زبان تسلط کامل ندارم، چنین می گویم! اما معتقدم دست کم در منطقه ی ما، هیچ چیزی غریب تر و خنده دارتر از این نیست که چند دیپلمات ایرانی، ترکیه ای، عرب و مقامات کُرد، زیر یک یا چند سقف، جمع شوند و به زبان انگلیسی صحبت کنند! می فرمائید یادگیری این همه زبان، سخت و دشوار و ناممکن است؟ عرض می کنم: چه چیزمان از مایکل چایت آمریکایی کمتر است که بر سی زبان دنیا تسلط دارد؟ القصه. در مورد زبان گفتار شاید به نتیجه نرسیم و ترجیح خیلی ها بر این باشد که انگور و اوزوم و عِنب را به سه زبان جدا ادا کنند. اما در مورد زبان همدلی و تعامل، می توان بیشتر تلاش کرد و به نتایج روشن تر و ارزشمندتری رسید. بر من ببخشید اگر خواسته و پیشنهاد مرا غیرمنطقی می پندارید اما بر این باورم که دیپلمات توانمند و ایضا کارشناس ایرانی مسلط بر امور منطقه، دست کم باید علاوه بر انگلیسی، بر عربی و ترکی استانبولی هم تسلط داشته باشد و اگر کُردی را هم فرا گرفت، چه بهتر!

بگذارید در مورد یکی از مهمانان مهم این هیات، صحبت کنم. آقای «مهمت مهدی اَکَر». اَکَر 61 ساله، در رشته ی دامپزشکی تحصیل کرده اما همواره دستی بر آتش سیاست نیز داشته است. او دردوران اقتدار آکپارتی مورد توجه اردوغان قرار گرفت و به مدت ده سال وزیر کشاورزی و د امپروری ترکیه بود. حالا هم در حزب عدالت و توسعه، معاون رجب طیب اردوغان و مسئول بخش سیاست خارجی حزب است.

فضای سیاسی و اجتماعی ترکیه، در ده سال اخیر تغییرات بسیاری را به خود دیده است. اگر پیش از ظهور اردوغان، همه ی سیاست مداران و چهره های مشهور و توانمند کُرد تلاش می کردند تا هویت قومی خود را پنهان کنند و دچار دردسر نشوند، حالا همه چیز معکوس شده و دولت و کردها بدشان نمی آید که از قومیت خود صحبت کنند.

قبل از دیدار با اَکَر، در شک و تردید بودم که با او به زبان ترکی استانبولی مصاحبه کنم یا کُردی کورمانجی. همین که به محوطه ی ساختمان مرکز مطالعات آمد، به زبان کُردی سلام و احوالپرسی کردم و او هم به کُردی خوب و فصیحی پاسخ داد. در این جا ذکر این نکته ضرورت دارد که بسیاری از کردهای ترکیه و به ویزه نخبه های کُرد، زبان مادری خود را فرا نگرفته اند. من پیش تر با صلاح الدین دمیرتاش رهبر حزب دموکراتیک خلق ها، اورهان میراوغلو و غالب انصاری اوغلو (هر دو از کردهای برجسته ی حزب عدالت و توسعه) به زبان ترکی مصاحبه کرده ام و هر سه بزرگوار قول داده اند که تلاش می کنند روزی کُردی را یاد بگیرند!

مصاحبه تلویزیونی ما برای شبکه ی سحر کُردی برون مرزی با مهدی اَکَر به مدت شانزده دقیقه به شکل سرپایی انجام شد و نشان داد که ابایی ندارد به زبان کُردی صحبت کند.

در مورد ین مصاحبه و به ویژه در مورد مسائل کُردی مرتبط با ترکیه و عراق، نکاتی دستگیرم شد که به ترتیب به ذکر آنها می پردازم:

۱.معاون کُردزبان اردوغان در مورد مواضع حزب عدالت و توسعه ی ترکیه در مورد همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق، مخالفت حزب متبوع خود را ابراز کرد. اما راستش را بخواهید، مخالفت او، قاطعانه نبود!

۲.اَکَر ابراز امیدواری کرد که با حل مشکلات امنیتی خاورمیانه - بخوانید به فینال رسیدن پرونده ی سوریه- مبادلات تجاری ایران و ترکیه، بالاخره به مرز بیست میلیارد دلار در سال برسد.

۳.اکر اعلام کرد که منطقه در آتش ناامنی می سوزد و حزب عدالت و توسعه به دنبال توسعه ی دیپلماسی مبتنی بر صلح و برادری است.

۴.اَکر در مورد وضعیت جنگ بین پ.ک.ک و ترکیه و احتمال آغاز مجدد مذاکرات صلح، به تفصیل صحبت کرد. از او پرسیدم تا چه اندازه امیدوار هستید که صلاح الدین دمیرتاش رهبر زندانی حزب دموکراتیک خلق ها و رفقای او، یک بار دیگر واسطه شوند، با آنها پشت میز مذاکره بنشینید و به درگیری ها پایان داده شود؟ در پاسخ گفت:«ما امید خود را به این حزب از دست داده ایم. آنها در انتخابات سال 2014 ترکیه 80 کرسی از مجموع 550 کرسی مجلس ملی ترکیه را به دست آوردند و این یک پیروزی بی نظیر برای کردها و برای همه ی ترکیه بود. اما قدر چنین ظفر بزرگی را ندانستند و نتوانستند به سیاست های خشونت طلبانه ی پ.ک.ک، نه بگویند. اردوغان بارها با آنها صحبت کرد. آنها را دعوت کرد. فرصت طلایی بزرگی در اختیارشان گذاشت و از آنها خواست به جنگ پایان دهند. اما نخواستند.»

اَکَر در ادامه تعبیر نامناسب و بی ادبانه ای در مورد حزب دموکراتیک خلق ها به کار برد و گفت: «افسار آنها در دست پ.ک.ک است و نمی توانند به شکل مستقل تصمیم بگیرند.» (به خاطر دارم که عین این عبارت بی ادبانه را پیش تر، دمیرتاش نیز در مورد اردوغان به کار گرفته بود و در کل، خیلی ها از این دست تعابیر تند و حریم شکنانه در ادبیات سیاسی ترکیه، استفاده می کنند.)

اَکَر در ادامه نکته ای در مورد خانواده ی خودش بر زبان آورد. او اعلام کرد: «من کُرد هستم و در دیاربکر، همه پدر و مادر مرا می شناسند. به مدت ده سال در دولت ترکیه وزیر بوده ام. افراد پ.ک.ک، در دیاربکر و در زیر قبر پدر و مادر من بیش از دویست کیلو مواد منفجره جاسازی کردند تا وقتی که من و افراد خانواده ام برای زیارت اهل قبور می رویم، همه ی ما را تکه تکه کنند. اما خوشبختانه زود متوجه شدیم. چنین اعمال تروریستی وحشتناکی، ضامن صلح و دموکراسی نیست. درد و دغدغه ی آنها، مسائل و مشکلات کردها نیست.»

سخنان اَکَر، اگر چه تا حدودی یکجانبه و در برخی موارد مبتنی بر قضاوت بود اما بخشی از حقیقت تلخ مرتبط با کردهای ترکیه و جنگ پ.ک.ک را آشکار می کند. اَکَر حاضر نشد در این گفتگو یا در هر سخنرانی ها و مطالب قبلی اش در ترکیه، زندانی کردن دمیرتاش و رفقای او را، به عنوان یک اقدام غیرقانونی و ظالمانه قبول کند و بر اساس یک توافق نانوشته، در حزب عدالت و توسعه، کسی در مورد مسائل بنیادین با رهبر حزب به سوی چالش و اختلاف نمی رود.

در پایان باید گفت؛ بخشی از سخنان معاون کُردزبان اردوغان و بخشی از انتقادات او علیه حزب دموکرتیک خلق ها، به جا و پذیرفتنی است و این حزب نباید مبارزات سیاسی و پارلمانی را فدای اهداف خشونت طلبانه ی پ.ک.ک می کرد اما از این حقیقت هم نمی توان غافل ماند که برای پایان دادن به درگیری های خونین پ.ک.ک و ترکیه، واسطه، میانجی و مصلحینی وجود ندارند که بهتر و توانمندتر و جسورتر از سیاست مداران کُرد باشند.

نگاهی بیندازیم به این لیست کوتاه: احمد ترک، لیلا زانا، صلاح الدین دمیرتاش، فرات آنلی، خطیب دجله، آلتان تان، آدم اُزجان اَر، سری ساکک، حسیب کاپلان (همگی به عنوان سیاست مداران کُرد وابسته به افکار و آرای اوجالان و پ.ک.ک) و از دیگر سو افرادی مانند مهدی اَکَر، مهمت شمشک، غالب انصاری اوغلو، اورهان میراوغلو، محسن کزل کایا (به عنوان رفقا و معتمدین کُردزبان اردوغان)، در کنار ظرفیت های مسعود بارزانی، محمود عثمان، محمد امین هورامی و بسیاری دیگر از سیاست مداران کُرد ترکیه و اقلیم کردستان عراق، همگی از توان و کفایت آن برخوردار هستند که برای پایان دادن به جنگ و درگیری وارد میدان شوند. اگر اردوغان نیز واقعا به دنبال صلح باشد و نخواهد همه چیز را فدای انتخابات سال 2019 و تداوم رفاقت با دولت باغچلی -دشمن شماره یک کُردها- کند، امکان مذاکره و گفتگووجود دارد و دولت ترکیه نباید در این مورد، ناامید بماند. مهدی اَکَر، اردوغان و رفقای آنها، باید این حقیقت را بپذیرند که جای دمیرتاش جوان و کارآمد، نشستن پشت میز مذاکره است نه ایستادن پشت میله های زندان.