چه چیزهایی تنها درنای سیبری را از خطر شکار در فریدون‌کنار حفظ کرده؟

طهورا شهبازی: وصف حال شکار پرندگان مهاجر به فریدون‌کنار را حتما بسیار خوانده و شنیده اید (اینجا، اینجا و اینجا). اما برای هفتمین سال پیاپی آخرین بازمانده جمعیت غربی درنای سیبری به بزرگترین زیستگاه زمستان گذرانی پرندگان فریدون‌کنار آمد. فریدون‌کناری که همزمان لقب سیاه چاله پرندگان مهاجر غرب آسیا را هم یدک می کشد.

«امید نادیوژنی» نام این پرنده بازمانده از 8درنایی است که نتوانستند از فریدونکنار جان سالم به در ببرند و پرشان به دامگاه های این تالاب گرفت تا درنای سیبری، درّنایاب فریدونکنار شود.

پرندگان مهاجر همه ساله هم بر حسب عادت و هم غریزه مسیری را از تمام دنیا و عمدتا از روسیه و قسمت های غرب قزاقستان، به ایران می آیند و مجددا بر می گردند. بعضی ها این مسیر را تا شمال آفریقا هم می روند و بعضی ها عادت دارند جاهایی که مناسب تر است را برای ماندن انتخاب کنند تا زمستان بگذرد.

درناهای سیبری نیز چندین سال است که به قسمت های شمال ایران و فریدونکنار می آیند، چون هم عادت کرده اند و هم غذای مناسبی پیدا می کنند. تا اواخر بهمن می مانند و دوباره به روسیه بازمی گردند. البته 7سال است که درنای سیبری تنها سفر می کند.

دکتر جمشید منصوری پرنده شناس و استاد دانشگاه ،راز زنده ماندن «امید» را در دل فرهنگ سازی هایی که در زمینه شناخت این پرنده شده می داند: تبلیغاتی کردیم. یک مقدار درناها شناخته شده هستند. ان‌جی‌اویی که برای حفاظت از درنا تشکیل شده خیلی تلاش کرده تا این درنا و ارزش هایش را برای مردم بشناساند. محیط زیست نیز روی این مساله حساس شده است که می تواند نقش تعیین کننده ای داشته باشد در ضمن دلیل دیگری که وجود دارد این است که درنای سیبری پرنده بزرگی است که داخل دامگاه نمی رود.

منصوری از جریمه های سنگینی که برای شکار این پرنده وجود دارد می گوید و معتقد است: بعضی مواقع هم عده ای پنهانی این کار را می کنند همان طور که سال های پیش نمونه های دیگر این پرنده را شکار کرده و یکی از آنها را باغ وحش مشهد خریداری کرده بود.

دامگاه های معروفی که درنای سیبری به آنها رفت و آمد می کند فریدون‌کنار، سرخرود و ازیاران است. این پرنده شناس از آگاهی مردم نسبت به رفت و آمد این پرنده می گوید و معتقد است به محض پرواز آن افرادی مکان این پرنده را به اطلاع هم می رسانند تا آسیبی به این حیوان نرسد.

به گفته منصوری حدود 50 سال بود که این پرنده جزو پرندگان منقرض محسوب می شد: از اولین بار که در سال 54، 18 درنای سیبری در فریدونکنار دیده شده اما به تدریج از تعداد آن کم شده تا اینکه تنها یک نمونه از آن باقی مانده است.

درنای سیبری، پرنده ای باهوش

هر ساله پرنده ها از سراسر کره زمین از غربی ترین نقطه های اروپا، شمال غرب اروپا، فنلاند، کشورهای اسکاندیناوی از شرق تا غرب سیبری از هند، شمال چین، آذربایجان، گرجستان و ترکیه به تالاب فریدون‌کنار برای زمستان گذرانی می آیند که تعدادی از آنها هم در خطر انقراض هستند. در این زمینه درنای سیبری تنها نیست و غاز پیشانی سفید کوچک، اردک مرمری و اردک سر سفید جزو پرندگان در حال انقراض هستند.

محمدعلی الله قلی، کارشناس و فعال محیط زیست دلایل زنده ماندن امید را به شرایط طبیعی آن مربوط می داند: من فکر می کنم دلیل اصلی زنده ماندن این پرنده این است که خودش پرنده باهوشی است. با این حال دلایل طبیعی هم دارد اینکه این پرنده دانه خوار نیست و در نتیجه در آن دام های وسیعی که برای پرنده ها گذاشته می‌شود شکار نمی شود.

الله قلی دلیل دیگر را روزفعال بودن این پرنده می داند و اینکه شب فعال نیست: این باعث می شود در تورهای هوایی که به شکل نسل کشی پرنده ها را در شب شکار می کند، شکار نشود چون شب ها را می خوابد. در کل پرنده زیرک و باهوشی است و این محیط را شناخته. در آخر فصل هم یعنی در اسفند ماه که شکارچیان شروع به قرق شکنی می کنند و میلیون ها پرنده را قتل عام می کنند این پرنده قبل از قرق شکنی از آن منطقه فرار کرده و مهاجرت می کند.

این فعال محیط زیست احتمالاتی را هم در نظر می گیرد: یکی از دلایلی که خیلی ها معتقدند این 8 درنا از بین رفتند این بود که به پای این درناها فرستنده وصل کرده بودند. در واقع کارشناسی اشتباه باعث کشته شدن این 8درنا شد. این فرستنده ها جهت یابی آنها را به هم ریخته و باعث شده مسیرشان را گم کنند زیرا پرنده ها از میدان مغناطیسی زمین مسیرشان را پیدا می کنند اما امید این فرستنده ها را ندارد. البته جفت خود امید هم بر اثر شلیک تیر از بین رفت.

با هدف افزایش نسل درنای سیبری حدود 10 سال گذشته چند جوجه درنای سیبری که در ذخیره‌گاه زیست جهانی اکا در روسیه پرورش یافته بودند به ایران منتقل شدند تا به درناهای وحشی این جمعیت بپیوندند و با آنها به مناطق تولید مثل خود مهاجرت کنند. پرنده های وحشی هم آنها را پذیرفتند.

الله قلی این طرح را ناکام می داند و معتقد است: این پروژه به کل شکست خورد یعنی این پرنده ها همه شان تیر خورده و از بین رفتند. پرنده های وحشی هم یکی یکی کم شدند تا اینکه در سال 2009 میلادی یعنی در بهمن ماه جفت «امید» هم تیر خورد.

به گفته الله قلی تمام طرح هایی که در این سال ها برای حفاظت از تمام گونه های پرندگان در این تالاب انجام شده ناکام مانده: زیرا این پرنده ها مهاجرند.

47233