حبس بیت‌المال و توزیع با تأخیر آن، از زمان خلیفه دوم شروع شد/مقابله امام علی با ویژه‌دانی در بیت‌المال

به گزارش مبلغ موسسه پژوهشی فرهنگی فهیم دهمین نشست از سلسله جلسات علمی ویژه ماه مبارک رمضان را با عنوان« چگونگی مواجه امیرالمومنین(ع) با ویژه خواری اقتصادی» با حضور استاد صفری فروشانی برگزار کرد.
دکتر نعمت الله صفری فروشانی مدیر گروه تاریخ اسلام مدرسه عالی امام خمینی و عضو هیئت مدیره تاریخ پژوهان حوزه علمیه قم گفت: با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران ادعای پیروی از سیره ائمه و به خصوص امیرالمومنین(ع) را دارد بنابراین بررسی سیره حضرت در این زمینه ضرورت زیادی دارد. برای درک بهتر ابتدا باید واژه ویژه خواری را بررسی کرد ویژه خواری به معنای رانت یا اختلاس و فساد نیست البته که ممکن است هم پوشانی معنایی داشته باشند بلکه ویژه خواری مسبوق به ویژه دانی است یعنی اگر فرد، خود را یا حکومت، فردی را ویژه بداند، یک حالتی در انسان ایجاد می شود که اموال عمومی را برای خودش برمی دارد و عذاب وجدانی هم ندارد چراکه ویژه دانی این حالت رادر ذهن ها تئوریزه کرده است که این اموال برای افراد ویژه برای مصارف ویژه است.
ایشان در ادامه بیان داشتند: واژه ای که برای ویژه خواری در نهج البلاغه نامه 17 از زبان امام(ع) آمده است استئثار به معنای مقدم داشتن خود بر دیگران است و در کنار استئثار واژه بطانه قرار دارد یعنی کسی که به انسان نزدیک است و محل مشورت فرد است. به عبارت دیگر هر حاکم و والی افراد مورد اطمینان خودش دارد که از آنها مشورت گرفته و تحت تاثیر آنهاست و معمولا این افراد هستند با استئثار به استفاده از اموال عمومی اقدام می کنند.
دکتر فروشانی در ادامه به بررسی سیره حضرت پرداخته و گفت: شیوع ویژه خواری و ویژه دانی از زمان خلیفه دوم شروع شد به این صورت که عمر برای تئوریزه کردن آن از عنوان محوری پیامبر استفاده کرد و نزدیکترین افراد از لحاظ زمانی به پیامبر بالاترین مبلغ، همسران پیامبر در طبقه بعدی، کسانی که در راه اسلام و پیامبر تلاش کرده بودند گروه بعد و به همین شکل سیر نزولی ادامه داشت و موالی( مردم عادی) از همه کمتر دریافت می کردند چرا که خلیفه دوم معتقد بود وقتی اموال فراوان است نمی توان به صورت مساوی بین کسی که سال ها آزاد بوده و کسی که برده بوده است تقسیم کرد. از طرفی در زمان پیامبر مرسوم بود که هر وقت اموال به دست مسلمانان می رسید همان روز اموال را بین همه تقسیم می کردند اما از زمان خلیفه دوم قرار شد تا وقتی اموالی می رسید آنها را در مکانی نگهداری می کردند و سالانه بین مردم تقسیم می شد. امام (ع) به شدت با این عمل مخالف بود و چند اصل مهم را می توان در سیره امیرالمومنین(ع) دید؛ اول اینکه استثناء ناپذیری و زمان ناپذیری، عدم اهمیت به مصلحت گرایی که برای بیان مصداق در این مورد می توان داستان طلحه و زبیر و شروع جنگ جمل را نام برد که حاصل این ویژگی امام بود. اصل بعد عم عمومیت مقابله با ویژه خواری بود که برای امام، خویشان و افراد دیگر تفاوتی نداشت.
عضو هیئت مدیره انجمن تاریخ پژوهان حوزه در پایان سخنان خود گفت: ویژه دانی در دو نوع اقتصادی و اجتماعی است که ویژه دانان اجتماعی به شکل سنتی در بین قبیله، شهر و کشور محبوبیت دارند اما ویژه دانان اقتصادی که معمولا از طبقه اشراف هستند، خودشان به دو دسته اشراف سنتی و منصبی تقسیم می شوند که یکی از مهمترین مشکلات امام(ع) اشراف بودند که انتظار ویژه خواری داشتند اما از آنجا که امام، اسلام محور و اصول محور بود و هرگز مصلحت محور نبود، همین امر باعث شد تا این گروه برای امام توطئه چیده و شروع به دشمنی و مخالفت با امام کنند.