به رغم اختلاف دیدگاه های ایران و مصر در موضوعات منطقه ای، از جمله روند سازش در خاورمیانه و ترتیبات امنیتی منطقه، دو کشور در برخی از مسائل اشتراک نظر دارند. عمده ترین مسئله ای که می توان از آن به عنوان پایه ای برای شروع همکاری های آینده دو کشور نام برد، مبارزه با تسلیحات هسته ای اسرائیل است. ایران و مصر اخیراً با برقراری پرواز هوایی بین دو کشور اقداماتی را جهت نزدیکی مجدد به یکدیگر آغاز کرده اند. در همین راستا مقامات مصری از فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران حمایت کرده و ضمن اذعان به خطرات انباشت تسلیحات هسته ای اسرائیل، تداوم این فعالیت ها را بر هم زننده ثبات و امنیت منطقه اعلام داشته اند. به نظر می رسد که ایران و مصر در زمینه گسترش تسلیحات هسته ای و لزوم خاورمیانه عاری از تسلیحات هسته ای دغدغه های مشترکی دارند که این امر می تواند در برقراری مجدد روابط رسمی تهران - قاهره تاثیر گذار باشد.
نیازهای امنیتی متقابلی که میان مصر و ایران ، خواه در منطقه خلیج فارس و خواه در کل خاورمیانه وجود دارد ، شاید مهمترین بخش این نیاز در تلاش دو کشور برای به کنترل درآوردن سلاح های هسته ای اسرائیل توسط جامعه بین المللی باشد. این گام را می توان نخستین قدم همکاری مزبور شمرد. گام بعدی ، از میان برداشتن کل سلاح های مزبور در منطقه خاورمیانه است.
اساس این همکاری را می توان بر مبنای تلاش مشترک دو کشور که در سال 1974 با هدف ایجاد منطقه عاری از سلاح های هسته ای رقم خورد، پایه گذاری کرد. این هدف هنوز هم به قوت خود باقی است و زمینه را برای بازنگری در راهکار همکاری های سیاسی ، امنیتی و منطقه ای بین دو کشور فراهم می کند.
تسلیحات هسته ای اسرائیل
اسرائیل دارای یک زرادخانه هسته ای پیشرفته است اما عضو پیمان منع گسترش سلاحهای هسته ای (NPT) نیست. این وضعیت مورد اعتراض دیگر کشورهای منطقه از جمله ایران و مصر بوده است. وجود زرادخانه هسته ای اسرائیل تاکنون هر گونه تلاش را برای ایجاد خاورمیانه عاری از سلاحهای هسته ای که مورد حمایت کشورهای عربی و اسلامی بوده، عقیم گذاشته است.
اسرائیل به طور علنی سعی در تولید و گسترش سلاح هسته ای داشته که در مقابل هیچ فشار بین المللی جدی بر تل آویو برای پیوستن به این معاهده صورت نگرفته است پیوستن اسرائیل به معاهده عدم گسترش سلاح هسته ای از جمله دلایل برخی از کشورهای عرب منطقه خاورمیانه برای نپیوستن به این معاهده است ، پذیرش NPT و بازرسی آژانس بین المللی انرژی اتمی از سوی اسرائیل از جمله خواسته های ایران در کنفرانس بازنگری NPT در سال 1995 بود. این در حالی است که با حمایت آمریکا ، اسرائیل در حال حاضر 200 کلاهک اتمی دارد.
گفتنی است در ادبیات تسلیحات هسته ای، اسرائیل به عنوان نسل دوم قدرت هسته ای در عرصه جهانی به حساب می آید.
عوامل زیر در ایجاد حساسیت ایران و مصر در زمینه توسعه سلاح هسته ای اسرائیل موثر بوده است:
1- ایران و مصر بر این موضوع اشتراک نظر دارند که کشورهای غربی ، در راس آن ، آمریکا در موضوع خلع سلاح هسته ای و عاری ساختن منطقه خاورمیانه از سلاح ها و تسلیحات کشتار جمعی) از یک سیاست یک بام و دو هوا استفاده می کند و تاکید بیشتر آنها بر برنامه های هسته ای کشورهای مسلمان است و در زمانی که موضوع کنترل سلاح هسته ای اسرائیل مطرح
می شود ، از طرح آن اجتناب می ورزند.
آمریکا انحصار سلاح هسته ای اسرائیل را، ضرورت تحقق صلح فراگیر در خاورمیانه می داند، ولی در مقابل برنامه های هسته ای کشورهای مسلمان ، آن هم در مقاصد صلح جویانه واکنش شدید نشان می دهد.
2- سیاست برتری نظامی اسرائیل: همانگونه که توضیح داده شد، اسرائیل اجازه نمی دهد به هیچ وجه برتری نظامی اش در خاورمیانه از دست برود و ایران و مصر بر این موضوع واقفند که توسعه سلاح های هسته ای اسرائیل، خطری دراز مدت برای امنیت دو کشور و کل خاورمیانه خواهد بود.
3- تعهد آمریکا به حفظ برتری نظامی اسرائیل در منطقه ، آمریکا، اسرائیل را جزو سرمایه استراتژیک خود می داند و حفظ برتری نظامی آن را جزو منافع ملی خویش قلمداد می کند. این در حالی است که لابی صهیونیستی (ایپک) با نفوذ در ارکان و مراکز تصمیم گیری سیاست خارجی آمریکا، نقش بارزی را در سرازیر شدن کمک های نظامی و اقتصادی واشنگتن به اسرائیل ایفا
می کنند. با اذعان به این مسائل ، آمریکا هیچ گاه تضمین امنیت اسرائیل و حفظ برتری آن را فدای همکاری های آتی خود با کشورهای منطقه، از جمله مصر نخواهد کرد.
بعد از جنگ خلیج فارس و افشای برنامه های سلاحهای کشتار جمعی عراق ، آمریکا در سایه تبلیغات رسانه های صهیونیستی، ایران و چند کشور عربی را متهم به تلاش برای رسیدن به این نوع سلاحها می کند، بدون آنکه از تسلیحات هسته ای و کشتار جمعی اسرائیل حرفی به میان آورد. این مسائل باعث شده که دو کشور بزرگ و تاثیر گذار در منطقه خاورمیانه، برای مقابله با تهدیدات هسته ای اسرائیل لزوم همکاری را یک امر حیاتی قلمداد کنند.
جالب است که بدانیم رییس جمهوری مصر در دیدار از آمریکا ، در پاسخ خبرنگاران در مورد تهدید مجهز شدن ایران به سلاح های اتمی گفت: «... خطر واقعی امروزه برنامه هسته ای اسرائیل است. ما باید این رژیم را وادار کنیم به کنوانسیون منع تولید سلاح های کشتار جمعی بپیوندد».
در اینجا یادآوری یک نکته ضروری است و آن اینکه اسرائیل با توجه به برتری نظامی و اقتصادی خود و مطمئن از حمایت آمریکا، درصدد تحمیل دیدگاههایش به کشورهای منطقه از جمله مصر بوده است. مصری ها با اذعان به این مساله نزدیکی به ایران را به عنوان یک راه حل منطقی در مقابله با تهدیدات نظامی و اقتصادی اسرائیل می دانند، از سوی دیگر با گرایش به ایران، درصدد تعدیل سیاست های آمریکا نسبت به اسرائیل هستند. در این خصوص می توان گفت مصری ها با آگاهی کامل از سیاست توسعه طلبانه اسرائیل و ترس از ایزوله شدن در خاورمیانه به دلیل از دست دادن جایگاه ژئوپولتیکی خود در منطقه، از برگ ایران به عنوان برگ برنده در مقابل اسرائیل و آمریکا استفاده خواهندکرد.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران
نظر شما