سید علی افتخاری- سمیه علیپور: حیات موسسه گل آقا بعد از درگذشت زنده‌یاد کیومرث صابری فومنی، به واسطه پوپک صابری دختر این هنرمند ادامه یافت. پوپک صابری به گفته خود همه همت را متوجه به ثمر رساندن تلاش پدر کرده و در این راه تصمیم‌هایی جسورانه چون توقف انتشار نشریه و تولید انیمیشن گرفته است.
به گزارش خبرآنلاین، «شنگول‌آباد» به عنوان نخستین مجموعه انیمیشن تولید شده در این موسسه از شبکه دوم سیما روزهای چهارشنبه پخش می‌شود تا خاطره‌ای دیگر به رنگ گل آقا رقم بخورد.
عوامل این مجموعه شامل پوپک صابری مسئول موسسه، امیرحسین داودی تهیه‌کننده، سلمان طاهری کارگردان و گیتی صفرزاده فیلمنامه‌نویس در یک نشست درمورد این سریال کارتونی صحبت کردند.
تولید انیمیشن در موسسه گل آقا از کی شروع شد؟
امیرحسین داودی تهیه‌کننده : از سال 1383 تعدادی کار کوتاه و تبلیغاتی تولید کردیم و «شنگول‌آباد» اولین مجموعه انیمیشن تولیدی ما است.
فرم «شنگول‌آباد»، اینکه شخصیت‌ها حیوانات باشند و داستان در جنگل پیش برود از کجا شکل گرفت؟
داودی: در مورد انیمیشن می‌توان به دو شکل عمل کرد؛ یا سراغ کارهای رئال رفت و اتفاقات واقعی را کارتونی نمایش داد و یا اینکه آنچه نمی‌تواند در واقعیت باشد به وسیله انیمیشن به تصویر کشیده شود. انتخاب ما روش دوم بود؛ فضایی که به واقعیت تعلق ندارد هرچند قواعدش را از واقعیت می‌گیرد. برای رسیدن به فضا و قصه‌های مورد نظر داستان‌های فلکلور ایرانی را جمع آوری کردیم و متوجه شدیم برخلاف اینکه تعداد این داستان‌ها خیلی زیاد به نظر می‌رسد در عمل، تشابه بسیاری در آن ها دیده می‌شود.
دو نکته این انبوه را برای کار انیمیشن کم می‌کند، یکی اینکه داستان‌ها تکراری است و فقط جای شخصیت‌ها عوض می‌شود و دیگر اینکه بافت درام در داستان وجود ندارد و نمی‌توان به آن بعد تصویری بخشید. فضای کار ما به این ترتیب محدود شد، اما پیشنهاد من از روز اول این بود که این‌ها را بازنویسی کنیم تا برای مخاطب جذابیت داشته باشد. این‌ها بیش از آنکه شبیه داستان باشد مانند مَثَل می‌ماند که به واسطه کار گروهی فیلمنامه‌ها شکل گرفت. بخش دیگری از تصویری کردن داستان زمان تولید انجام شد. هرچند که در تمامی این مراحل سختی‌های کار پرهزینه انیمیشن ما را با خود همراه کرده بود.
نکته‌ای که در حین نگارش فیلمنامه حتماً مدنظر بوده تکنیک اجرایی و نوع تصویر کردن شخصیت‌ها بود. تکنینک کنونی چطور برای این کار انتخاب شد؟
سلمان طاهری کارگردان: انتخاب بین انیمیشن دو بعدی و سه بعدی نخستین کار ما بود و تصمیم به کار با انیمیشن سه‌بعدی گرفته شد. این شکل کار نیازمند پیش تولیدی نسبتاً طولانی است. جذابیت‌های کار سه‌بعدی و اینکه اکنون اغلب کارها به این ترتیب انجام می‌شود ما را به این سمت سوق داد.
در شرایطی که انیمیشن‌های روز دنیا در به دست آوردن بازار جهانی بسیار موفق ظاهر شده‌اند و اتفاقا مخاطب ایرانی دسترسی بسیار راحتی به این قبیل از کارها دارد، تولید انیمیشن داخلی نیازمند آن است که رویکرد و رویه تازه‌ای در کارهای ما وجود داشته باشد. این نگاه را در جریان تولید مجموعه در نظر داشتید؟
طاهری: ما در زمینه کیفیت انیمیشن با کشورهای صاحب این صنعت تفاوت‌هایی جدی داریم و به طور خاص این تفاوت‌ها در زمینه انیمیشن سینمایی دیده می‌شود. در همان کشورها درجه‌بندی‌هایی برای آثار انیمیشن وجود دارد که ما می‌توانیم در سطح انیمیشن‌های درجه دو و سه آنان وارد مرحله تولید شویم که اتفاقاً این‌ها کیفیت قابل قبولی دارند. در این حد توجیه کافی برای ورود ما به حوزه تولید انیمیشن موجود است و بعد از این مرحله مسئله مفاهیم مطرح می‌شود.
داودی: در طراحی اولیه کار، این را در نظر داشتیم که فیلم‌های انیمیشن خیلی خوب و پرطرفداری در کشورهای دیگر تولید می شود و با قیمت 1500 تومان در تهران در دسترس است، اما در همین میان ضرورتی برای داشتن انیمیشن بومی احساس می‌شود و دلیل آن بیان حرف‌های خود است. اگر فرض کنیم آمریکا صنعت انیمیشن‌سازی نداشت و جای ما و آن‌ها عوض می‌شد باز هم آنجا نیازمند تولید انیمیشن بود، زیرا این وسیله و بهانه‌ای برای ایجاد ارتباط است. این بهانه‌ها کارآیی و اهداف خود را دارد. طبیعی است ما به انیمیشن نیاز داریم تا حرف‌های خودمان را بزنیم. به همین دلیل بود که قصه‌ها را از داستان‌های ایرانی انتخاب کردیم، هرچند داستان‌های ما در انیمیشن‌های خارجی هم استفاده شده اما به روش و سبک ما روایت نشده است.
خانم صابری! نحوه انتخاب قصه‌ها به چه ترتیب بود؟ اغلب داستان‌های قدیمی به بهانه‌های مختلف دستمایه کارهای متعددی قرار گرفتند در این میان معیار انتخاب شما چه بود؟ رفتن سراغ داستان‌های جدیدتر یا بیان متفاوت از داستان‌های قدیمی.
پوپک صابری مسئول موسسه گل‌آقا : روز اولی که این طرح آغاز شد اصرار ما به قصه‌های ایرانی، تکراری و حتی بوزده بود. تصور ما این بود که تمامی این داستان‌ها را بچه‌ها خوانده‌اند یا حتی نمونه خارجی آن را دیده‌اند، اما داستان‌ها را در قالب انیمیشن ایرانی ندیده‌اند، براین اساس تمایل جدی ما به کارهای تکراری بود. طرح اولیه به نظر خیلی ساده می‌آمد تصور می‌کردیم برای این کار تا بی‌نهایت داستان خواهیم داشت. طرح اولیه از کتاب قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب آقای آذریزدی آغاز شد.
اما به دو مشکل برخوردیم اول اینکه بخش انیمیشن حتما می‌خواستند داستان‌ها در مورد حیوانات اتفاق بیافتد و هیچ انسانی در داستان وجود نداشته باشد. نکته دوم اینکه اغلب قصه‌ها قابلیت تبدیل شدن به کاری تصویری نداشتند. بعد از این مرحله سراغ اصل کتاب‌ها رفتم؛ خلاصه کوچک، خلاصه مفصل‌تر و بعد اصل کتاب. در این میان به مواردی برخوردیم که اصلا برای کودکان و نوجوانان بازنویسی نشده بود. بخشی از مواد اولیه کار اینجا آماده شد و در مرحله بعدی سراغ کتاب‌هایی رفتیم که مجموعه‌ای از قصه‌های کردی و لری و ترکی و... را روایت کرده بود. از کتاب «افسانه‌های مردم» این نیز استفاده زیادی بردیم زیرا در آنجا منبع اصلی داستان‌ها ذکر شده بود.
قدم به قدم مسیر سه ساله‌ای طی شد تا داستان‌ها انتخاب شدند و سر و شکل گرفتند. در مرحله جدید کار یعنی بعد از پایان 26 قسمت سراغ داستان‌هایی رفتیم که خودمان بتوانیم به آن بپردازیم. خوشبختانه در 26 قسمت اولیه مخاطب شخصیت‌های «شنگول‌آباد» را شناخت و همه این‌ها کمک کرد ما سراغ قصه‌هایی برویم که شخصیت‌های انسانی داشت و آن‌ها را تبدیل به شخصیت‌های حیوانی کردیم. کار هنوز تمام نشده و من به عنوان پروژه مادام‌العمر به کار نگاه می‌کنم و هر داستانی که می‌خوانم آن را با کار تطبیق می‌دهم. خلاصه‌هایی که از این داستان‌ها نوشته می‌شد به دست خانم صفرزاده سپرده می‌شد تا او کارهای مربوط به تبدیل قصه اولیه به فیلمنامه را انجام دهد.
تبدیل آن داستان‌ها به فیلمنامه به چه ترتیب بود؟
گیتی صفرزاده فیلمنامه‌نویس: همانطور که خانم صابری گفتند ما سراغ قصه‌های بوزده رفتیم زیرا معتقدیم این داستان‌ها قابلیت این را دارد که چندین بار و با نگاه‌های مختلف به آن پرداخته شود. مشابه این رفتار را در مورد کارهای خارجی می‌بینیم به عنوان مثال «شنل قرمزی» بارها و بارها در انیمیشن‌های خارجی پرداخته شده. براین اساس ما بازپرداختی روی قصه‌ها داشتیم تا تبدیل به فیلم سینمایی شوند، اما مشکل دیگر ما این بود که همه این‌ها در حد حکایت بود و ساختار قصه مدرن نداشتند به همین دلیل مجبور بودیم مواردی را به آن اضافه کنیم تا فرم دراماتیک به خود بگیرد. این کارها نیاز داشت تا فضای شادی به آن داده شود و سیاهی را از بین ببریم و کار را مناسب آثار کودکان کنیم.
صابری: تمام حرف‌ها زده شده و تکراری است، اما تلاش ما این بود نگاهی نو به اتفاقات تکراری داشته باشیم. نکته قابل توجه اینکه فضای جدید را در اجرا به وجود آوریم. به طور کلی کارهای ما در موسسه گل آقا به صورت جمعی انجام می‌شود. در شرایطی که ما سرگرم انجام تحقیقات بودیم دوستی پیشنهاد داد طرح‌ها را نزد آقای ارگانی ببریم. ایشان بعد از مطالعه طرح متوجه شدند که کار ما در پی تحقیقاتی طولانی بود. همه این نظرات موجب شد تا کار را به مرحله تولید برسانیم.
از بازتاب کار بین بچه ها اطلاعی دارید؟
صابری: تا جایی که خودمان اطلاع داریم بچه‌ها کار را پسندیدند. خوانندگان ما واکنش مثبتی داشتند. من فکر نمی‌کردم بچه پایین‌تر از چهار پنج سال با این مجموعه ارتباط بگیرد، اما به طرز خیلی عجیبی یکبار پدر بچه 11 ماه‌ای با ما تماس گرفت و گفت فرزندش فقط برای دیدن این کار پای تلویزیون می نیشیند. بیشتر بازتاب‌ها از طرف پدر و مادرها داشتیم.
از طرف پخش شبکه هم واکنش‌هایی دریافت کردید؟
صابری: متاسفانه از این بخش واکنشی دریافت نکردیم. نه اینکه ما انتظار شنیدن تعریف و تمجید داشته باشیم بلکه می‌خواستیم از این طریق انتقادات و نظرات را درباره کارمان بشنویم. بعضی وقت‌ها میزان شوخی‌ها بیشتر بود و گاه خود داستان فقط یک خط است و همه چیز به این ترتیب پیش می‌رود که به پایان داستان برسیم که در آن حرف اصلی و پیام مطرح شود. به هر حال برای روایت داستان‌های ایرانی سختی‌هایی داشتیم، اغلب داستان‌های ایرانی تلخی زیادی در خود دارد و از سوی دیگر همواره حیله‌گرها و مکارها پیروز می‌شوند. هدف ما این بود که در داستان‌ها کسی که حیله می‌کند بالاخره بلایی سرش بیاید.
داودی: هدف اصلی ما در این کار خودداری از نصیحت بود.
صابری: بعضی از شخصیت‌ها آنقدر محبوبیت یافتند که مایل شدیم برای بخش دوم به آنان بیشتر بپردازیم. به عنوان مثال الاغ «شنگول‌آباد» محبوبیت بالایی به دست آورد و بر این اساس به دنبال یافتن داستانی برای او افتادیم. اگر ما بتوانیم بخش بعدی این مجموعه را بسازیم با توجه به شناختی که نسبت به شخصیت‌ها به دست آوردیم می‌توانیم بیشتر به آن ها بپردازیم.
برای طراحی شخصیت‌ها الگویی داشتید؟
طاهری: اولین شخصیتی که در این کار طراحی شد، شیر بود. این مجموعه 22 کاراکتر داشت و سعی کردیم با توجه به این حجم به سمت ساده‌سازی برویم. احساس می‌کنم ساده‌سازی بیشتر مناسب این کار است. هر موجودی با همان مشخصاتی که در ذهن بچه‌ها وجود دارد طراحی شد و کارکترها چه منفی و چه مثبت ظاهری خوب داشته باشد. در اجرا نیز برخی از کارکترها به دلیل نقش و طراحی محبوبیت بیشتری داشتند.
خانم صفرزاده! شیرین جلوه داده شخصیت‌ها برای کار کودکان یکی از نکات قابل توجه است و این در کنار دور کردن غم از داستان اتفاق می‌افتد؛ فضای داستان‌های ایرانی را در جریان نگارش فیلمنامه به چه ترتیب غم‌زدایی کردید؟
صفرزاده: یکی از راهکارهای ما شخصیت دادن به این حیوانات بود؛ این شخصیت‌ها حیوانات قصه را کمیک‌تر و جذاب‌تر جلوه می‌داد. کلاغ «شنگول آباد» محبوب است در حالی که همه اتفاق‌ها در پی خبرچینی‌های او به وجود می‌آید. او را شاد و سرخوش طراحی کردیم و کودکان با او ارتباط برقرار کردند. بخش دیگر غم‌زدایی به واسطه دست بردن در قصه اتفاق افتاد. ما خواستیم نشان دهیم کسی که با حیله‌گری در کارش موفق می‌شود در نهایت به نتیجه عملش می‌رسد و صد در صد موفق نخواهد بود.
چه رده سنی را برای مخاطبان این کار در نظر دارید؟
صفرزاده: نوجوانان مخاطبان اصلی ما هستند.
فکر نمی‌کنید حدس زدن آخر داستان برای آنان ساده باشد؟
صفرزاده: این مسئله اصلا برای ما مهم نبود. ما تلاش کردیم به واسطه پرداخت متفاوت مخاطب را راغب کنیم دوباره همین داستان‌ها را بشنوید.
دوبله تا چه حد روی کار شما تاثیر گذاشت؟
صابری: یکی از نکاتی که موجب شد غصه از داستان گرفته شود و شخصیت‌ها جذابیت بیشتری بیابد دوبله بود.
داودی: زمانی که کار را به خانم حجت برای دوبله ارائه کردیم، ایشان کار را پسندیدند؛ جمعی که در استودیو بود بعد از دیدن دو سه قسمت این کار با آن ارتباط برقرار کردند و حتی می‌توان گفت نتیجه کار آنان بعد از این ازتباط بهتر شد.
طاهری: جاهایی دهان کاراکتر کمی باز و بسته شده بود در دوبله نکاتی اضافه شد که آن هم به کار کمک کرد.
صابری: ما تلاش کردیم از کلماتی که این روزها باب شده چندان استفاده نکینم، تلاش ما این بود هیچ دشنامی در آن نباشد تا برای کودکان بدآموزی نداشته نباشد.
موسیقی یکی از مولفه‌های قابل توجه این کار است. چطور موسیقی را با کلیت کار هماهنگ کردید؟
داودی: موسیقی این کار متعلق به بهنام معیریان است. تلاش ما این بود موسیقی استفاده شده در این مجموعه کاملا ایرانی باشد. این تنها جایی در کار بود که روی ایرانی بودن آن اصرار داشتیم. در مورد گرافیک و داستان اصرار چندانی روی ایرانی بودن نداشتیم و همه توجه به این ویژگی به بخش موسیقی اختصاص پیدا کرد. این خواسته را با آقای معیریان در میان گذاشتیم و در نهایت به نوعی از موسیقی رسیدیم که اکنون شنیده می شود. ما می‌خواستیم نوعی از موسیقی روی این کار باشد که با کلیت فضای موجود هماهنگ باشد.
نظر شما