نقد کتاب «جهانی شدن» نوشته حسین کچوئیان

ابوالفضل اقبالی: چهارمین نشست از سلسله نشست‌های «عبور از خط» روز گذشته در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد. در این نشست که با موضوع معرفی و نقد کتاب «نظریه‌های جهانی شدن، پیامدهای چالش فرهنگ و دین» نوشته دکتر حسین کچوئیان برگزار می‌شد، دکتر علیرضا شجاعی زند استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس و دکتر سلیمی عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبائی به همراه مؤلف کتاب حضور داشتند.

در ابتدای جلسه دکتر کچوئیان به ارائه خلاصه‌ای از محتوای کتاب و توضیحاتی راجع به دیدگاه خود در کتاب مذکور پرداخته و سپس دکتر سلیمی دیدگاه‌های خود را راجع به تحلیل‌های دکتر کچوئیان در این کتاب مطرح کرد.

دکتر سلیمی پس از بیان نقاط قوت کتاب کچوئیان، چند نکته را به عنوان نکات منفی و قابل نقد در این کتاب مطرح کرد. ایشان معتقد بود که مؤلف کتاب چند پیش‌فرض در پس ذهن خود هنگام تٱلیف کتاب داشته است که به نظر وی قابل تردید و نقد است از جمله این‌که در این کتاب، جهانی شدن یک نظریه فرض شده است در حالی‌که جهانی شدن یک نظریه نیست بلکه برداشت‌های متفاوتی از یک واقعیت بیرونی است و محدود کردن آن به یک نظریه خلاف واقع است. دوم اینکه مؤلف کتاب، جهانی شدن را یک پروژه هدایت شده توسط غرب به منظور تسلط بر جهان به حساب می‌آورد در حالی‌که جهانی شدن یک فرایند کاملاً ناخودآگاه و غیر قابل اجتناب است. سوم این‌که مؤلف کتاب قرائتی از جهانی شدن ارائه داده است که با قرائت غالب صاحب‌نظران این حوزه مطابقت ندارد و آن این‌که ایشان جهانی شدن را هضم تمامی فرهنگ‌ها و خرده فرهنگ‌های جهان در یک فرهنگ غالب که آن هم تجویز غرب است می‌دانند.

در ادامه کچوئیان به ارائه پاسخ‌های خود به انتقادات دکتر سلیمی پرداخت و گفت: در این‌که جهانی شدن یک نظریه نیست و چندین نظریه است بحثی نیست. اما آیا وجه مشترکی میان این همه نظریه وجود ندارد که همه آن‌ها را تحت عنوان «نظریه جهانی شدن» جمع می‌کند؟ منظور من از نظریه جهانی شدن یک نظریه خاص نبوده و غرض نظریان راجع به این حوزه می‌باشد. ایشان راجع به انتقاد دیگر دکتر سلیمی مبنی بر هدایت شدن پروژه جهانی شدن افزود: به نظر می‌رسد این نکته که تمامی رسانه‌های جهان از جمله هالیوود و تمامی خبرگزاری‌های معتبر جهان به صورت هماهنگ و کاملاً جهت‌دار مشغول فعالیت هستند امری مشهود و غیرقابل انکار است و این‌که این‌ها همگی با یک هدف مشترک و یک رهبری مشترک فعالیت می‌کنند واضح است. ایشان راجع به انتقاد دیگر دکتر سلیمی مبنی بر قرائت متفاوتش از جهانی شدن گفتند: تمامی نظریاتی که راجع به جهانی شدن به توصیف و تبیین پرداخته‌اند مهم‌ترین نکته‌ای را که مورد بحث قرار داده‌اند بحث همگونی فرهنگ‌ها و یکپارچگی حوزه‌های فرهنگی می‌باشد. شما کتابی را پیدا نخواهید کرد که راجع به جهانی شدن بحث کرده باشد و به این نکته نپرداخته باشد. پس می‌توان فهمید که حتماً یک چیزی بوده است که این همه بحث در مورد آن صورت گرفته و گرنه بحث‌ها بی‌جهت و بدون دلیل نبوده است.

پس از اتمام سخنان دکتر کچوئیان، دکتر سلیمی مجدداً به ارائه دلایلی در تأیید نظرات قبلی‌اش پرداخت و این بار به تفصیل از نقدهایی که به این کتاب وارد کرده بود، دفاع کرد و از متن کتاب نیز برای اثبات سخنانش استفاده کرد. سلیمی تأکید کرد که جهانی شدن برخلاف ادعای دکتر کچوئیان، نه یک پروژه هدایت شده است که قصد تسلط غرب بر جهان را داشته باشد و نه به دنبال همگونی فرهنگ‌ها به آن تعریفی که کتر کچوئیان ارائه دادند است. او تأکید کرد که این نکته را می‌پذیرد که رسانه‌ها از جمله رسانه هالیوود برای منافع قدرت‌ها فیلم تولید می‌کند اما نباید تمام آن را با یک چوب راند و آن را حمل بر توطعه دنیای غرب نمود. او همچنین افزود: جهانی شدن به هیچ وجه شرایط اجتماعی و فرهنگی جوامع مختلف را بر هم نمی‌زند و متناسب با شرایط و زمینه‌های هر جامعه‌ای آن را در برمی‌گیرد. به طور مثال دموکراسی تا در لباس محلی جوامع درنیاید، دموکراسی نیست. کچوئیان در پاسخ به این انتقاد گفت درست است که در هالیوود فیلم‌های خوب و سالمی از جهت فکری نیز تولید می‌شود اما بحث ما راجع به استثناها و تک‌موردها نیست و ما باید در نظریات و تحلیل‌های خود به جوهره و محتوای غالب توجه کنیم. ضمن این‌که مطلبی که دکتر سلیمی در نقد همگونی جهانی شدن گفت دقیقاً اثبات این ادعا است که جهانی شدن عیناً به دنبال همگونی فرهنگ‌ها و جوامع است. دموکراسی حتی اگر در لباس محلی جوامع درآید باز هم همان دموکراسی است مثلاً وقتی اسلام بخواهد وارد جوامع مختلف شود اگر چه با فرهنگ جوامع درمی‌آمیزد اما در آخر باز هم همان اسلام است.

در ادامه دکتر شجاعی زند نیز به ارائه دیدگاه خود راجع به کتاب پرداخت و به این نکته اشاره کرد که یکی از مسائل و مشکلات بحث‌های ما در این است که مفاهیم به درستی تعریف نمی‌شوند و از آن‌جا که مفاهیم در علوم انسانی دارای پیچیدگی بسیار است عدم تعریف دقیق آن‌ها باعث ایجاد ابهام و تردید در مخاطب گشته و باعث می‌شود طرفین بحث حرف‌های یکدیگر را متوجه نشوند. ایشان به نمونه‌هایی از این قبیل در داخل کتاب نیز اشاره کردند.

پس از اتمام سخنان دکتر شجاعی زند، کچوئیان نیز توضیحاتی را در این زمینه ارائه داد.

در پایان جلسه دانشجویان نیز سؤالاتی را از اساتید حاضر در جلسه پرسیدند.