بارها نیز از کوتاه و ضعف عملکرد مسئولان انتقاد شده است. حتی در جایی از این تعبیر استفاده شده است که «هرگاه دلزدگی پیش آمده، از رویگردانی مسئولان از این ارزش‌های دینی بوده است، نه از پایبندی به آنها و کوشش برای تحقق آنها».
مشکلات جامعه به طور کلی به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ مشکلات اجتماعی و اقتصادی و مشکلات مربوط به ارزش‌ها.
بی‌تردید، جامعه ما باید از نظر شرایط اجتماعی و اقتصادی در جایگاه بسی بهتر و برتر از آنی باشد که اکنون هست. اما از نظر عدالت اجتماعی، آموزش و پژوهش، اقتصاد و رفاه، اشتغال، تولید داخلی، مدیریت، امانتداری بیت‌المال، صداقت در عملکرد و ... متاسفانه در شرایط بایسته و شایسته نظام اسلامی نیستیم.
در مورد ارزش‌های اسلامی، اولین هدف ما از انقلاب اسلامی این بود که جامعه‌ای داشته باشیم با رویکردِ اله که هدفی جز تقوا و جلب رضایت خالق نداشته و اسیر جاه و مال نشود. متاسفانه عملاً علاقه شدید به جاه و مال را می‌توان در جامعه احساس کرد. درگیری‌ها بر سر قدرت و زد و بندها به خاطر ثروت و اختلاس و رشوه و ... بر کسی پوشیده نیست.
چه باید کرد؟
به نظر من، چنانکه بارها گفته‌ام، شکایت از وضع موجود و آرزوی وضع بهتر وقتی اثرگذار است که برای مدیریت مسئله اقدام علمی به عمل آید، وگرنه نتیجه‌ای به دست نخواهد آمد. انسان، قرن‌ها از وبا و طاعون شکایت کرده، آرزومند روزی بود که وبا و طاعونی وجود نداشته باشد؛ ولی این آرزوها و شکایت‌ها قرن‌ها نتیجه نداد تا آنکه دانشمندان جدید، مشکل وبا و طاعون را در اثر مطالعه و تحقیق به یک مسئله علمی تبدیل کرده و با تلاش و کوششِ پیگیر این مشکل را حل کردند.
مخاطبانِ بیانیه مقام معظم رهبری باید در نخستین مرحله بر آن کوشند که با اقدامات بدلی و غیرعلمی وقت را تلف نکنند؛ همانند نوشتن بنرهای بزرگ و گرانقیمت، تشکیل سمینارهای پرهزینه بی‌فایده در سراسر کشور و چاپ مجموعه مقالات گوناگون بی‌هدف. بلکه باید کار را با دقت و دلسوزی تمام، با کمک کارشناسان و با روش علمی آغاز کرد و عملاً به جبران کاستی‌ها پرداخت. در مسئله اقتصاد به سرمایه‌گذاری و تولید ارزش داد و عملاً گزارش کرد که در فلان مدت محدود چه سرمایه‌گذاری‌هایی انجام شده است.
از طرف دیگر، از دلسوزان جامعه انتظار می‌رود که با ایثار و نثار به یاری برنامه‌ها بشتابند. پول‌های سرگردانی که از طریق قاچاق و ... باعث آسیب جامعه می‌شوند، را به طرف سرمایه‌گذاری مناسب هدایت کنند.
در جامعه ما ثروت کثیف بسیار است؛ ثروتی که از راه‌های نامشروع به دست آمده و در راه‌های نامشروع جهت کسب ثروت استفاده می‌شود. یک ستاد جدی و دلسوز و با ایمان، با تمام قدرت این ثروت‌های غالبا پنهان را تعقیب کند و با مصادره، آنها را در مسیر درست به کار اندازد؛ کار بزرگی که علی (ع) جان خود را بر سر آن نهاد.
چند شغله‌ها به یک شغل قناعت کنند، مسئولانی که وضع بهتری دارند، حقوق نگیرند و هزار کار دیگری که می‌توان کرد. من مطمئنم که با همت انسان‌های باایمان و دلسوز می‌توان به آرزوها رسید.
در کمرنگ شدن ارزش‌ها، به نظر من، علل و عوامل زیادی نقش دارند، اما بیش از هرچیز، چنان که بارها گفته‌ام جاه‌پرستی و مال‌دوستی نقش دارند. یک حاکم مسلمان نباید در وجود خود اثری از دنیادوستی و جاه‌پرستی ببیند. چنان که علی (ع) به ابن عباس می‌فرمود: «این کفش‌های کهنه‌ام از فرمانروایی بر شما ارزش بیشتری دارد، مگر آنکه بتوانم از حقی دفاع کنم و یا از کار نادرستی جلوگیری نمایم». [۱]
از این رو، ملاک انتخاب اشخاص باید آن باشد که خواستار و دلداده شغلی که برای آن انتخاب می‌شوند، نباشند. اگر احساس کردیم کسی شیفته آن مقام است، باید از همان آغاز، راه او را ببندیم؛ چنانکه پیامبر اسلام (ص) می‌فرمود: «به خدا سوگند، ما کسی را که شغلی را درخواست کند، یا به آن دل داده باشد، هرگز به کار نمی‌گیریم!»[۲]
اما متأسفانه در جامعه ما، عده‌ای دست به هر زد و بندی می‌زنند و پول خرج می‌کنند تا به ریاست یا وکالت برسند و جامعه ما به عنوان یک جامعه مسلمان با توجه به هشدار پیامبر اسلام (ص)، برای جلوگیری از به قدرت رسیدن چنین افرادی اصلاً حساسیت نشان نمی‌دهد؛ در عوض، رفتار آنان را بهانه‌ای برای بی‌اعتنایی به ارزش‌ها و بی‌توجه به حدود شرعی و دستورات الهی قرار می‌دهد.
علاقه افراد به داشتن شغل‌های مدیریتی و سیاسی به آسانی قابل تشخیص است. وقتی کسی برای وزارت و وکالت پول خرج می‌کند، مردم بی‌اختیار از خود می‌پرسند چه خبر است که این همه خرج می‌کند؟ روشن‌ترین و بهترین نشانه‌ها برای هواپرستی اشخاص، تبانی کردن، وعده و وعید دادن، هزینه مالی کردن و راه انداختن تبلیغات برای به دست آوردن یک شغل است و افراد هواپرست در نظام اسلامی، شایسته مدیریت و پیشوایی مردم نیستند. این معیار به ما هشدار می‌دهد که باید خانواده، تربیت و شیوه رفتار شخص را با دقت در نظر گرفت، زیرا کسی که با چنین شور و شوقی برای به دست آوردن چنین مقامی می‌کوشد، بی‌تردید به دنبال ابعاد مختلف جاه و مال است. اگر چنین کسی قدرت یابد، بی‌درنگ از قدرت بهره‌برداری کرده، به زراندوزی و زندگی پرتجمل می‌پردازد.
حضرت علی (ع) در عین تشویق مردم به زندگی راحت و بهره‌گیری از نعمت‌ها، تکلیف مسئولان را از آنان جدا کرده است. وی می‌فرمود: «خداوند بر پیشوایان نظام عدل واجب کرده است که زندگی خود را در حد طبقه محروم جامعه نگهدارند تا تهیدستان و گرفتاران از فقر و تهیدستی رنج نبرند».[۳]
کسی می‌تواند مسئول باشد که زندگی خود را در سطح زندگی طبقات محروم جامعه نگاه دارد. مسئولان باید مواظب وضع زندگی خود باشند و با بهره‌گیری از امکاناتی که دارند، زندگی‌شان را توسعه ندهند. آنان باید هرروز از خود بپرسند که آیا من شایستگی مسئولیت در نظامی را دارم که به نام علی (ع) و فاطمه (س) برپا شده است؟ مبادا زندگی مسئولان به گونه‌ای باشد که مخاطب یحیی بن معاذ قرار گیرند که به علمای دنیادوست می‌گفت: «ای عالمان! شما با قصرهای قیصری، خانه‌های کسرایی، سواری‌های قارونی، لوازم خانه و زندگی فرعونی، روابط جاهلی و افکار شیطانی؛ چه چیزتان و کجای کارتان «محمدی» است؟!»
هم اکنون کمرنگ شدن ارزش‌ها، بیش از هرچیزی تحت تاثیر دنیادوستی و جاه‌طلبی کسانی است که پیش از پیروزی انقلاب، آه در بساط نداشتند و در سایه شغل و مقامی که در نظام اسلامی به دست آورده‌اند، به همه چیز دست یافته‌اند. بنابراین، در یک اقدام جدی و سازمان یافته باید برای پیاده کردن این دو شرط تلاش کنیم؛ به داوطلبان شیفته شغل ندهیم و نسبت به شرایط زندگی مسئولان حساس باشیم.
[۱] بحار، ۴۰/۳۲۸و نهج‌البلاغه، خطبه۳۳.
[۲] غررالحکم، ۹۲۹۰، صحیح مسلم ۳/۱۴۵۶/۱۴ و ۱۴۵۶/۱۵.
[۳] نهج‌البلاغه، خطبه ۲۰۹.
* استادتمام رشته فلسفه و کلام اسلامی
* منتشر شده در خبرگزاری فارس
نظر شما